De weg doorheen Libanon als vluchteling

Drie weken lang dompelde ik me onder in de Libanese habitat. Samen met twee Parisisiennes, die ik in Beiroet ontmoette, trok ik op verkenning. In het land van ceder vond ik mijn passie en werk. Zo ben ik voortaan actief bij de ngo Relief and Reconciliation for Syria en werk ik vooral rond de migratiepolitiek en de Arabische cultuur. De oorlog in Syrië is misschien tot een einde gekomen maar dat betekent niet dat huidige problemen zomaar in rook zullen opgaan.

De kosmopolitische hoofdstad Beiroet staat bekend als het Parijs van het Midden-Oosten. Van luxeuze bars tot romatische strandwandelingen tot het bezoeken van historische ruïnes. De zon schijnt er 300 dagen per jaar. De mengelmoes aan talen, religieuze versnippering en etnische diversiteit maakt van Libanon, met Beiroet als metropool, een bijzonder land in de Arabische wereld.

Cederhout, afkomstig van de cederboom, is het belangrijkste exportproduct van Beiroet. Het tooit de Libanese vlag en wordt zodoende aanzien als het nationale symbool van het land. Dat is terecht want het Chouf Cedar Reserve, met haar 550 vierkante kilometer, vormt het grootste natuurreservaat in het Midden-Oosten. Libanon is een ware toeristische trekpleister geworden. Zeer geliefd bij Arabieren en mensen zoals ik: mensen met een passie voor de wereldpolitiek en een voorliefde voor het Midden-Oosten.

Soms dacht ik: is dit het onveilige Libanon waar men het over heeft’

Soms dacht ik: ‘is dit het onveilige Libanon waar men het over heeft?’ want vooraleer ik mij naar Libanon begaf, werd ik overspoeld met ongeruste vragen van familieleden. ‘Waarom als jonge dame alleen afreizen naar Libanon?’ Hun bezorgdheid was niet ongegrond gezien de Federale Overheidsdienst tot op heden nog steeds een verhoogde waakzaamheid aanbeveelt. In Nederland is er zelfs een negatief reisadvies van kracht. Ondanks deze aanmaning was ik niet tot schipperen bereid. Ik ging immers met een specifiek doel. Enerzijds kennis en ervaring opdoen over Libanon en anderzijds werken met Syriërs die hun huis en haard zijn ontvlucht.

Impact Syrische burgeroorlog

Libanon is een klein land. Het is kleiner dan Belgïe en heeft een populatie van zo’n vier miljoen mensen die samen een smeltkroes vormen van verschillende culturen, religies en nationaliteiten. Tot op vandaag zochten ongeveer één miljoen Syrische vluchtelingen een toevlucht in het land van ceder. Als men daar nog de Palestijnen bij telt, wordt het totale cijfer geschat op zo’n twee miljoen vluchtelingen. Dat brengt ons op een totaal van zes miljoen mensen in Libanon.

Dit hoge aantal weegt steeds meer op de lokale gemeenschap gezien de buurlanden een gevoelige geschiedenis kennen. In 1920 werd Libanon toegewezen als een Frans mandaatgebied. Pas in 1943 werd Libanon beschouwd als een onafhankelijke republiek, hoewel veel Syriërs het buurland beschouden als een onlosmakkelijk deel van hun territorium. Ondanks deze spanningen zette de Libanese overheid bij het begin van de crisis de deur open voor Syrische lotgenoten.

Dit zorgt tot vandaag voor heel wat problemen tussen de verschillende volkeren. Zo ontmoette ik tijdens mijn reis Libanezen die heel neerbuigend en zelfs spottend praatten over Syriërs. Syrische vluchtelingen werken in de schoonmaakdienst, de horeca of in de bouw. Dat is vooral te wijten aan het gebrek van bereidwilligheid van sommige Libanezen om Syriërs een eerlijke kans te geven op de arbeidsmarkt.

‘De existentiële vluchtelingencrisis oefent namelijk grote druk uit op de Libanese arbeidsmarkt, de toeristische sector, de gezondheidszorg, het onderwijs en de infrastructuur’

Vóór 2015 konden Syrische vluchtelingen zich in Libanon registreren onder het statuut van asielzoeker. Maar naarmate de grote toevloed aan vluchtelingen toenam, trok men aan de alarmbel. De vluchtelingencrisis oefent namelijk grote druk uit op de Libanese arbeidsmarkt, de toeristische sector, de gezondheidszorg, het onderwijs één de infrastructuur. Sinds de crisis telt men aanzienlijk minder toeristen door de negatieve beeldvorming over het Midden-Oosten in het algemeen.

Naast deze zaken kampte Libanon reeds met interne problemen, getuige de grote manifestaties tegen de kwakkelende instellingen, de welig tierende corruptie, de escalerende vuilniscrisis en het in standhouden van de fragiele vrede tussen alle diverse groepen die in 1990 werd geconsolideerd. Een combinatie van al die factoren maakt de situatie in Libanon wankel.

In nauwe schoentjes zitten

Na 2015 besliste de overheid dat vluchtelingen niet meer welkom zijn in Libanon. Daardoor kregen Syriërs geen geldige papieren meer. Vluchtelingenkampen werden verwoest, mensen werden dagenlang verhoord. In het slechtste geval werd men manu militari het land uitgezet. Dit zorgde echter voor heel wat problemen, vooral voor Syriërs die in het cederland vastzitten zonder geldige verblijfspapieren. Zonder connecties is het een doodlopende straat, want verblijfspapieren zorgen voor een job, een loon en de mogelijkheid om de gezondheidszorg te raadplegen.

‘Het is wel degelijk zo dat Syrische vluchtelingen die christen zijn sneller verblijfspapieren ontvangen dan Syrische moslims. ‘

Tijdens mijn reis ontmoette ik een Syrische hoogzwangere moslima. Ze had geen residentiële papieren waardoor ze geen beroep kon doen op gezondheidszorg zonder het risico te lopen te moeten terugkeren. Gelukkig kende ze iemand die christelijk was, waardoor ze makkelijker toegang kreeg voor het ontvangen van medische zorg. Het is overigens wel degelijk zo dat Syrische vluchtelingen die christen zijn sneller verblijfspapieren ontvangen dan Syrische moslims. Het is een contradictorisch gegeven aangezien Libanon bekend staat voor zijn religieuze diverseit, maar het is de realiteit.

In de marge: ook in België werden tijdens de Francken-administratie meer humanitaire paspoorten gegeven aan christenen. Volgens de ex-staatssecretaris komt dit omdat Libanese christenen dichter aanleunen bij onze cultuur dan moslims. Het is ironisch hoe onverantwoord hiermee wordt omgesprongen, gezien het recht op een humanitaire visa van toepassing is op elk levend wezen dat zich in een levensbedreigende situatie bevindt. Ondanks zijn afkomst, cultuur en of religie die men beleidt.

Als groot gevolg hiervan vinden veel moslimfamilies de weg niet naar een deftige herberg. In de straten van Beiroet dolen moeders rond met kinderen van amper vijf jaar. Koude rillingen gingen door mijn lijf. Het is een schrijnend beeld. Overdag zoeken kinderen in vuile en gescheurde kleren naar voedselresten in vuilniscontainers. Bij valavond dwalen ze al bedelend door de uitgaansbuurt. Slapen doen ze op een kartonnen pamflet. Volgens het vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties in Libanon gaat het om zo’n 488.000 Syrische kindvluchtelingen van 3 tot 18 jaar oud.

Het leven in Libanon mag niet onderschat worden. De kloof tussen rijk en arm is er immens. Armoede is duidelijk zichtbaar. In het land van ceder biedt het hebben van een job niet altijd de zekerheid voor enige levenskwaliteit. Voor velen is het moeilijk rond te komen met hun loon. Het leven in Libanon is duur, vooral in de hoofdstad Beiroet.

De zoektocht naar een beter bestaan

Na 2015 escaleerden de problemen alsmaar waardoor Syriërs terug hun pak en zak namen. Men zocht naar allerlei alternatieven om te overleven. Zo vonden sommigen onderdak in reeds bestaande vluchtelingenkampen zoals Burj Al-Barajneh. Het kamp ligt ten zuiden van Beiroet en bestaat al meer dan 70 jaar. ‘De toestand is er schrijnend’, vertelt Mariam Shaar. Ze is Palestijns en daar opgegroeid. De toename aan vluchtelingen deed haar en andere vrouwen in het kamp de handen in elkaar slaan. Samen richtten ze een cateringbedrijf op. In de documentaire Soufra toont men hoe het leven ondanks de penibele toestand eruitziet. Met bloed, zweet en tranen strijden ze voor een betere toekomst.

Tevens bleven niet alle Syrische vluchtelingen in het cederland. De consequentie van die politieke beslissing in 2015 had immers een enorme impact op de vluchtelingenstroom naar Europa. Men nam bijvoorbeeld de boot van Libanon naar Europa. Het oversteken van de Middellandse Zee is echter niet zonder gevaar. Veel mensen halen de overkant niet. Een schokgold ging door de Europese Unie.

De oversteek wordt door het vluchtelingenagentschap van de Verenigde Naties als ‘s werelds dodelijkste beschouwd. In een nieuw rapport dat in 2019 werd uitgebracht, meldt men dat in 2018 ongeveer 2275 mensen zijn verdronken of vermist zijn geraakt. De gevolgen van de crisis zijn nog steeds aanwezig en intens voelbaar. Dagelijks maken politieke vluchtelingen, van allerlei conflictstaten, nog de oversteek op zoek naar een beter bestaan.

De Syrische oolog mag misschien tot een einde zijn gekomen, maar dat betekent niet dat de problemen in rook zullen opgaan. Ondertussen zijn we anno 2019 met in totaal zes miljoen Syrische vluchtelingen. Ongeveer één miljoen vonden hun weg naar Europa maar de grootste aantallen verspreiden zich in het Midden-Oosten. De moeilijkheden heersen zowel in Europa als in het Midden-Oosten. Een scenario zoals Irak, Yemen of Afghanistan, dat bestempeld werd als het meest onleefbare land in de wereld, moet worden vermeden.

Graag wil ik iedereen van harte bedanken die ik tijdens mijn reis tegenkwam. Het waren steeds boeiende gesprekken. Voornamelijk een dikke merci aan mijn twee reispartners die ik in Beiroet ben tegengekomen, namelijk Alex en Marion. Samen met hen heb ik een week meegereisd naar het zuiden van Libanon en kon ik zodoende de Hezbollah regio bezoeken.