Ontslag per Instagram levert minister van Buitenlandse Zaken herstel machtspositie op

Irans buitenlandminister Javad Zarif, architect van de nucleaire deal, kondigde vorige week maandagnacht via Instagram zijn ontslag aan. President Rouhani aanvaardde het ontslag niet en woensdag was Zarif al terug, sterker dan voorheen. Volgens analisten niets minder dan een strategisch slimme demarche in de machtsstrijd tussen hervormers en hardliners in het regime.

De aankondiging van Zarifs ontslag zette heel wat in beweging. Dinsdag ondertekenden 150 van de 290 parlementsleden een brief aan de president waarin werd aangedrongen op het aanblijven van de buitenlandminister. Na steunbetuigingen van zelfs hoogste leider Khamenei en de invloedrijke generaal Soleimani aanvaardde Rouhani Zarifs ontslag niet. In een ceremonie die woensdag live uitgezonden werd, ondertekende Zarif terug als buitenlandminister samenwerkingsakkoorden met Armenië. Op slechts enkele dagen tijd slaagde Zarif er zo in de kaarten van de macht binnen het regime stevig dooreen te schudden.

Nucleaire deal

Zarif, sinds 2013 minister van Buitenlandse Zaken in de regering van de hervormingsgezinde president Rouhani, speelde de hoofdrol in het tot stand komen van de nucleaire deal tussen Iran en VS, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Rusland, China en de EU in 2015. In ruil voor een inperking van Irans programma om uranium te verrijken zouden internationale economische sancties opgeheven worden.

Nog voor de voordelen uit de deal enig effect hadden op de bevolking, besloot Trump met de VS uit de deal te stappen, wat het gelijk van hardliners bevestigde.

De deal kon al tijdens de voorbereidende gesprekken op niet veel animo rekenen bij hardliners wegens de vele concessies aan aartsvijand VS. In het parlement onderwierpen conservatieven Zarif aan een spervuur van vragen en bij de ondertekening werd Zarif door sommige van hen zelfs fysiek bedreigd. Hoogste leider Khamenei steunde de deal, zij het met reserves.

Nog voor de voordelen uit de deal enig effect hadden op de bevolking, besloot Trump de VS weg te halen uit de deal, wat het gelijk van hardliners leek te bevestigen. Met de economische crisis die het land sinds de herinvoering van de sancties in de greep houdt, roepen critici op tot het ontslag van de president. Ook Zarif, de grootste verdediger van de nucleaire deal, moet het steeds meer ontgelden.

Drama queen

De Revolutionaire Garde, het machtige bolwerk van hardliners dat door hoogste leider Khamenei wordt aangestuurd, buigt zich ook over het buitenlandbeleid en voelt zich door de recente ontwikkelingen steeds meer gemachtigd om de minister te passeren. Dit bereikte afgelopen maandag een apotheose wanneer de buitenlandminister niet mocht aanschuiven bij een staatsbezoek van de Syrische president Assad. Die nacht volgde de aankondiging van zijn ontslag.

‘Het werd iedereen meteen duidelijk dat Khamenei en de Revolutionaire Garde de volledige controle hadden overgenomen over ons buitenlands beleid.’

Maar of die aankondiging een directe reactie was op het uitblijven van een uitnodiging, is maar zeer de vraag. ‘Hij reageerde als een onvervalste drama queen’, aldus een goedgeplaatste bron in Teheran, ‘en bespeelde daarmee slim de gevoelens van het brede publiek dat zich terecht kwaadmaakte over het feit dat hun verkozen minister van Buitenlandse Zaken niet aanwezig was op een belangrijk staatsbezoek. Het werd iedereen meteen duidelijk dat Khamenei en de Revolutionaire Garde de volledige controle hadden overgenomen over ons buitenlands beleid.’

Niet alleen de inhoud van de boodschap, ook de manier waarop die verspreid werd, is veelzeggend: ‘Vlak voor middernacht in plaats van te wachten tot de ochtend. Bovendien via sociale media, heel onconventioneel’, aldus onze bron in Teheran, ‘om te tonen dat zelfs hij als minister niet ontsnapt aan censuur en controle door de staat.’ Naar verluidt zou Zarif inderdaad al verschillende keren gedreigd hebben met ontslag, zonder dat nieuws zich ooit een weg naar de buitenwereld kon banen.

‘Geen emotionele reactie maar een weldoordachte strategie: nu kan hij de machtsbalans met de Revolutionaire Garde heronderhandelen’, aldus nog onze bron.

Steun van Garde

En zo bleek: generaal Qassem Soleimani van Al Quds, het elitekorps van de Revolutionaire Garde dat de operaties in Irak en Syrië aanstuurt, liet via het persagentschap van de Revolutionaire Garde weten dat er geen kwalijke bedoelingen zaten achter Zarifs afwezigheid tijdens het staatsbezoek — waar de generaal overigens wel op aanwezig was — en dat Zarif inderdaad de leiding heeft in buitenlandse zaken.

‘Mohammad Javad Zarif is het hoofd van Irans buitenlands beleid en hij heeft altijd de steun genoten van de hoogste officiers van de Islamitische Republiek’, liet de machtigste generaal van het regime optekenen.

Zarifs demarche dwong niet alleen de Revolutionaire Garde, maar ook hoogste leider Ali Khamenei tot een duidelijke stellingname. Een weigering van ontslag door de president is namelijk onmogelijk zonder de bekrachtiging van de hoogste leider.

In de door het staatspersagentschap IRNA gepubliceerde brief waarin Rouhani het ontslag van Zarif weigert, schrijft hij: ‘Aangezien de Opperste Leider u heeft omschreven als een betrouwbaar, moedig en religieus persoon, in de voorste linie van het verzet tegen de sterke Amerikaanse druk, zou aanvaarding van uw ontslag ingaan tegen het nationaal belang.’

Zarif had ondanks alle tegenslagen nog steeds het gros van de publieke opinie en de pers op zijn hand. Na het parlement is hij er nu in geslaagd de Revolutionaire Garde en hoogste leider tot steunverklaringen te bewegen — zij het voorlopig enkel in woorden. De buitenlandminister trekt zo weer macht naar zich toe in de onaflatende factiestrijd tussen hervormers en hardliners en Iran is haar belangrijkste brugfiguur met Washington en de rest van de wereld niet kwijt.