Zuid Afrika, Quo Vadis?

Hoe een handelaarsfamilie uit Uttar Pradesh de Zuid-Afrikaanse staat kaapte

© Discott (CC BY-SA 4.0)

Een protestbord met afbeelding van Atul Gupta tijdens een #ZumaMustFall-protest. De slogan verwijst naar de banden tussen Atul Gupta en toenmalig president Zuma

Sahanranpur, twee honderd kilometer van Delhi. Een stad met de grootte van Antwerpen gekend voor katoen, suikerverwerking en papierproductie. De plaats waar de weinig bekende Shiv Kumar Gupta specerijen en zeepsteen verkocht. Shiv Kumar was ook één van de weinige handelaars die een eigen wagen had en een inkomen haalde uit vijf coöperaties door kookolie, bloem en mais te verkopen aan minderbedeelden die een rantsoenkaart hadden van de lokale regering. De Kumar familie leefde zuinig maar Shiv Kumar wou dat zijn zonen een extra bijdrage leverden aan de familie. In Sahanranpur is dat moeilijk en daarom stuurde Shiv zijn drie zonen weg uit Rani Bazar op zoek naar fortuin. Ajay vertrok naar New Delhi in 1980, Rajesh naar China en Atul Gupta kwam dertien jaar later naar Zuid Afrika.

Het was 1993 en Atul had meteen een slechte indruk van Johannesburg. Misschien was het omdat de wirwar van spoorlijnen, busstations en stroomkabels in het stoffige Johannesburg teveel aan Sahanranpur deden denken? Maar ook de kilometerslange afsluitingen om Johannesburg’s zeer deskundige inbrekersploegen buiten de houden en de armoezaaierij van de buitenwijken was niets voor hem.

Van schoenenverkoper tot mijnbouw

Johannesburg is geen stad voor watjes maar het is wel het industriële mekka van Zuid Afrika, hier moet men toch geld kunnen verdienen? Atul wou zeker niet onderdoen voor zijn broers in Delhi en China en startte ‘Liberty Da Trend’, een weinig bekend schoenboetiekje in Killarney Mall waar de gegoede burgerij van Johannesburg woont.

Het jaar nadat de boetiek startte, werd Mandela president en na de schrale jaren onder apartheid begon vreemd kapitaal Zuid-Afrika weer binnen te stromen. Nieuwe bedrijfjes onder zwart eigenaarschap floreerden en waren op zoek naar betaalbare computersoftware. Atul zag zijn kans en ruilde zijn schoenwinkel in voor een computerbedrijf.

Sahara Computers Ltd werd opgestart met een lening van 80.000 euro uit Indië. In een interview met Bloomberg Business Week in 1994 verklaarde Atul: ‘We ondervonden heel snel dat de computermarkt volledig gedomineerd werd door monopolies en industriële kartels. Dit was een prachtige gelegenheid voor ons als nieuwe entrepreneurs’. Het nieuw bedrijfje ondermijnde de concurrentie met goedkope computermerken en de verkoop groeide snel tot zes miljoen euro in 1997. Vader Shiv Kumar was fier op het zakelijk inzicht van zoon Atul en stuurde zijn broers Ajay en Rajesh naar Johannesburg.

Naast een goed gevoel voor zaken hadden de Gupta’s ook oog voor het politiek landschap en ze legden snel contacten met politieke sleutelfiguren

Naast een goed gevoel voor zaken hadden de Gupta’s ook oog voor het politiek landschap. Met hun radde tong en de sponsoring van weekbladen en nieuwsbrieven van ANC-intellectuelen en andere ANC projecten, legden de Gupta’s snel contacten met politieke sleutelfiguren. En ze hadden ook mazzel.

Thabo Mbeki volgde Mandela op als president in 1999. Een belangrijke ANC-zakendelegatie moest in opdracht Mbeki naar Indië. Er werd geopperd dat het misschien geen slecht idee zou zijn om iemand met kennis van India’s zakenlandschap op te nemen in de delegatie. Atul Gupta, een tot dan totaal onbekend personage in de Indiase zakenwereld, werd op aanraden van zijn ANC-contacten opgenomen als adviseur in de presidentiële delegatie.

Het Machiavellistisch zakeninzicht, overgenomen van hun vader Shiv, inspireerde de Gupta’s om hun investeringen te diversifiëren en actief te worden in de mijnbouw. Hun bedrijf Tegeta Exploration & Resources Ltd verkocht hoofdzakelijk aan staatsbedrijven terwijl de Gupta’s geduldig wachtten op hun volgende kans.

Jacob Zuma’s zoektocht naar iets meer

De volgende kans voor de Gupta’s bood zich an in 1990 als uitvloeisel van interne spanningen binnen het ANC. Jacob Zuma groeide op als boerenzoon in ruraal Kwazulu Natal. Na een periode in uMkontho (MK), de militaire vleugel van het ANC, werd hij snel senior leider en hoofd van de gevreesde ANC-veiligheidsdienst.

Zuma presenteerde zichzelf graag als een man van het volk. Hij verdedigde zijn hevig bekritiseerd persoonlijk gedrag als gangbaar binnen de Zulu traditie en kreeg daarvoor de steun van zijn felle Zulu-basis. Met tweeëntwintig kinderen van vier vrouwen uit zes huwelijken zocht Zuma altijd naar ‘iets meer’ om zijn levensstijl te garanderen.

Hij wist uit zijn MK-dagen dat zakenlui steeds bereid waren om een deal te doen. In het prille begin van de onafhankelijkheid had Zuma reeds steekpenningen binnengerijfd uit de wapenaankoop van een Frans bedrijf. Een luxueus leven leek dus meer dan mogelijk in het nieuwe Zuid-Afrika. Zuma werd het rolmodel voor diegene binnen het ANC die dachten dat hun betrokkenheid in de apartheidsstrijd hen het recht gaf om nu hun buik te vullen, zoals Jean-François Bayart het uitte in zijn boek ‘L’etat en Afrique: La Politique du Ventre’.

Door zijn eerdere positie binnen de inlichtingsdienst van het ANC had Zuma dikke bestanden aangelegd over het gedrag van zijn tegenstanders binnen de partij. Hoe hij met die informatie omging, is duidelijk uit zijn Zulu middelnaam ‘Gedleyihlekisa’. Kortweg vertaald als ‘hij die lacht terwijl hij zijn vijanden maalt’. Hij hield zijn tegenstanders binnen de partij koest.

Een seizoen van guur weer

Zoals met zijn vorige weldoeners vond Zuma zijn relatie met de Gupta’s gepast voor zijn behoeften. Reeds vroeg in 2005 kregen Zuma’s familieleden contracten in het Gupta bedrijf. Zuma’s twintigjarige zoon Duduzane kreeg een job als IT-specialist, even later de tweeling dochter Duduzile als bedrijfsdirecteur. Eén van Zuma’s vrouwen werd ingehuurd als informatiemedewerker. Het was een kwestie van symbiose. Naargelang de populariteit en de macht van president Zuma groeide, groeide de invloed van de Gupta’s over regeringsbeslissingen.

Naargelang de populariteit en de macht van president Zuma groeide, groeide de invloed van de Gupta’s over regeringsbeslissingen

Tegen eind 2010 was de Gupta invloed sterk genoeg om beslissingen van overheidsinstanties in vraag te stellen en te wijzigen. Volgens journalist Sandeep Singh van de ‘Indian Express’ waren de handelaars in Saharanpur het volledig eens met de rol van hun Gupta collega’s in Zuid-Afrika: ‘Ajay Gupta blijft ondanks zijn succes en faam in Afrika heel erg gehecht aan zijn streek. Wij hebben in de krant gelezen over zijn banden met Zuid-Afrikaanse politieke leiders, maar we kunnen alleen maar zeggen dat zakenlui nauwsluitende relaties moeten hebben met politieke partijen, ze zijn daar immers om zaken te doen’.

ANC-lid Themba Maseko was verantwoordelijk voor het departement van ‘Advertenties en Reclame’ binnen de regering en de Gupta’s hadden zin in een stuk van de taart. Ajay Gupta nam contact op met Maseko om de belangen van de broers te bespreken. Op hetzelfde moment ontving Maseko een telefoontje van President Zuma om te zeggen dat de ‘Gupta’s hulp nodig hadden’. Gedurende de vergadering met Maseko verduidelijkten de Gupta’s dat het de bedoeling was om het ganse regeringsbudget voor reclame over te hevelen naar hun nieuwste mediabedrijf. Themba Maseko weigerde en dacht dat de kous daarmee af was. Maar Ajay Gupta liet het daar niet bij. De volgende vrijdagnamiddag op weg naar de Sun City-golfclub kreeg Maseko een tweede telefoontje. Ajay ontbood hem de volgende dag op zijn kantoor in Sandton, Johannesburg. Maseko weigerde opnieuw en stond twee maand later zonder job op straat. Maar niet velen binnen het ANC bedienden zich van dezelfde ethische normen als Themba Maseko.

Voormalig ANC-parlementslid Vytjie Mentor verklaarde aan de Zondo-commissie, die nu de ‘staatskaping’ onderzoekt, dat de Guptas haar de job van Minister van Staat voor Overheidsbedrijven aanboden op voorwaarde dat ze de lijn van de Zuid-Afrikaanse luchtvaartmaatschappij tussen Indië en Zuid Afrika zou opdoeken. De Guptas vonden namelijk dat die lijn een zeer winstgevende optie zou zijn voor hun eigen maatschappij.

De genesis van structurele corruptie

De commerciële samenwerking tussen de Gupta’s en de Zuma fractie binnen het ANC trof veel staatsbedrijven inclusief de Zuid-Afrikaans Luchtdienst (SAA), ESKOM het staatsbedrijf verantwoordelijk voor de productie en verdeling van 95 procent van elektriciteit en het wapenbedrijf DENEL. Van dit laatste bedrijf is bekend dat Lynne Brown, minister voor overheidsbedrijven, samen met enkele leden van de ondernemingsraad stelselmatig de Gupta’s betrok bij de bedrijfsbeslissingen. Al deze bedrijven zijn momenteel failliet.

Het zou een vergissing zijn te denken dat deze praktijken alleen gereserveerd waren voor het macroniveau van de economie. Het is nu bekend dat een cohort van jongeren in de townships, die om één of andere reden in een trage baan van het leven waren beland, plots snel rijk werden door hun contacten met ANC-politici. De nu gekende praktijk van ‘tenderpreneurship’ liet ANC kaarthouders toe om als tussenpersoon te fungeren en contracten af te romen terwijl de eigenlijke uitvoering werd overgelaten aan de ervaren entrepreneurs, maar met een sterk geslonken budget. De schatting is dat om en rond de veertig percent van de budgetten van lokale overheden op die manier werden gekaapt.

De Zuma praktijken maakten wrakhout van het intern functioneren van het ANC. Zuma regeerde oppermachtig vanuit het partijbureau in Luthuli House. Volgens Gwede Mantashe, ANC Algemeen Secretaris, was niemand nog in staat om naar geweten te stemmen en de meesten gingen formeel akkoord met de acties van de president, inclusief met het massief budget voor de verbouwing van Zuma’s huis in Nkandla — KwazuluNatal.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Parlementsdebatten kregen de allure van worstelwedstrijden waarbij de president meeslepend applaus kreeg van de ANC-meerderheid om het geschreeuw van de oppositie te overstemmen. Zonder twijfel had dit alles een zekere spektakelwaarde voor het publiek maar het ondermijnende de morele standing van het ANC. De kans op het verlies van stemmen en van parlementaire zitjes voor sommigen deed de factiestrijd binnen het ANC verder oplaaien. Selectieve moorden op anti-Zuma ANC-leden in de provincies zorgden ervoor dat Zuma de touwtjes in handen hield.

Echte tegenstand binnen en buiten het parlement kwam van de in rode werkbroeken en berets geklede Economic Freedom Party (EFF). Herhaalde keren werden EFF-leden, op vraag van de ANC gelieerde parlementsvoorzitter, met geweld buiten het parlementsgebouw gezet. Organisaties van de civiele maatschappij geleid door de Zuid Afrikaanse Raad van Kerken, de media en de National Proscecuting Authority (NPA), voorgezeten door zijn indrukwekkende directeur Thuli Madonsela, leidden de aanval op het Zuma-regime. De #ZumaMustFall campagne van tienduizenden Zuid-Afrikanen kwam van start! Na negen lange jaren werd president Zuma in Februari 2018 uit zijn ambt gezet door het ANC.

Zondo en daarna

Adjunct opperrechter Raymond Zondo is voorzitter van een commissie die het proces en de verantwoordelijken voor de staatskaping onderzoekt. De corruptie drong diep door en bestaat uit een uitgebreid netwerk van banken, investeerders, audit firma’s, reclamebedrijven en regeringsambtenaren die de Zuid-Afrikaanse staat stelselmatig melkten. De Gupta-banden met de regering blijken slechts één kanaal te zijn uit meerdere. Minister van Economische Ontwikkeling Ebrahim Patel schatte de jaarlijkse kost van de staatskaping recentelijk op 1,8 biljoen euro en 76.000 jobs.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.