Zerotolerancebeleid VN omtrent seksueel misbruik stelt weinig voor

De Verenigde Naties hanteren een zerotolerancebeleid op het gebied van seksueel misbruik, maar maken dat in de praktijk niet waar, zeggen critici. Machtsstructuren verhinderen een efficiënte aanpak.

In verschillende zaken werd geen actie ondernomen of geen onderzoek gestart, of werden de resultaten van een intern onderzoek niet bekend gemaakt. Dat geldt bijvoorbeeld voor beschuldigingen aan het adres van drie hoge functionarissen op de post van ondersecretaris-generaal (USG).

“Ik zie geen verschil tussen mannen en vrouwen als het gaat om de afhandeling van klachten, of de reactie op beschuldigingen van seksueel misbruik”

Een van hen leidde de International Civil Service Commission (ICSC), maar nam in december abrupt ontslag nadat een intern rapport was afgerond. Wat daar in staat, is niet bekendgemaakt.

Zou het een verschil maken als een vrouw secretaris-generaal van de Verenigde Naties was? Ian Richards, voorzitter van het Coordinating Committee of International Staff Unions and Associations (CCISUA) van de VN, zegt dat te betwijfelen. Zijn organisatie vertegenwoordigt zo’n 60.000 VN-werknemers wereldwijd.

“Toen in 2016 verkiezingen voor een nieuwe secretaris-generaal werden gehouden, onderscheidde geen van de kandidaten zich in dat opzicht, voor zover ik me kan herinneren”, zegt hij. “Ik heb ook geen verschil gezien tussen mannen en vrouwen als het gaat om de afhandeling van klachten, of de reactie op beschuldigingen van seksueel misbruik als die tijdens vergaderingen aan de orde kwamen.”

Gevestigde belangen

Seksuele intimidatie is een vorm van machtsmisbruik, zegt hij, en dat aankaarten betekent je nek uitsteken, een standpunt innemen en morrelen aan gevestigde belangen. “Slechts een paar vrouwen en mannen durven dat te doen, en we hebben er meer nodig.”

Volgens Paula Donovan, vrouwenrechtenactivist en mededirecteur van AIDS-Free World en de Code Blue Campaign, kondigde VN-secretaris-generaal Antonio Guterres in april 2018 een nieuw onderzoek aan naar beschuldigingen tegen Luiz Loures, voormalig plaatsvervangend directeur van UNAIDS. “Sindsdien hebben we over dit ‘nieuwe onderzoek’ niets meer vernomen”.

De VN-secretaris-generaal heeft volgens haar ook nooit gereageerd op recente rapporten over seksueel wangedrag binnen andere VN-organisaties, inclusief het VN-Bevolkingsfonds (UNFPA), het Wereldvoedselprogramma (WFP) en de VN-Vluchtelingenorganisatie (UNHCR). Het hoofd van de Taskforce inzake seksueel misbruik, Jan Beagle, kreeg van Guterres promotie toen er nog een onderzoek wegens seksuele intimidatie op de werkvloer bij UNAIDS tegen haar liep.

Guterres kondigde onlangs de komst van een nieuwe adviesraad aan van leiders uit het maatschappelijk middenveld. Die raad heeft als taak nieuwe oplossingen aan te dragen voor de problematiek binnen de VN.

“Na twee jaar is een adviesraad gevormd. Dat is goed nieuws. Het slechte nieuws is dat de groep die Guterres samengesteld heeft, niet de groep is die hij beloofd heeft”, zegt de vrouwenrechtenorganisatie Code Blue in een reactie.

Een adviesraad met vertegenwoordigers van burgerorganisaties moet, vooral als het gaat om complexe zaken als seksueel misbruik door VN-personeel, bestaan uit echte vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, vindt Code Blue. De zes academici en een arts die in de adviesraad zitten, hebben allemaal wortels binnen de VN en de raad zou daarom een andere naam en mandaat moeten krijgen.

Lees ook

‘Hoog tijd om de straffeloosheid van VN-blauwhelmen aan te pakken’

Vergeldingsacties

Richards wijst erop dat burgerorganisaties zich in de afgelopen jaren stevig roerden over seksueel misbruik binnen de VN. “Ik vermoed dat Guterres nu de bal bij hen wil leggen. Maar een adviesraad kan alleen adviseren. Als deze raad met zijn advies bijdraagt aan de aanpak van het bredere probleem van machtsmisbruik bij de VN, waar seksuele intimidatie volgens onze onderzoeken slechts 16 procent van uitmaakt, gaan we in ieder geval de goede kant op”, zegt hij.

Hebben de VN actie ondernomen in enkele belangrijke zaken? Of werken de beschuldigden nog steeds bij de VN?

Ian Richards: Als een zaak in de belangstelling staat, is het moeilijk geen actie te ondernemen. Journalisten beginnen dan vragen te stellen en donoren dreigen geld in te houden.

“Een confrontatie met de verkeerde persoon of nationaliteit kan het einde van de aanklagers carrière betekenen. Sommigen die wel actie ondernamen, kregen te maken met vergeldingsacties”

Belangrijker is hoe omgegaan wordt met de vele zaken die minder aandacht trekken, daar waar managers zijn ingelicht over seksuele intimidatie maar geen actie durven te ondernemen. Een confrontatie met de verkeerde persoon of nationaliteit kan het einde van hun carrière betekenen. Sommigen die wel actie ondernamen, kregen te maken met vergeldingsacties.

We moeten niet vergeten dat de VN bestaat uit verschillende organisaties. Guterres kan niet zoveel doen als het gaat om gespecialiseerde organisaties zoals UNAIDS of de FAO, want die rapporteren niet aan hem. Maar het gaat niet alleen over actie aan de top. Ik was onlangs bij een grote VN-bijeenkomst. Een van de sprekers was een staflid die al verschillende keren beschuldigd is van seksuele intimidatie, maar er was nog geen onderzoek naar hem begonnen. Er waren veel hoge managers, mannen en vrouwen.

Niemand van hen liet merken bezwaar te hebben tegen zijn aanwezigheid. Dit laat zien dat beleid op zich, seksuele intimidatie niet stopt. Guterres moet werken aan het veranderen van houdingen, misschien door actief mensen promotie te geven die hun nek uitgestoken hebben en misbruik op de werkvloer durfden aan te kaarten. Alleen dan gaan we richting zero tolerance.

Broodnodige transparantie

Zijn er mensen ontslagen als gevolg van onderzoeken naar seksueel misbruik?

Ian Richards: Ja. Dit wordt vastgelegd in een rapport over disciplinaire maatregelen dat elk jaar naar de Algemene Vergadering gaat. Maar het onderzoeksproces verloopt erg traag en er zijn te weinig professionele onderzoekers. Soms zijn er leken bezig met de beoordeling van de klachten, en zij moeten dat naast hun normale werk doen. Bij evaluatie van het werk in panels, spelen er bovendien allerlei conflicterende belangen.

Hadden de VN moeten optreden tegen een onder-secretaris-generaal die abrupt ontslag nam -een paar weken voor zijn pensioen– en direct na het uitkomen van een rapport over zijn gedrag? En moet dit rapport openbaar gemaakt worden?

Ian Richards: Voor zover ik weet heeft Guterres druk uitgeoefend om dit onderzoek te versnellen, zodat het resultaat er zou zijn voordat deze persoon met pensioen ging. Toen het rapport verscheen, heeft de betreffende ondersecretaris-generaal echter ontslag genomen. Daar kunnen de Verenigde Naties niet veel aan doen. Bij een particulier bedrijf bestaat dan de mogelijkheid de zaak door de nationale justitiesysteem te laten oppakken, met grotere publieke verantwoording tot gevolg. Misschien is dit een gebied waar de adviesraad zich over kan buigen.

“Een grotere zorg is hoe de aanklagers behandeld zijn tijdens de duur van het onderzoek. Afgelopen zomer werd een van hen publiekelijk vernederd tijdens een bijeenkomst van de VN”

Een grotere zorg is hoe de aanklagers behandeld zijn tijdens de duur van het onderzoek. Er werd werk van hen afgenomen en een groep vrouwen op hun werkplek publiceerde een brief waarin de beschuldigingen ontkend werden.

Afgelopen zomer werd een van hen publiekelijk vernederd door de USG tijdens een bijeenkomst van personeelschefs, mannen en vrouwen, uit verschillende takken van de VN. Ik heb tegen de USG gezegd dat dit gedrag ongepast was. Ik hoop dat anderen dat ook gedaan hebben. Tegelijkertijd kunnen we hier ook van leren. Uit een onderzoek naar hoe deze zaak is verlopen –ik zou dat een goed idee vinden – kunnen we lessen trekken voor de toekomst.

Is er een rol weggelegd voor lidstaten en de Algemene Vergadering om druk uit te oefenen op de secretaris-generaal?

Ian Richards: Zij kunnen vragen om onderzoeksrapporten als intimidatie en misbruik bewezen zijn. In die rapporten moeten dan uiteraard de namen en identiteiten van klagers en getuigen beschermd worden. Dit zou de broodnodige transparantie in het proces brengen en helpen om een verandering in houding teweeg te brengen.