Het vreedzame verzet van Fausto en zijn gemeenschap

Fausto Sánchez Robiero woont met zijn vrouw Zoila en zijn kinderen Wilver en Lily in Nueva Jerusalén, een kleine deelgemeente van San Pablo in het departement San Marcos. Ze hebben een landbouwgrond van 25 cuerdas (ongeveer 4,5 ha), waar koffie, maïs en bonen worden geteeld. Het gezin is actief in de Pastoral Social, de sociale werking van de parochie, en Fausto is een van de actieve leiders van de Consejo Maya Mam van San Marcos.

Ongewenste plannen voor een waterkrachtcentrale

In 2003 zakten een aantal Maya Mam-families, waaronder die van Fausto en Zoila, uit de bergen af naar San Pablo. Ze kochten er een stuk van een in beslag genomen koffiefinca. De eigenaar zat op dat moment in de gevangenis op beschuldiging van corruptie en zijn gronden werden openbaar verkocht. Twee jaar later drong het privébedrijf Hidrosalá het gehucht Las Brisas in San Pablo binnen, om er een waterkrachtcentrale te bouwen.

De machinekamer zou midden in het dorp komen, verschillende families zouden moeten verhuizen, en de rivier zou stroomopwaarts droog komen te staan. Het dorp verzette zich hiertegen en kon de dreiging afwenden. Er werd een overeenkomst getekend dat het bedrijf zich niet meer zou vertonen en de beslissing van de Maya Mam-gemeenschap respecteren.

Nieuwe bedreiging

In 2013 sloot de toenmalige burgemeester van San Pablo — tegen de wil van de bevolking — een overeenkomst met Hidrosalá . De grond van de gemeenschap werd opnieuw ernstig bedreigd door de plannen om een waterkrachtcentrale en stuwdam te bouwen op hun grond, vlak bij de rivier. Met deze waterkrachtcentrale zou Hidrosalá een monopolie krijgen op de productie, het transport en de distributie van elektriciteit.

De gemeenschap zou net zoals acht jaar eerder geen inspraak krijgen in de bouw van de waterkrachtcentrale, en zou zomaar hun grond en water ingepikt zien door het bedrijf. Zij kwamen opnieuw op vreedzame wijze in opstand tegen deze plannen, die voor hen zeer nefast waren. Fausto werd door zijn natuurlijk leiderschap al snel gezien als een van de voormannen van dit verzet.

Een voorhechtenis met ernstige gevolgen

In de nacht van 10 december 2014 (toevallig op de verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens!) werd Fausto — samen met elf andere leden van zijn gemeenschap — op brutale wijze opgepakt door de oproerpolitie. Het verzet van de gemeenschap werd hierdoor niet gebroken, want de overige leden bleven vreedzaam protesteren.

Voor Fausto’s gezin had het wel ernstige repercussies: Zoila kreeg het moeilijk om de eindjes aan mekaar te knopen. Hun oudste zoon Luver — op het moment van Fausto’s arrestatie net geen veertien jaar — trok naar de Verenigde Staten om er op een plantage te gaan werken. Hij zag geen toekomst meer in Guatemala en hoopte zijn ouders financieel te kunnen ondersteunen (momenteel verblijft Luver nog steeds illegaal in de Verenigde Staten, zoals vele andere Guatemalteken).

Vrijlating na meer dan twee jaar

Fausto werd beschuldigd van onwettige samenscholing en gijzeling (er werd hem ten laste gelegd dat hij tijdens een vergadering een vertegenwoordiger van het privébedrijf zou hebben vastgehouden), en kreeg twee strafrechtelijke processen. Hij en zijn elf medegevangenen kregen veel steun van hun gemeenschap en van de Fundacion Tierra Nuestra, een organisatie die zorgt voor humanitaire hulp, druk op de juridische instanties en coördinatie met andere actoren van het verzet.

Uiteindelijk werden Fausto en de meeste van zijn medegevangenen na meer dan twee jaar in voorhechtenis in maart 2017 vrijgelaten. Dankzij het blijvende verzet van zijn gemeenschap was de centrale er ondertussen niet gekomen. Na zijn bevrijding nam Fausto meteen de draad van zijn protest weer op en ijverde hij voor de vrijlating van zijn dorpsgenoten die nog in de gevangenis zaten.

Belangrijke steun van lokale Broederlijk Delen-partners

Vandaag is het verzet tegen de waterkrachtcentrale sterker dan ooit. De vooruitzichten dat het project er niet zal komen zijn gunstig, ook al is de strijd nog lang niet beslecht. De blijvende ondersteuning door de Fundacion Tierra Nuestra is daarbij zeer belangrijk. Deze ngo — een van de partners van Broederlijk Delen in Guatemala — is gegroeid uit de werking van de progressieve kerk in de jaren tachtig. Zij werken met lokale organisaties van boeren en agrarische gemeenschappen, en promoten een ontwikkelingsmodel dat vertrekt van de gemeenschap en het territorium én dat het buen vivir (Latijns-Amerikaanse filosofie over het goede leven, met nadruk op een evenwichtige verdeling van de rijkdom, de rechten van de natuur en de mensenrechten) zoekt voor iedereen.

Belangrijk daarbij is de vorming van kritische en moreel hoogstaande leidersfiguren. In dat kader biedt de organisatie juridische ondersteuning aan verdedigers van de mensenrechten en de rechten van inheemse volkeren, die vervolgd worden of in de gevangenis zitten, net zoals Fausto.

Breed gedragen verzet

Daarnaast is er ook groeiende steun voor dit verzet bij de lokale autoriteiten. De Comisión Pastoral de San Marcos para la Paz y la Ecologiá (COPAE) ging in 2007 van start om gemeenschappen die bedreigd worden of zich verzetten tegen megaprojecten te begeleiden.

Broederlijk Delen steunt momenteel de commissie, onder meer de tegeneis van Fausto tegen de staat voor een schadeloosstelling, met de bedoeling een nieuw soort rechtspraak af te dwingen. Zij werkten een actieprogramma uit, dat het verzet bevestigde en verder institutionaliseerde, en de criminalisering en bedreigingen tegen de plaatselijke organisaties aanklaagde.

Verantwoordelijkheid van de Nationale Commissie voor Elektrische Energie

Criminalisering en bedreigingen zijn inderdaad de instrumenten die multinationale privébedrijven in Guatemala gebruiken om honderden gemeenschappen onder de knoet te houden. De grote verantwoordelijke daarvoor is de Nationale Commissie voor Elektrische Energie, die haar opdracht om te waken over de rechten van het volk niet vervult en in plaats daarvan onwettige overeenkomsten sluit met multinationale bedrijven.

De elektriciteitsproductie en -voorziening zou moeten genationaliseerd worden, en de gemeenten zouden de bevoegdheid moeten krijgen om bijdragen te innen, maar dit lijkt met de huidige regering niet mogelijk. Het gaat hier over een doelstelling op (middel-)lange termijn, in de tussentijd moeten de gemeenschappen hun eigen energie produceren en hiervoor financiering zoeken.

In het departement San Marcos zijn al voorbeeldinitiatieven bekend van dergelijke hidrocomunitarios. Bij Fausto werd tijdens ons verblijf een transformator geplaatst, om voor de gemeenschap elektriciteit te produceren. Als deel van hun verzet betalen zij immers al een tijdje de elektriciteitsfacturen niet meer, waarna het bedrijf op verschillende plaatsen de elektriciteitsvoorziening heeft afgesloten.

Concrete afspraken

Op een door ons bijgewoonde vergadering van de leiders van verschillende Maya Mam-gemeenschappen met de burgemeester van San Pablo en een vertegenwoordiger van het provinciebestuur, werd deze laatste onder druk gezet om zich uit te spreken ten voordele van het vreedzame verzet tegen de waterkrachtcentrale. Dit gebeurde ook effectief, zij het met enige reserves.

Op diezelfde bijeenkomst werd eveneens gepleit voor een overleg met de provinciale ontwikkelingsraad CODEDE, om via die weg een sanctie af te dwingen voor het bedrijf dat de elektriciteitsvoorziening heeft stopgezet als reactie op het niet betalen van de rekeningen.

Tevens werd afgesproken dat het contract en de afspraken tussen de nationale elektriciteitsmaatschappij INDE en Hidrosalá grondig zullen geanalyseerd worden, om de onwettigheden aan te tonen en een goed onderbouwde aanklacht tegen het privébedrijf voor te bereiden. ‘Ik ben hoopvol dat het vreedzame verzet van onze Maya Mam-gemeenschap uiteindelijk vruchten zal afwerpen en dat de waterkrachtcentrale er niet zal komen’, aldus een optimistische Fausto bij ons vertrek.

Inge Hatse en Luc De Munck verbleven vier dagen in het gezin van Fausto tijdens de inleefreis van Broederlijk Delen naar Guatemala afgelopen zomer.