Syrische Koerden geïnspireerd door verzet

Voor de 24-jarige Azad, dichter en politiek activist in Amouda in noordoosten van Syrië, was één woord genoeg om een eind te maken aan de jarenlange politieke en etnische verdeeldheid. “De mensen in Deraa riepen niet op tot een pan-Arabische unie, de bevrijding van Palestina of solidariteit met Egypte of Libanon zoals vroeger”, zegt hij. ” Ze scandeerden ‘vrijheid’, en daardoor voelden jonge Koerden zich meteen zoals zij. Wat in Deraa is gebeurd, heeft mijn nationale trots gestimuleerd. Ik voel me meer Syriër dan ooit tevoren.”

De Koerden, de grootste etnische minderheid in het land, worden al vier decennia lang onderdrukt door het Baath-regime en zijn niet onder de indruk van recente toegevingen door president Bashar al-Assad. Ze zijn verdeeld over de vraag of ze zich moeten aansluiten bij de opstand in het land.

Vreemdeling in eigen land

De ongeveer 1,7 miljoen Koerden maken 8 procent uit van de Syrische bevolking. Onder het Baath-regime werden ze stelselmatig gemarginaliseerd, omdat ze niet gezien worden als Arabische burgers. Syrië ontnam tienduizenden Koerden het staatsburgerschap, probeerde ze massaal te onteigenen en beperkte de toegang tot onderwijs en gezondheidszorg. Ook de Koerdische identiteit werd zoveel mogelijk onderdrukt: Koerdische boeken en onderwijs werden verboden, feestdagen werden afgeschaft en Koerdische leiders vlogen met de regelmaat van de klok de gevangenis in.

Het jarenlange beleid van discriminatie en onteigening heeft ertoe geleid dat de Koerden inmiddels bij de armste bevolkingsgroepen in het land zijn. De aanhoudende droogte in het noordoosten van het land heeft bovendien tienduizenden Koerden verdreven van hun land richting stedelijke centra.

Voor Azad is de opstand tegen het regime een gouden kans om een cultuur te redden die verloren dreigt te gaan. “Ik wil in het Koerdisch zingen op een Koerdische trouwpartij”, zegt hij. “Waarom zou ik angst moeten hebben om dat te doen? Waarom moet ik vrezen voor een arrestatie omdat ik ‘Syrië probeer te splitsen’? Ik wil schrijven in mijn moedertaal, zodat ik mijn gevoelens kan uitdrukken.”

Politiek getouwtrek

Maar de revolutionaire ijver van Azad is nog niet doorgedrongen tot de leiders van de zestien Koerdische partijen in Syrië, die berucht zijn om hun verdeeldheid. Hoewel er reden genoeg is om te protesteren, komen de Koerden voorlopig niet massaal op straat.

Elke vrijdag betogen wel enkele duizenden Koerden in steden als Qamishli, Amouda, en Hassake, maar de opkomst is niet te vergelijken met straatprotesten in soennitische steden als Banias, Homs en Deraa. “Voorlopig hebben we nog niet beslist om in groten getale te betogen”, zegt een leider van een van de partijen, die anoniem wil blijven. “Als we dat wel doen, zal het regime zeggen dat we Syrië willen splitsen en een eigen staat willen. Dan zullen de Arabische stammen zich tegen ons keren.”

Maar de terughoudendheid kan ook verklaard worden door de succesvolle politiek van het regime om kleine toegevingen te doen, en door de angst voor repressie als de poging faalt om het regime omver te werpen.

Het spookbeeld van Qamishli

De Syrische Koerden hebben hun straatprotesten al gehad: in maart 2004 braken in en rond de stad Qamishli massaal protesten uit. Minstens 36 mensen kwamen om het leven, voornamelijk Koerden. Daarop volgden vijf jaren van systematische repressie. Een belangrijke Koerdische geestelijke, Mohammed Khaznawi, werd doodgemarteld en nagenoeg alle politieke leiders werden opgepakt.

“Er zijn zoveel Koerdische leiders in gevangenschap dat de partijen het te gevaarlijk vinden om te protesteren”, zegt Robert Lowe, deskundige op het vlak van de Syrische Koerden en directeur van het Middle East Centre aan de London School of Economics. “Ze weten wat er met die gevangenen zal gebeuren als ze protesteren.”

Het regime combineert die harde repressie met een aantal kleine toegevingen: in maart mochten de Koerden voor het eerst weer hun Nieuwjaar vieren zonder inmenging van de veiligheidsdiensten. In april besliste Assad dat ze opnieuw het staatsburgerschap kregen, hoewel die beslissing nog uitgevoerd moet worden.

Die aanpak lijkt voorlopig te werken. “Ik zie geen reden om betogingen te organiseren die tot geweld leiden”, zei een Koerdische leider na een gesprek met Assad begin april. “We moeten ons goed blijven herinneren wat er in 2004 is gebeurd, toen vele scholen, gezondheidscentra en landbouwinfrastructuur werden vernield.”