Zuid Afrika, Quo Vadis?

Land, de X-factor in de Zuid-Afrikaanse politiek

© Jago Kosolosky

Droeheuvel,wordt door wijngaarden aan de rand van het stadje. Het wordt bijna volledig bewoond door landarbeiders – mannen én vrouwen – en hun families. (Deze vrouw is niet Janet uit het tekst)

Janet Lefika loopt behendig tussen de plantpercelen van haar boerderijtje dat genesteld ligt in de uitlopers van de QwaQwa bergen. Ze is hoofd van een familie van zeven, haar laatst geborene van zes maanden op de rug gebonden. De boerderij en het salaris van haar poetsjob bij een B&B geven Janet een haar man Thsepo een familiebudget van precies 86 euro per maand, inclusief voor voedsel, schoolkosten en kledij. Investeringen in de boerderij worden noodzakelijkerwijs dus over meerdere jaren gespreid.

De hoeve, een lap grond met bijbehorende woonst op een helling, is een restant van de veel grotere boerderij van Janet’s grootvader. De betere grond werd hem decennia terug afgenomen en is nu eigendom van een blanke boer in de vallei. ‘Mooie ligging, vruchtbare grond met bevloeiingskanalen’, noteer ik. Een woning met een Hollandse klokgevel die prachtig afsteekt tegen de QwaQwa, “witter dan wit” zoals de San indertijd deze regelmatig met sneeuw bedekte pieken noemden.

Waarom zo ongelijk?

De Landwet van 1913 deelde de grond op tussen blank en zwart. Vier miljoen zwarten moesten het doen met acht procent minder vruchtbare grond terwijl anderhalf miljoen blanke settlers 92 procent van de beste landbouwgrond kregen toegewezen. Deze segregatie in aparte gebieden moest de zwarten toelaten hun eigen instituties in de zogenaamde thuislanden verder uit te bouwen zonder inmenging van de blanke minderheid. Blanke boeren moesten verder ook geen competitie vrezen want het was zwarte Afrikanen wettelijk verboden om land van blanken te kopen of over te nemen.

De verpaupering als gevolg van deze landwet duwde zwarte Zuid Afrikanen in de loonarbeid en migratie naar de groeiende mijnexploitaties in Witwatersrand rond Johannesburg. Veel zwarte boeren deden seizoenarbeid op land dat voorheen hun erfdeel was. Op de hun resterende landbouwgrond kweekten families van migrerende mijnwerkers een deel van hun voedsel. Voor de mijneigenaars was dit een goede zaak want alles wat de familie zelf kon opbrengen moest niet worden uitbetaald als loon. Wie goedkoop was had meer kans op werk.

De verpaupering als gevolg van deze landwet duwde zwarte Zuid Afrikanen in de loonarbeid en migratie naar de groeiende mijnexploitaties in Witwatersrand rond Johannesburg

Pixley ka Seme, de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse advocaat, had eerder in 1911 de ‘South African Native Farmers Association’ opgericht met de bedoeling zwarte boeren aan te sporen landbouwgrond te kopen in zijn geboortestreek Daggakraal. De voorbereiding van de Landwet van 1913 in het Kaapse parlement dwarsboomde zijn initiatief en was, samen met zijn bezoek aan de antislavernij beweging in het zuiden van de Verenigde Staten, aanleiding tot de oprichting van het African National Congres (ANC) in 1912.

Clausule 25 (8) van de grondwet verduidelijkt dat:

No provision in this section may impede the state from taking legislative or other measures to achieve land, water and related reform, in order to redress the results of past racial discrimination, provided that any departure from the provisions of this section is in accordance with the provisions of section 36(1) Limitation of Rights’

Terwijl ik de twee koeien van Janet van dichterbij bekijk, draait ze zich plots om en zegt ‘dat het eigenlijk onjuist is, het zou zo niet mogen zijn’. Eerlijk gezegd verrast haar uitspraak me want het was slechts de tweede keer dat ik haar ontmoette. Terwijl ze een paar stappen dichterbij komt wijst ze me erop dat Sectie 25 van de Grondwet de staat toelaat om de rassendiscriminatie van het verleden ongedaan te maken. Ze blijft naar me kijken kijken om te zien of ik haar opmerking goed begrijp. Ik ben verwonderd over het feit dat Janet deze clausule uit de grondwet kent. Haar man Thsepo staat iets terzijde te grinniken en zegt ‘Janet is eigenlijk de politicus in deze buurt’.

Janet wijst erop dat de landclausules in het Freedom Charter in 1955 door leden van de Federatie van Zuid Afrikaanse Vrouwen geschreven werden. Precies omdat vrouwen uiteindelijk verantwoordelijk waren voor het onderhoud en het overleven van de familie. De mannen, mijnwerkers, kwamen dikwijls slechts éénmaal per jaar naar huis.

Voor veel Zuid Afrikanen blijft ‘land’ ook nu ‘thuis’ betekenen. Veel mensen voelen zich gemarginaliseerd en vergeten. Een gevoel van onbeduidendheid en het negeren van hun erfgoed zijn de hoofdfactoren voor de wijze waarop mensen de politieke elite inschatten.

De oproep van BLF President Andile Mngxitama’s ‘Kill the settler, kill the boer, one bullet, one settler’ wordt door velen opnieuw als correct aangevoeld

De kolonisatie en de daaropvolgende apartheid resulteerde niet alleen in materiële dominantie en gedwongen overname van land, het betekende ook culturele dominantie, het kleineren en vernederen van zwarten, van alles wat wat zwart was en is. Zwarte Zuid-Afrikanen waren niet langer rechthebbenden. Dit leidde tot een gevoel van persoonlijke en collectieve onbekwaamheid, de onmogelijkheid om het onrecht van het verleden recht te zetten.

Het falen van de politieke elite om dit onrecht aan te pakken, of zelfs maar te onderkennen, creëert voortdurend tegengeweld tegen alles wat staat is. Nieuwe, opkomende politieke partijen zoals de Economic Freedom Fighters (EFF) en de Black First, Land First (BLF) bewegingen zijn de kanalen om collectieve frustratie, dikwijls met een gewelddadige onderstroom, te ventileren. De oproep van BLF President Andile Mngxitama’s ‘Kill the settler, kill the boer, one bullet, one settler’ wordt door velen opnieuw als correct aangevoeld.

Een kwestie van overleven

In de communale gebieden produceren twee miljoen keuterboeren hoofdzakelijk voor eigen gebruik, het weinige dat rest wordt verkocht voor wat cash inkomen. Zo’n 200.000 zwarte boeren kweken land- en tuinbouwgewassen voor de markt of leveren aan zogenaamde ‘bakkie-handelaars’ — ambulante opkopers in open trucks — als voornaamste vorm van inkomen. Duizenden landarbeiders leven met de hoop op een dag een stuk van hun grond terug te krijgen om minder afhankelijk te zijn van hun dagelijks labeur voor anderen.

Hoewel zwarte Zuid-Afrikanen 79 procent van de bevolking uitmaken hebben ze slechts toegang tot 1,2 procent van land in de rurale gebieden en zeven procent van het formeel geregistreerd eigendom in de steden

Er is wijdverspreide afgunst en wrok omdat bijna niets is ondernomen in de laatste 25 jaar. Er is onenigheid over wie wat aan grond in handen heeft. Hoewel zwarte Zuid-Afrikanen 79 procent van de bevolking uitmaken hebben ze slechts toegang tot 1,2 procent van land in de rurale gebieden en zeven procent van het formeel geregistreerd eigendom in de steden. Slechts 33 procent van land in Zuid-Afrika is privé-eigendom.

Landhervorming is een complexe materie en voor een gedetailleerde uiteenzetting hierover verwijs ik naar het werk van Ben Cousins. De manier waarop de regering omgaat met deze problematiek kan best als volgt worden samengevat:

  1. Na 1999, onder Mbeki, werd binnen het kader van zijn black economic empowerment-visie de landpolitiek herzien in het voordeel van de zwarte commerciële boeren en minder in functie van de noden van arme boeren
  2. De ANC 2007 Polokwane Conferentie legde de nadruk op een geïntegreerde aanpak voor rurale ontwikkeling en landhervorming maar de nieuwe aanpak bleek vooral een papieren regeling, zonder iets te veranderen aan de bestaande praktijk van steun aan grootschalige commerciële bedrijven
  3. Het Departement van Rurale Ontwikkeling en Landhervorming (DRDLR) is de zwakste regeringsinstitutie. Landrestitutie geraakt niet vooruit door het tekort aan middelen, capaciteit en post-settlement steun. Het gevolg is een steeds sterkere migratie van plattelandsmensen naar de urbane centra op zoek naar werk dat daar ook niet te vinden is zoals door meer dan vijftig procent van de jongeren ervaren wordt.

Het tot nu toe gevolgde beleid van “willing buyer, willing seller”, een markt-geleide versie van landhervorming gesteund door de Wereldbank en door velen in het ANC is er volgens sommigen op gericht om de grootschalige, kapitaal intensieve landbouw te bevorderen. President Ramaphosa belooft nu opnieuw steun aan grootschalige en kleinschalige landbouw.

Het controversiële van deze politiek is de steun aan traditionele leiders om meer land te verwerven en te herverdelen onder hun onderdanen. Deze steun wordt door velen gezien als een manier om de traditionele autoriteiten op het platteland in ere te herstellen en de kans is reëel dat meer land zal toegeëigend worden door deze traditionele koningen ter persoonlijke verrijking eerder dan dat de gemeenschap erin zal delen. De toegenomen rol van traditionele leiders in de buurlanden Namibië en Mozambique heeft daar geleid tot een concentratie van land in de handen van multinationals en grote bedrijven. De jacht op de overblijvende stukken eerste-klasse landbouwgrond van Zuid-Afrika is ingezet!

Hebben politiek partijen hun voeten in de grond?

De landkwestie is zeer politiek geladen vooral in het vooruitzicht dat commerciële landbouwbedrijven zullen overschakelen op mechanisatie in antwoord op de toenemende loonkosten. Werkloosheid is nu al een enorm probleem en de vraag is wat te doen met een snel groeiende, jonge zwarte bevolking zonder job of degelijk inkomen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Onder druk van het EFF heeft de regerende partij ANC haar beleid bijgesteld en steunt de partij sinds begin 2019 “onteigening zonder compensatie”. De Democratic Alliance (DA), de belangrijkste oppositiepartij met meer dan twintig procent van de stemmen, doet dat niet en wijst erop dat door deze “gesanctioneerde diefstal” de kans groot is dat alle Zuid-Afrikanen hun eigendomsrecht riskeren te verliezen.

De DA wordt in deze uitspraak bijgestaan door het Freedom Front Plus (FFP), een partij gedomineerd door blanke boeren, die natuurlijk ook niets willen weten van verplichte landhervorming en de plannen daarvoor onverantwoord en een vorm van apartheid noemen. Het FFP is met dat standpunt in de jongste verkiezingen de vierde grootste partij geworden met meer dan twee procent van de stemmen.

Andere politieke actoren zoals de Inkatha Freedom Party (IPF) met iets meer dan drie procent van de stemmen, wil land onteigenen maar staat erop dat de huidige eigenaars daarvoor financiële compensatie krijgen. De conservatieve African Christian Democratic Party (ACDP) steunt het IPF daarin en haar leider Kenneth Meshoe onderlijnt dat land afnemen zonder compensatie gelijk staat aan ‘kwaad met kwaad betalen’.

Hoe politieke partijen de landhervorming in beeld brachten in aanloop van de voorbije verkiezingen had meer te maken met stemmen ronselen dan een concreet debat over ‘hoe’ de levensomstandigheden van de meerderheid van de zuidafrikanen te verbeteren. Het gevoel bij velen is dat de verkiezingsreclame over landhervorming de overblijvende 34 procent rurale Zuid-Afrikanen over de lijn moesten halen om terug op het ANC te stemmen. Het ANC haalde meer dan 57 procent van de stemmen op 8 mei 2019 dus dat doel werd alvast gerealiseerd. Maar ongeveer veertig procent van de stedelijke bevolking leeft beneden de nationale stedelijke armoedegrens van 66 euro per maand. Het is niemand duidelijk hoe die massa aan een duurzame job komt.

Ondertussen blijft de onenigheid en onrust groeien!

Eindredactie door Rik Samyn

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.