"Koolstofmarkt werkt niet voor Afrika"

Het Clean Development Mechanism (CDM) klonk als een toverformule voor arme landen. Rijke landen kunnen hun overtollige uitstoot van broeikasgassen “afkopen” door te investeren in projecten in ontwikkelingslanden die de uitstoot van broeikasgassen daar verminderen. Die projecten blijven koolstofkredieten genereren, die aangekocht kunnen worden door landen of bedrijven die hun uitstootlimieten overschrijden.

Verdrongen door China 

Maar het systeem werkt vooral in ontwikkelingslanden die veel vervuilen. Volgens cijfers van de Wereldbank uit 2007 hebben Afrikaanse landen nog maar vijf procent van het geld opgestreken dat industrielanden in het kader van het Clean Development Mechanism hebben uitgegeven. China neemt 73 procent van de geldstroom voor zijn rekening.
Veel Afrikaanse CDM-projecten lopen in Zuid-Afrika, het meest geïndustrialiseerde land van Afrika. In het Zuid-Afrikaanse Durban produceren drie stortplaatsen bijvoorbeeld al zes jaar lang stroom met biogas dat gehaald wordt uit de bergen afval. De koolstofkredieten die dat oplevert, worden berekend op basis van de hoeveelheden biogas die niet in de atmosfeer terecht komen, en de uitstoot die vermeden wordt doordat er stroom wordt opgewekt met biogas in plaats van steenkool.
Het project levert per jaar 200.000 euro aan koolstofkredieten en 60.000 euro aan stroom op. De operationele kost bedraagt voorlopig 740.000 euro per jaar. Het project draait dus nog met verlies, maar de stad hoopt dat dit binnen enkele jaren niet meer zo is.

Hinderpalen

De verwerking van huishoudelijk of landbouwafval en de hoge kost van stroomproductie zijn problemen waar veel Afrikaanse landen mee worstelen, en CDM-projecten naar voorbeeld van het initiatief in Durban zijn dus in veel landen mogelijk. Maar dat is theorie. In de praktijk ging de knowhow die nodig was voor het project zelfs de mogelijkheden van Durban bijna te boven. Het duurde ook meer dan een jaar vooraleer het project was goedgekeurd door de raad van bestuur van het CDM. De risico’s dat projecten worden afgewezen of na goedkeuring de doelstellingen niet halen, zijn groot.
Afrikaanse landen met een veel minder ontwikkelde industrie klagen ook dat ze zo weinig broeikasgassen uitstoten dat ze gewoon geen reductieprojecten van enige omvang kunnen opzetten. Initiatieven om toekomstige uitstoot te vermijden door bijvoorbeeld ontbossing in te dammen of over te schakelen op andere landbouwmethoden zijn wel vaak mogelijk, maar die leveren enkel de veel minder interessante tijdelijke uitstootkredieten op.

Kansen

De raad van bestuur van het CDM lijkt niet te willen ingaan op die bezwaren. “De Afrikaanse Landen moeten ophouden het slachtoffer te spelen”, zei Lex de Jonge, de voorzitter van de CDM-bestuursraad, op een conferentie over de koolstofhandel in Afrika eerder deze week in Kaapstad. “CDM is complex, en ik geef toe dat er veel uitdagingen zijn. De meeste projecten die worden voorgesteld, worden nooit gerealiseerd. Maar dat is de realiteit van het zakenleven.”
Afrikaanse zakenlui op de conferentie leken kansen te zien. Ook buiten het streng geregelde CDM zijn er volgens hen kansen om koolstofkredieten aan de man te brengen. Zo kocht de Zuid-Afrikaanse Rugbyunie in mei een koolstofkrediet van 40 ton aan. Daarmee wil ze de uitstoot die samenhangt met haar kandidatuur voor het wereldkampioenschap rugby in 2015 of 2019 goedmaken. Het uitstootkrediet wordt geleverd door een project dat in Soweto, de grootste buitenwijk van Johannesburg, fornuisjes op zonne-energie introduceert. Elk kookfornuisje kan per jaar de uitstoot van twee ton CO2 uitsparen.