Interne spanningen en corruptieschandalen doen populariteit van "de verlosser" afnemen

Bolsonaro wankelt, maar zal hij ook vallen?

CC0

 

Enkele honderdduizenden Brazilianen in meer dan honderd steden gingen zondag de straat op om hun steun te betuigen aan president Jair Bolsonaro. De voormalig legerkapitein zit nog geen vijf maanden op het rode pluche, maar nu al wankelt zijn troon. Bolsonaro’s bewind blinkt uit in politieke onkunde en intern geruzie, terwijl de beloofde economische groei vooralsnog uitblijft. 

Daar komt bij dat op 15 mei jongstleden naar schatting een miljoen mensen de straat op ging tegen de beoogde bezuinigingen op onderwijs. Bolsonaro’s geloofwaardigheid wordt verder ondergraven door zijn oudste zoon Flavio, die miljoenen verdiende aan dubieuze onroerend goed transacties en nauwe banden onderhoudt met een maffiose militie in Rio do Janeiro. 

God, familie en vaderland

Maar daar hoorde je zondag, in de zee van gele shirts in het centrum van São Paulo, niets over. Hier was Bolsonaro nog altijd de hoop en redder van Brazilië. Zijn spitse gezicht prijkte op posters en spandoeken. En zijn naam zweefde op een enorme door mensenhanden gedragen vlag over het asfalt van Avenida Paulista. En, natuurlijk, was God nooit ver weg. 

De 64-jarige heeft veel aanhang onder evangelische protestanten en zijn verkiezingsleus, “Brazilië boven alles, God boven iedereen”, hing op elke hoek. Voor een voormalige carnavalswagen volgehangen met politieke leuzen, gingen enkele honderden gelovigen eerst in gebed om vervolgens uit volle borst het nationale volkslied te zingen. Het is het klassieke rechtse riedeltje dat heerst in Brazilië: God, familie en vaderland.

© Peter Speetjens

De term “centrao” verwijst naar de ongeveer 200 parlementsleden van een vijftal middenpartijen van wie de regering Bolsonaro afhankelijk is voor een parlementaire meerderheid

‘Ik ben hier omdat ik een beter Brazilie wil’, zei een dame van een jaar of zestig onder een geelgroen bord met de tekst “Centrão Não”. De term “centrao” verwijst naar de ongeveer 200 parlementsleden van een vijftal middenpartijen van wie de regering Bolsonaro afhankelijk is voor een parlementaire meerderheid. ‘Bolsonaro wil misdaad en corruptie aanpakken’, vervolgde ze. ‘Maar het parlement en congres werken hem tegen.’

De gedachte dat Bolsonaro in zijn nobele streven gehinderd wordt door de (corrupte) oude garde, houdt hij zelf graag in stand

Die gedachte is gemeengoed onder de fans. Bolsonaro wil wel, maar kan niet, want wordt in zijn nobele streven gehinderd door de (corrupte) oude garde. Het is een gedachte die Bolsonaro zelf graag in stand houdt. Zo schreef hij op zijn geliefde Twitter onlangs nog dat Brazilië “onbestuurbaar” was vanwege de “oude praktijken” van de politieke elite. 

De werkelijkheid is gecompliceerder. Op de eerste plaats wil Bolsonaro niet zozeer misdaad én corruptie aanpakken. De nadruk ligt op misdaad door harder en sneller straffen. Corruptie is geen prioriteit. En het wetsvoorstel dat op tafel ligt kan de goedkeuring van de vijf middenpartijen dragen, al is het maar omdat het voor 95 procent uit de koker van de vorige regering komt. 

Geven en nemen, maar niet voor Bolsonaro

Het probleem is dat politiek een spel is van geven en nemen en novice Bolsonaro zo’n beetje vanaf dag één ’s lands volksvertegenwoordigers tegen zich in het harnas wist te jagen. En niet alleen hen. Ook binnen zijn regering, en zelfs binnen zijn eigen partij, heersen inmiddels enorme spanningen.  

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Representatief is de situatie op onderwijs. Onder druk van de evangelisten en zelfbenoemd filosoof Olavo do Carvalho, goeroe van het nieuwe rechts in Brazilië, benoemde Bolsonaro de oerconservatieve Ricardo Vélez Rodriguez tot minister van Onderwijs. Deze 75-jarige theoloog gaf jarenlang les op militaire scholen, maar had geen enkele ervaring op het gebied van onderwijsbeleid. Erger: als volgeling van Carvalho was hij ervan overtuigd dat het onderwijs werd gemanipuleerd door een elite van “cultuurmarxisten.” Hij bleek daarom vooral geïnteresseerd in een grote schoonmaak. 
 
Maar toen hij talloze mensen begon te ontslaan op het ministerie, stuitte dat tegen de borst van de minder ideologisch bevlogenen in het kabinet. Maar liefst acht van de 22 ministers hebben een militaire achtergrond en hebben niet zoveel met Carvalho, zeker niet sinds hij hen openlijk bekritiseerde voor een gebrek aan bevlogenheid. Toen Vélez Rodriguez vervolgens– en publique – werd afgebroken door een van de jongste leden van het Braziliaanse parlement werd zijn positie onhoudbaar. Op 8 april werd hij ontslagen. In plaats van de situatie te kalmeren door een kandidaat met kennis van zaken te presenteren die voor alle partijen aanvaardbaar was, benoemde Bolsonaro de 47-jarige econoom Abraham Weintraub.

Wederom iemand met geen enkele ervaring op het gebied van onderwijsbeleid en wederom een volgeling van Carvalho. Zoals zijn mentor ziet Weintaub achter elke boom het grote linkse gevaar: op universiteiten, in de media, en zelfs bij grote corporaties en financiële instellingen. 

Vergis u niet: Weintraub is geenszins de enige bevangen door het linkse spook. Op een recent bezoek aan Israël claimde Bolsonaro doodleuk dat de nazi’s links waren. Toen hij daarop hard werd uitgelachen, besloot zijn minister van buitenlandse zaken, Ernesto Araújo, hem te hulp te schieten door de nazi’s gelijk te stellen aan socialisten. Ook Araújo is een volgeling van Carvalho. 

© Peter Speetjens

‘Links is het uitschot van de mensheid’, luidt een spandoek tijdens de manifestatie in steun van Bolsonaro op 26 mei

Uithollende populariteit

De militaire fractie in Bolsonaro’s regering is absoluut niet links, maar het heeft weinig interesse in ideologische oorlogsvoering

Nu is de militaire fractie in Bolsonaro’s regering absoluut niet links, maar het heeft weinig interesse in ideologische oorlogsvoering. Liever leggen zij wegen aan en bouwen centrales. Maar in plaats daarvan moesten zij met lede ogen aanzien hoe, twee weken na de komst van Weintraub, een miljoen leerlingen, leraren en sympathisanten tal van steden plat legden in protest tegen de enorme bezuinigingen op onderwijs. 

Ondertussen holt Bolsonaro’s populariteit achteruit. Volgens een Datafolha peiling begin april vond 34 procent van de ondervraagden het regeringsbeleid “goed” of “geweldig.” In januari was dat nog 49 procent. Een derde vond het beleid “slecht” of “afschuwelijk,” bijna twee keer zoveel als in januari. Het zijn de laagste cijfers ooit voor een president na honderd dagen aan de macht. 

Extra pijnlijk is ook dat 49 procent van de ondervraagden verwachtte dat de corruptie in Brazilië zou verergeren. Dat is bijna tweemaal zoveel als in januari en pijnlijk omdat Bolsonaro vorig jaar werd binnengehaald als “de anti-corruptie kandidaat.” Hij was de nieuwkomer met de schone handen die, a la Trump in de Verenigde Staten, het Braziliaanse moeras wel even zou droogleggen. 

Dat zorgvuldig geknede imago kreeg al snel een knauw toen bleek dat tal van Bolsonaro’s (beoogde) kabinetsbenoemingen verdacht werden van corruptie. In het begin van het jaar werd ook nog eens bekend dat Bolsonaro’s partij tijdens de verkiezingen publiek geld doorsluisde naar niet bestaande kandidaten. 

De bedenkelijke praktijkjes van zoon Flavio

Maar dat alles valt in het niets bij Flavio Bolsonaro, hoofdrolspeler in een misdaadschandaal dat niet zou misstaan in de volgende Hollywoodthriller.  Eind vorig jaar ontdekte de Conselho de Controle de Atividades Financeiras (CCAF), een anti-corruptie eenheid van het ministerie van Economische Zaken, een aantal verdachte transacties op rekening van Fabricio Queiroz, een voormalig politieman en oude vriend van Bolsonaro, die al jaren dienstdeed als chauffeur van diens oudste zoon Flavio. 

Het heeft er alle schijn van dat zoonlief Flavio Bolsonaro als voormalig parlementariër van de deelstaat Rio do Janeiro, een waslijst “spookwerkers” in dienst had

Wat bleek: Queiroz ontving tal van betalingen die hij vervolgens in kleinere bedragen stortte op de rekening van zijn werkgever. Het onderzoek loopt nog, maar het heeft er alle schijn van dat zoonlief, als voormalig parlementariër van de deelstaat Rio do Janeiro, een waslijst “spookwerkers” in dienst had. Hun enige taak was om aan het eind van de maand twee derde van hun salaris terug te storten op zijn bankrekening. 

Het schandaal nam een lugubere wending toen bleek dat hij vooral veel ex-politieagenten en militieleden op de loonlijst had, onder wie de vrouw en moeder van Adriano Magelhaes da Nobrega, een ex-commando en hoofd van de Escritorio da Crime-militie. Het “misdaad kantoor” levert huurmoordenaars tegen betaling en is de voornaamste verdachte in de moord op gemeenteraadslid Marielle Franco

Vorige week volgde weer een saillant nieuw hoofdstuk in het relaas van Flavio Bolsonaro toen bekend werd dat hij de laatste jaren miljoenen investeerde in onroerend goed en daar flink op verdiende. Zo kocht hij in 2012 voor zo’n 30.000 euro een appartement aan de Copacabana dat hij vijftien maanden later voor drie keer zoveel verkocht, terwijl het gemiddelde winstpercentage op onroerend goed transacties indertijd slechts elf procent bedroeg. Een en ander riekt naar een klassiek witwasmodel. 

© Peter Speetjens

 

Politieke verlamming vs. rede en gematigdheid

Wie zich zondag tussen de zee van gele shirts begaf, kan zich wellicht maar moeilijk voorstellen dat Bolsonaro’s positie uiterst precair is. Voor de fans is hij nog altijd de “verlosser.” Maar de fans waren met een stuk minder dan verwacht. Verschillende organisaties die nog een sleutelrol speelden in Bolsonaro’s verkiezing hadden bekend gemaakt niet te zullen deelnemen.

Ondertussen vragen de media zich openlijk af of Bolsonaro, zoals zijn voorganger Dilma, kan worden afgezet en groeit de schaduw van zijn vicepresident Hamilton Mourão. Anders dan zijn baas, staat de 65-jarige ex-generaal niet graag in de schijnwerpers, maar zijn invloed laat zich voelen. 

Voor de fans is hij nog altijd de “verlosser.” Maar de fans waren met een stuk minder dan verwacht

Toen Bolsonaro openlijk zijn liefde voor de Verenigde Staten uitsprak, reisde Mourão naar Bejing voor onderhandelingen met China. Toen Bolsonaro na zijn reis naar Israël kraaide dat de Braziliaanse ambassade naar Jerusalem zou verhuizen, verklaarde Mourão simpelweg dat dat niet ging gebeuren. Het heeft er inmiddels alle schijn van dat, of Bolsonaro nu wel of niet afgezet wordt, de ware macht al verschoven is naar zijn nummer twee. 
 
De Braziliaanse journalist Paulo Sotero somde de huidige status quo als volgt op: ‘De eerste honderd dagen van de regering-Bolsonaro werden gekenmerkt door politieke verlamming veroorzaakt door de ene na de andere crisis uit het kamp van de president of hemzelf. Temidden van dat politiek lawaai verscheen vide-president Hamilton Mourão als een stem van de rede en gematigdheid, in staat richting te geven aan zowel de binnenlandse politiek als het buitenlands beleid.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Peter Speetjens is journalist. Na zijn studie rechten in Rotterdam trok hij de wereld in. Hij verbleef een jaar in India en woonde lang in Beiroet, voordat hij in 2016 naar São Paolo vertrok.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.