Waarheidscommissie op zwart zaad

Op 2 juni vorig jaar installeerde de overgangsregering van Valentín Paniagua
de Waarheidscommissie om na 20 jaar terreur voor opheldering, vrede en
rechtvaardigheid te zorgen. Ze moet de schendingen van de mensenrechten in
de hele periode tussen 1980 en 2000 in kaart brengen. Tussen 1980 en 1998,
toen het leger en de politie slag leverden met het maoïstische Lichtend Pad
en de marxistische Revolutionaire Beweging Tupac Amaru (MRTA), stierven of
verdwenen er in Peru meer dan 27.000 mensen. Ook tussen 1998 en 2000 namen
de schendingen een hoge vlucht, maar die worden vooral gerelateerd aan het
repressieve optreden van het leger onder de regering-Fujimori.

Het mandaat van de Waarheidscommissie is niet min. Niet alleen moeten de
concrete omstandigheden worden opgehelderd, ze moet ook de motieven voor het
geweld onder de loep nemen. Einddoel is niet minder dan de reconstructie van
een obscure periode in de nationale geschiedenis, waarbij de horror en het
gepleegde onrecht niet onder de mat worden geveegd. Het moet de Peruaanse
samenleving op weg helpen naar nationale verzoening, gebaseerd op
rechtvaardigheid, en niet op straffeloosheid of wraak.

Dat dat niet van een leien dakje zou lopen, was al duidelijk. De Commissie
startte pas een acht maanden na haar oprichting en vroeg 11,3 miljoen euro
om die klus tegen februari 2003 te klaren. Daarmee moet een rijk scala
opdrachten worden volbracht. Veel onderzoek wordt in afgelegen provincies
verricht om een algemeen beeld te krijgen van de omvang van de politieke
moorden, bloedbaden en ontvoeringen. En om alle burgers te betrekken in het
verzoeningsproject wil de Commissie ook een speciaal onderwijs- en
participatieproject opzetten, dat de Peruviaan met de pet een diep respect
voor de mensenrechten moet bijbrengen. Het ontluiken van een nationale
vredes- en verzoeningsbeweging is het einddoel.

Maar na de officiële installering in juni vorig jaar duurde het tot januari
2002 eer de werkzaamheden werden aangevat. En alle intentieverklaringen,
beloften van de overheid en de internationale gemeenschap ten spijt ligt er
nog maar 3,4 miljoen euro in het laatje.

Commissievoorzitter Salomón Lerner en zijn medewerker Javier Ciurlizza
verzamelden op eigen krachten 1,8 miljoen euro tijdens hun rondreis vorige
maand in België, Nederland, Noorwegen, Zweden, Spanje, Duitsland en
Groot-Brittannië. President Alejandro Toledo, sinds juli 2001 in het zadel,
gaf 900.000 euro. Het overige miljoen werkingsmiddelen in kas is een stukje
van de aangeslagen bezittingen van de Vladimiro Montesinos-clan, het netwerk
van de voormalige rechterhand en spion van Fujimori. De commissieleden hopen
nu dat er nog voldoende middelen worden gevonden om het werk te doen zoals
werd gepland.

Maar volgens historicus en socioloog Imelda Vega is het politieke geweld nog
niet achter de rug. Vega baseert zich op een rapport van het Amerikaanse
ministerie van Buitenlandse Zaken van deze maand. Ondanks inspanningen van
voormalig president Paniagua en president Toledo, kwamen vorig jaar 31
mensen om bij 130 aanslagen die resterende groepjes van het Lichtend Pad
pleegden. Ook de veiligheidsdiensten hebben nog steeds boter op het hoofd.
Zij blijven straffeloos martelen en moorden. In 2001 pleegde de politie
drie standrechtelijke executies, gevangeniscipiers pleegden er vier,
citeert de expert uit het rapport.

De Peruaanse samenleving heeft nog een lange weg af te leggen om een
cultuur van respect van mensenrechten, vrede en verzoening bij te brengen.
De Waarheidscommissie vervult hierin een uiterst belangrijke rol. En daarom
moet zij steun krijgen, wat de politieke, sociale of economische kosten ook
mogen zijn verklaart Vega.

Over enkele weken beginnen in Ayacucho, een stad op 570 kilometer ten zuiden
van Lima, de hoorzittingen. Boeren, familie van slachtoffers, burgerlijke
autoriteiten en ordediensten zullen er getuigen over de gruwelen die het
stadje teisterden toen het Lichtend Pad er het licht zag en de strijd begon.
De afgelopen weken legden boeren op eigen houtje massagraven van
slachtoffers van rebellen- of regeringsoperaties open. En eerder deze maand
onthulde een hoge militair het bestaan van geheime cellen en een
verbrandingsoven in een gebouw van de militaire inlichtingendienst.