Waarheen met de revoluties in Egypte en Syrië?

Veel waarnemers geven toe dat ze te optimistisch waren toen de protesten in Tunesië zich als een lopend vuurtje verspreidden en tot de relatief snelle val van Ben Ali en Moebarak leidden. Anderen wijzen erop dat revoluties tijd nodig hebben en vaak eerst leiden tot meer instabiliteit. Zo zijn de economische gevolgen van de protesten alarmerend. Maar zoals Amnesty International aangeeft, zijn ook de mensenrechten er door de repressie van de overheid op achteruitgegaan. De verwachtingen van de betogers – brood en vrijheid – zijn niet ingelost. De vraag is of het woord ‘revolutie’ niet misleidend is. Arabist Chams Eddine Zaougui meent dat het getuigt van een wat naïeve hoop. “De democratisering van de Arabische wereld zal pijnlijker zijn dan velen hadden gehoopt. Het mooie domino-effect is uitgebleven. Er zullen ook periodes van terugval zijn.”

Analist Rami Khoury stelt dat de term ‘Arabische Lente’ moet worden vervangen door ‘Big Bang’. Het gaat niet alleen om een crisis van regimes, maar ook een crisis van staten. “De revoluties hebben een grotere inzet dan het verdrijven van dictators. Ze willen de nationale machtsstructuur hervormen en de rechten van de burgers garanderen. Dit kan een aanpassing van de staatsstructuur veroorzaken.” Mogelijk ondergaan sommige landen veranderingen van grenzen, bevolkingen en identiteiten, zoals in de voormalige Sovjet-Unie. Staten met artificiële grenzen zoals Libië en Irak, maar ook Syrië en Jemen, zijn zwak. Vroeger dwongen autoritaire regimes de samenhang tussen gemeenschappen af. Nu dringen zich nieuwe uitdagingen voor interne stabiliteit op.

Deze paper zoemt in op de uitdagingen in Egypte en Syrië, ook al is het verloop van de revoluties in beide landen volstrekt verschillend. In minder dan een maand tijd wisten de Egyptische protesten, dankzij de steun van het leger, Hosni Moebarak ten val te brengen. Tien maanden na de start van de protesten in Deraa toont het Syrische regime geen bereidheid om afstand te doen van de macht. Het stuurt zelfs aan op conflicten tussen de bevolkingsgroepen – of een mogelijke burgeroorlog – om in het zadel te blijven. Maar de protesten in Egypte en Syrië hebben wel een aantal basisoorzaken gemeen, zoals de marginalisatie van grote groepen van de bevolking, de afwezigheid van kanalen voor sociaal protest en de onderdrukking van de Moslimbroeders door het regime. Beide revoluties delen ook gigantische uitdagingen. Een van de belangrijkste is de bescherming van minderheden. Islamistische partijen als de Partij voor Vrijheid en Gerechtigheid in Egypte en an-Nahda in Tunesië benadrukken dat ze hun visie niet zullen opleggen. Maar Midden-Oostenspecialiste Rachel Shabi is sceptisch. “De voorlopige Tunesische grondwet bepaalt, net als de vroegere grondwet van het gehate regime, dat de president een moslim moet zijn. De kans is klein dat Tunesië een christelijke, joodse of bahái president kiest. Maar het vastleggen van dit principe in een wet is een signaal dat in de nieuwe democratie sommige mensen toch niet zo gelijk zijn.” Dit gaat in tegen de protesten, die een strijd zijn voor rechten. Islamisme kan samengaan met pluralisme, zoals de AKP in Turkije bewijst. Maar de islamistische partijen moeten meer doen om de angst van minderheden weg te nemen.

Download deze MO*paper op http://www.mo.be/papers/waarheen-met-de-revoluties-egypte-en-syrie

Over de auteurs

Brigitte Herremans werkt sinds 2002 als beleidsmedewerker voor het Midden-Oosten voor Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. Vanuit een rechtenbenadering probeert ze een duurzame oplossing voor het Israëlisch-Palestijns conflict hoger op de Belgische politieke agenda te plaatsen. Brigitte reist verscheidene keren per jaar naar de regio en schreef talrijke artikels over het conflict. Sinds de start van de Arabische revoluties volgt ze de ontwikkelingen in het brede Midden-Oosten op de voet. Ze publiceerde onder meer het dossier ‘Volksprotesten schudden het Midden-Oosten wakker’ (www.paxchristi.be) en ‘Laat de aandacht voor Syrië niet verslappen’ (www.destandaard.be).

Majd Khalifeh is een Palestijns journalist. Hij woonde in de Verenigde Arabische Emiraten, Tunesië, Libië, Syrië, Jordanië, Koeweit en België. Hij schrijft voor Arabische nieuwssites en werkte als freelance vertaler-tolk bij de VRT Nieuwsdienst. Hij schreef samen met Brigitte Herremans het deel van deze paper over Syrië.

Pieter Stockmans is journalist en beleidsmedewerker bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen en activist bij Amnesty International Vlaanderen. Sinds zeven jaar reist hij regelmatig naar Israël en Palestina. Hij schreef het deel van deze paper over Egypte.

Majd en Pieter reisden vijf maanden door Noord-Afrika en het Midden-Oosten in het kader van hun project ‘Tussen vrijheid en geluk’. Ze zochten naar dromen van vrijheid en geluk in Egypte, Tunesië, Lampedusa, Israël, Palestina, Jordanië, Marokko, Libanon en Saoedi-Arabië. Ze laten de mensen achter de revoluties aan het woord en delen hun dromen met Europa. Achteraf peilen ze naar de reactie van Europa. Ze publiceren in MO* Magazine, op een MO* Wereldblog (www.mo.be/wereldblog/tussen-vrijheid-en-geluk), Facebook (www.facebook.com/tussenvrijheidengeluk) en YouTube (www.youtube.com/VRIJHEIDenGELUK. Ze werken ook aan een boek, met de steun van het Fonds Pascal Decroos (www.fondspascaldecroos.org).

Over de MO*papers

MO*papers is een serie analyses die uitgegeven wordt door Wereldmediahuis vzw. Elke paper brengt fundamentele informatie over een tendens die de globaliserende wereld bepaalt. MO*papers worden toegankelijk en diepgaand uitgewerkt. MO*papers worden niet in gedrukte vorm verspreid. Ze zijn gratis downloadbaar op www.mo.be. Bij het verschijnen van een nieuwe paper wordt een korte aankondiging gestuurd naar iedereen die zijn of haar e-mailadres bezorgt aan mopaper@mo.be (onderwerp: alert).