Jemen is een fragmentatiebom

‘Het is ingewikkeld.’ Moest Jemen een Facebookprofiel hebben, dan zou dit er als permanente status op staan. De Jemenitische realiteit, met zijn continu verschuivende sociale en politieke allianties en processen, daagt de waarheid immers voortdurend uit. Er zijn met andere woorden niet veel zekerheden in Jemen. We tekenden er toch drie voor u op, die belangrijk zijn om Jemen verder te kunnen volgen.

Op vrijdag 20 maart vertelde ik nog met bijna-zekerheid op de VRT-radio dat de gruwelijke aanslagen die dag op twee moskeeën in Sana’a wellicht zouden worden opgeëist door Al Qaeda op het Arabisch Schiereiland. Het “IS-opeis-scenario” leek weinig waarschijnlijk, voegde ik eraan toe. Ik refereerde naar de Parijse aanslagen, opgeëist door Al Qaeda in Jemen, dat daarmee een vlucht vooruit leek te nemen.

© Reuters

Een van de slachtoffers van de zelfmoordaanslag op 20 maart wordt ten grave gedragen.

Ik dacht aan de rapporten en berichtgeving die ik had gelezen, en het laatste interview dat ik had gedaan over de stijgende populariteit van Al Qaeda in Jemen, ingegeven door een falend centraal bestuur, chaos en frustraties over een hoopvolle toekomst van jonge boze Jemenieten.

De volgende dag liet IS weten dat een lokale strijdersgroep onder IS-vlag had geopereerd.

De hoethi’s ­— tegen wie de aanslagen gericht waren — en Al Qaeda zijn niet te vergelijken, liet ik ook nog snel weten. De eersten waren namelijk al jaar en dag aan het vechten voor zelfbehoud, culturele erkenning, en het behoud van hun grondgebied in Noord-Jemen. Hun vijand: de centrale regering, zowel onder de vorige president Saleh als onder zijn opvolger Hadi die het land wilde federaliseren en aan hun grondgebied raken.

Het zijn, zo onderstreepte ik, rebellen met een reden — hoe flou ook — die nooit burgers zouden doden. En dat is een verschil met Al Qaeda.

Al Qaeda Jemen liet de volgende dag echter weten nadrukkelijk afstand te doen van het doden van burgerbroeders en -zusters. De hoethi’s daarentegen rukten intussen op naar Taiz, waar ze onthaald werden door tegendemonstraties van de bewoners van deze derde grootste stad van Jemen. Dinsdag 24 maart sijpelden de eerste berichten binnen dat de hoethi’s bij clashes vijf demonstranten zouden hebben doodgeschoten. Alweer een these die aan diggelen lag.

‘Wat hier het ene uur als waarheid geldt, kan het volgende uur compleet worden tegengesproken’, kreeg ik tijdens een van mijn eerste interviews in Jemen te horen, nu vijf jaar geleden. Vandaag lijken de politieke hoofdrolspelers in Jemen die woorden met graagte extra te onderstrepen.

Wat we niet weten

Op elke politieke vraag die je over Jemen stelt, kan je met gemak minstens twee plausibele antwoorden geven. Neem nu de vraag wie het land regeert: de hoethi’s of president Hadi die na zijn huisarrest het paleis ontvluchtte? Sinds september controleren de hoethi’s de facto de hoofdstad. Die positie verstevigden ze na hun coup op het presidentiële paleis in januari, en nu recent met de machtsovername in Taiz, na Sana’a en Aden, de belangrijkste stad in Jemen.

De regering ligt op apegapen, het leger is verdeeld, het tussenland in handen van niet-statelijke actoren. Maar de hoethi’s hebben dus Sana’a en Taiz, waaruit je zou kunnen concluderen dat zij wel degelijk het centrum besturen. Dat is niet zo volgens president Hadi, die met een deel van zijn entourage toevlucht zocht en zich installeerde in Aden. Hadi vormde de Zuid-Jemenitische stad om tot alternatieve hoofdstad en verkondigde dat hij en niemand anders nog steeds de president is van heel Jemen.

(c) Richard Messenger

Neem nu de vraag wie het land regeert: de hoethi’s of president Hadi die na zijn huisarrest het paleis ontvluchtte?

En dan is er nog oud-president Saleh die opnieuw ten tonele komt. Volgens sommigen is hij na zijn aftreden nooit helemaal van de planken verdwenen en zien we nu zijn comeback. Op de residenties in Aden waar Hadi en co vertoeven werden een aantal luchtaanvallen uitgevoerd.

De hoethi’s zitten daarachter, samen met Saleh, klonk het her en der. Hoethi’s en Saleh, nog geen decennium geleden vechtende partijen, zouden nu hun onderlinge strijdbijl begraven hebben om Hadi, die nochtans steevast als Salehs marionet stond geboekstaafd, af te zetten. Die samenwerking tegen Hadi zou de weg vrij maken voor Salehs zoon als nieuwe president. De hoethi’s — die zelf geen potentiële politieke kandidaat hebben, moesten ze al ambities hebben — zouden geplande staatshervormingen die ze aanvechten, kunnen afwenden.

Propaganda of realiteit?

Wat we wel weten

Jemen is een land dat zich niet gemakkelijk laat lezen maar één zaak staat als een paal boven water: Jemen vertoeft in politieke, economische en sociale chaos. En dat is intussen een quasi permanente toestand sinds 2011, het jaar van de Jemenitische revolutie. Toch zijn er nòg een aantal zekerheden, die te vaak over het hoofd worden gezien.

1 Hoethi’s werden niet gedirigeerd vanuit Iran

Ik schrik er soms van, van het gemak waarmee media elkaars berichten en vooral taalgebruik vlijtig echoën. Zo namen veel media in de berichtgeving van de voorbije maanden Hadi’s stelling over dat de hoethi’s ‘Iran-gestuurde’ rebellen zijn.

Nu is het niet ondenkbaar dat Teheran voet aan Jemenitische grond wil krijgen in zijn eeuwige machtsstrijd met Saoedi-Arabië dat zich ook altijd al moeide op Jemenitische bodem. Bovendien ligt Jemen strategisch zeer gunstig voor Iran. Dat stelt ook Judith Spiegel die vanuit Koeweit bericht over het land waar ze vier jaar verbleef.

‘Iran zou via Jemen controle kunnen krijgen op de smalle zeestraat tussen Jemen en Djibouti, die samen met de straat van Hormuz die Teheran al controleert, vitaal is voor het olietransport in de regio.’ De gedachte alleen aan die Iraanse invloedssfeer maakt de hele wereld zenuwachtig, gunstig voor een internationaal nog steeds geïsoleerd land als Iran.

Ook logisch is dat de sjiitische hoethirebellen ideologisch meer aansluiting vinden bij Iran dan bij het wahabistische Saoedi-Arabië. Nog volgens Spiegel werden, kort na de machtsovername door de Hoethi’s, nieuwe lijnvluchten ingelegd tussen Sana’a en Teheran. Recent berichtte een hoethidelegatie die Iran bezocht had, dat Teheran een jaar lang olie en gas zou leveren aan de Jemenitische hoofdstad.

De rebellen zijn zaydi’s, een stroming binnen het sjiisme, een grote groep in Jemen overigens die op niveau van samenleven met de soennitische Jemenieten nooit problemen opleverde.

Maar stellen dat de hoethi’s zich laten dirigeren door Iran is een brug te ver. De rebellen zijn zaydi’s, een stroming binnen het sjiisme, die niet verwant is aan de sjiitische Iraanse school. Ongeveer 40 procent van de Jemenieten zijn zaydi’s. Op niveau van samenleven tussen twee islamitische hoofdstromingen kende Jemen nooit noemenswaardige problemen. Wel liggen de hoethi’s op politiek niveau al lang in de clinch met de centrale regering. Tussen 2004 en 2010 vochten de Hoethirebellen en de centrale regering, gesteund door Saoedi-Arabië, zes oorlogsronden uit in de noordelijke provincie Saada, thuisbasis van de Hoethi’s.

Een staakt-het-vuren en een revolutie verder, gingen de hoethi’s zich verzetten tegen het GCC-akkoord dat op 23 november 2011, onder de vleugels van de Golfstaten, en met goedkeuring van de VN, werd getekend. Ze kantten zich met name tegen het voorstel dat Jemen een federale staat zou worden van zes regio’s.

2 De internationale gemeenschap heeft gefaald

‘Het transitiemodel heeft uiteindelijk meer geweld dan vrede in Jemen gebracht en heeft alle ambities voor democratie, sociale gerechtigheid en een coherent bestuur gedood.’ Dat schrijft de Jemenitische mensenrechtenverdediger Farea al-Muslimi, verbonden aan Carnegie Midden-Oosten. Daarbij verwijst hij ook schamper naar het vertrek van alle diplomaten uit Sana’a waarbij sommigen wel heel grondig te werk gingen in het leegmaken van hun ambassades. Dat zegt genoeg over hun geloof in het transitieproces, aldus al-Muslimi.

(c) Freedom House

Anderen verwijzen ook dat het transitiemodel de grond heeft geëffend voor een post-Saleh-tijdperk dat nog steeds een Saleh-stempel draagt. Dat de corrupte en incapabele president die Jemen tweeëndertig jaar het land had bestuurd, immuniteit had gekregen en in Jemen mocht verblijven, konden vele tegenstanders, ook burgers, niet verkroppen. En dat verdiepte de politieke crisis in Jemen nog meer.

Hadi riep na de aanslagen de hulp in van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, die zondag 22 maart bijeen kwam. De daaropvolgende VN-persverklaring dat de hoethi’s zich maar moesten terugtrekken teneinde een burgeroorlog te voorkomen, werd door commentatoren op hoongelach ontvangen. ‘Totaal irrelevant voor de realiteit in Jemen’, ‘bijna komisch’ luidden tweets van onder meer Iona Craig, journaliste in Jemen en blogger Haykal Bafana.

En ook Obama wilde zich niet laten betrappen op realpolitik. Integendeel (alweer). In september nog verwees hij naar het succes van de antiterrorismecampagne in Jemen, gezamenlijk getrokken door Jemenieten en Amerikanen. Met het terugtrekken van nog 125 aanwezige speciale troepen uit Jemen het weekend na de aanslagen, trok hij echter een streep door dat voorbarige optimisme.

In eigen land kreeg Obama daarvoor veel kritiek. Want anders dan op het Europese continent, is men op Amerikaanse bodem wel degelijk gealarmeerd door de aanwezigheid van Al Qaeda in Jemen. Een antiterreurmissie zonder personeel op de grond, is echter gedoemd om te mislukken, klinkt het.

Dat de Amerikaanse dronescampagne vanuit bases in Saoedi-Arabië en Djibouti blijft doorgaan, is alvast geen geruststelling. Integendeel.

3 Jemen is vruchtbare grond voor Al Qaeda

Sinds 2002 voerden de VS 102 drone-aanvallen en vijftien luchtaanvallen uit op Jemen, zei Jemenkenner Khaled Fattah in januari. Het is net die kortzichtige antiterrorismestrategie vanuit Washington die bijdraagt aan de groei van het militante jihadisme in Jemen.

Bij de drones-aanvallen vielen niet alleen gezochte terreurleden, maar ook burgerslachtoffers.

Bij de drones-aanvallen vielen niet alleen gezochte terreurleden, maar ook burgerslachtoffers. Het hoeft dus niet te verwonderen dat die doden de antiwesterse sentimenten alleen maar aanwakkeren. Dit vormt, samen met het verdeelde en corrupte leger, een eveneneens verdeeld bestuur en de chronische staat van grote armoede en economische recessie, een vruchtbare bodem voor al-Qaeda.

Al-Qaeda heeft er ook alle belang bij om het land in een sektarisch conflict te sleuren, waarbij de sjiitische hoethi’s kop van jut zijn. Die sektarische these slaat helaas aan bij een aantal mensen — die de impasse waarin Jemen al zo lang zit — beu zijn.

Jemen kreeg de voorbije dagen het stempel van een Syrië- en een Libië-scenario opgekleefd. Alleen is de toestand met de kaarten die nu op de tafel liggen, misschien nog te redden. Maar dat kan alleen door de diplomatie opnieuw op gang te trekken en met de hoethi’s te gaan praten. Vraag is of de VN bereid zijn om Hadi, die ze zelf mee in het zadel hielpen, tegen te spreken. Niet omdat ze zozeer om deze zwakke president zouden geven, wel omdat ze daarmee in de eerste plaats Saoedi-Arabië, een onmisbare strategische partner in de regio, tegen de borst zouden stoten.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.