Je weet niet wat je mist

Mag je alleen iets zeggen over dingen die je zelf al gedaan hebt? Mag het verlangen soms genoeg zijn? Vragen over wat vrijheid zou kunnen zijn.

Onlangs mocht ik een lezing gaan geven over ‘duurzaam vliegen’, en dat nog wel op een reisbeurs. De vaststelling is dat alle technologische verbeteringen aan de vliegtuigen die voor minder ecologische schade zouden moeten zorgen in de feiten worden opgegeten door de sterke groei van het luchtverkeer. Wat mij betreft is dat een vraagstuk dat gaat over vrijheid en rechtvaardigheid.

We verbinden reizen met vrijheid. Het gevoel dat je naar een andere plek kunt gaan, dat je even de dingen die je leven zwaar en vermoeiend maken achter je kunt laten. Of ook het verlangen om het andere te leren kennen, en zo jezelf anders te kunnen zien.

Leven in waarheid

Heel mooi dus allemaal. Maar de invulling van die vrijheid via een weg die mogelijk te zwaar op de planeet weegt, vermindert de vrijheid van anderen, zeker als het vliegverkeer blijft groeien. Dat is een vaststelling, geen oordeel. Minder dan 10 procent van de wereldbevolking heeft ooit in een vliegtuig gezeten, wat het dus eigenlijk op zich al tot een privilege maakt.

‘Ik begrijp dat minder vliegen een moeilijk idee is voor mensen die graag veel verre reizen maken, maar het is wel een vorm van proberen te leven in waarheid’

Als we willen dat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen vliegen, zou het goed zijn dat wij het wat minder of selectiever doen. Het gaat over rechtvaardigheid dus. De ecologische gulzigheid van de ene kan de levenskansen van de andere verkleinen.

Veel mensen die vaak verre reizen maken en daarvoor het vliegtuig nemen, hebben zo waarschijnlijk hun leven kunnen verrijken. Dat begrijp ik zeker, maar dat verandert op zich niet zoveel aan de vaststelling dat we op een begrensde planeet leven en dat bij ongewijzigd beleid het luchtverkeer alleen al zowat de hele klimaatruimte die er nog is gaat opsouperen.

Zelfs als je wetenschappelijk zou kunnen bewijzen dat we allemaal objectief gelukkiger zouden worden van zo’n reis, dan nog is de vaststelling dat de planeet bij wijze van spreken eigenlijk snel op zal zijn en dat de klimaatverandering de ongelijkheid mondiaal alleen nog maar zal versterken. Het kan dus zijn dat ‘duurzaam vliegen’ neerkomt op ‘minder vliegen.’ Ik begrijp dat dat een moeilijk idee is voor mensen die graag veel verre reizen maken, maar het is wel een vorm van proberen te leven in waarheid.

Lees ook

Waarom een toelage op vliegtuigtickets haar doel mist

Kort door de bocht

Een van de aanwezigen zei bij het einde van mijn lezing dat ik –aangezien ik zelf niet vlieg– eigenlijk niet weet wat ik mis, en dat ik bijgevolg dus eigenlijk ook geen recht van spreken had in de discussie. Die stelling was waarschijnlijk niet slecht bedoeld, maar ze schokte me toch een beetje. Het eerste deel van de stelling is feitelijk min of meer correct. Ik heb geen eigen ervaring, maar ik ken wel alle verhalen van mijn vrienden en familie.

Het tweede deel is een beetje problematischer. Een beetje kort door de bocht zou ik kunnen zeggen dat ik nog geen moord heb gepleegd in mijn leven, maar dat ik toch vind dat ik mag vinden dat zomaar mensen vermoorden niet echt een optimale vorm van sociaal verkeer is.

Het zou kunnen dat die man gewoon van de vervelende discussie af wou door mij te beschuldigen van moraliseren, maar misschien meende hij het echt. Misschien vond hij dat ik iets was als een paus die toch vindt dat hij iets moet zeggen over seksuele onthouding. Los van het feit dat we eigenlijk weinig weten over het seksleven van de paus, vind ik die vergelijking toch een beetje mank lopen. Misschien is het beter te denken aan een wetenschapper die aan politici aanraadt om strengere visquota in te stellen, ook al eet zij of hij zelf graag een stukje vis.

Ik weet niet goed wat die man wou suggereren, maar misschien dacht hij dat ik wel niet zou pleiten voor een beperking van onze vlieghonger als ik het zelf al meer zou gedaan hebben. Alsof daarmee het probleem dan zou opgelost zijn, want geneutraliseerd. Niet dus. Ik heb vroeger vlees gegeten, en ik herinner me nog dat ik dat vaak ook wel lekker vond, maar ondertussen doe ik dat al het grootste deel van mijn leven niet meer, omdat er wel degelijk een probleem is als te veel mensen te veel vlees eten. Of ik het lekker vind, is niet zo relevant.

Het voelt voor mij belangrijk om, met veel falen, te proberen kiezen voor een manier van leven die niet al te zwaar weegt op de planeet. Die in alle vrijheid zelfgekozen houding voelt als vol van zin, niet als een gemis van iets. Dus misschien mag ik wel meedoen met een maatschappelijk debat. En misschien zouden de mensen die het slachtoffer zijn van de gulzigheid van anderen –zoals eilandbewoners die ondertussen geen eiland meer hebben– wel meer recht van spreken hebben dan zij die een iets te ruim uitgevallen voetafdruk als een verworven recht beschouwen.

Met de trein naar Berlijn

Maar die kwestie van dat missen bleef door mijn hoofd gaan. Hoe zit dat juist? Het woord missen in deze context lijkt te suggereren dat je op alle dingen die zich aandienen in principe zou moeten kunnen ingaan, en als je dat niet doet, dan mis je iets. Het woord verlangen werkt voor mij beter. Misschien zou ik wel graag eens naar Afrika gaan en zou ik dat dan geweldig vinden, maar daarom moet ik dat nog niet doen. Het verlangen op zich kan ook mooi zijn.

‘Ik twijfel er niet aan dat de Galapagoseilanden overweldigend mooi zijn, maar het voelt goed te weten dat ik hun behoud misschien wel meer help door er vooral niet naartoe te gaan’

Zo ben ik er ook van overtuigd dat ik het bijzonder boeiend zou vinden om een koffietje te gaan drinken met Penélope Cruz, maar misschien is het wel beter dat ik dat niet doe. De droom is al mooi genoeg. En als het mijn verlangen is om weg te zijn van de plek waar ik woon en om nieuwe omgevingen te zien, dan kan ik ook dat verlangen een beetje aanpassen aan de planetaire grenzen en dus met de trein naar Berlijn gaan in plaats van met het vliegtuig naar Rio.

Ik twijfel er niet aan dat de Galapagoseilanden overweldigend mooi zullen zijn, maar daarom hoef ik er nog niet naartoe te gaan. Het voelt goed te weten dat ze er zijn, daar, en dat ik hun behoud misschien wel meer help door er vooral niet naartoe te gaan.

Het stoort me een beetje dat iets wat positief aanvoelt alleen maar kan worden uitgedrukt in negatieve termen. Ik heb al heel lang geen auto meer, en net daardoor voel ik me heel vrij. Ik voel me niet ‘half’ of zo, maar integendeel vaak heel gelukkig. Het idee dat je de hele tijd heel wat mist, en dat dat niet mag, de FOMO, is iets dat je vooral rusteloos maakt, denk ik. Het idee dat je per definitie ‘alles uit het leven moet halen’, wat wil dat eigenlijk zeggen? Het is wel heel hebberig…

Misschien kan je ook met een gerust hart deze wereld verlaten als je weet dat je in je leven hebt geprobeerd de levenskansen van anderen te verbeteren door te proberen onrecht recht te zetten, door geen gulzige voorrechten voor jezelf te claimen en door nog wat voor anderen over te laten. Als je ‘alles’ eruit haalt, is het misschien ook snel op voor anderen.

Zachtjes op de aarde te treden

Proberen (en zoals gezegd elke dag liefdevol falend en opnieuw beginnend) om een beetje zachtjes op de aarde te treden kan je leven misschien wel vervullen met een soort innerlijke vrede en vrijheid. Het klinkt wat zweverig, ik weet het. Maar als ik die permanente reclamestroom zie die ons opjut en zegt dat we zo snel mogelijk zo ver mogelijk en zo goedkoop mogelijk weg moeten, zijn we dan wel zo vrij als we daar zomaar aan toegeven?

Het heeft iets met grenzen te maken, dat idee van het grote gemis waarvan je je niet bewust zou zijn. Vrijheid als iets dat alle grenzen kan overschrijden, en dat je snel zou moeten doen. Op weg naar het werk, terwijl ik wachtte voor het rood licht, zag ik aan de andere kant van de straat een groot reclamebord met een slogan. Ik ben die reclame gaan opzoeken, en er staat dit: ‘L’illimité ultra-rapide pour 25 € durant 3 mois. Commandez vite !’ De ultrasnelle onbegrensdheid (voor drie maanden weliswaar). Alleen al het bord maakte me rusteloos. Je kan verlangen naar het onbegrensde, en dat kan mooi zijn.

In mijn hoofd ben ik heel vaak in de hele wereld, weg van wat me benauwt hier, en koester ik permanent de verwondering, ook voor de hele wereld die aan mij voorbij gaat (terwijl ik daar in Brussel aan dat rood licht sta). Maar het woord gemis past daar niet helemaal bij. Het is een beetje raar dat het niet willen invullen van al je verlangens vooral als een ‘beperking’ wordt gezien, terwijl het ook heel rijk kan zijn om een beetje vrij te blijven van wat zo rusteloos kan zijn.

Als je op een feest aan het dessertbuffet staat aan te schuiven, en er staan nog 10 brownies op de tafel, dan neem je er toch maar één mee (of geen), omdat je wilt dat anderen er ook nog van kunnen genieten. Hoe lekker ze ook zijn, het is toch een beetje arm om het niet meenemen van die negen andere zomaar als gemis te omschrijven, terwijl het je ook een rijk gevoel kan geven dat je vrienden ook met hun ogen kunnen rollen door de heerlijke smaak van chocolade. Misschien zit er wel meer vrijheid in die begrenzing omdat ze leidt tot meer chocoladerechtvaardigheid.