'Een opvangcrisis, geen migratiecrisis'

Transitmigranten in België: de blik van een Malinese journalist

Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

De Malinese journalist Mahadi Diouara praatte in ons land met verschillende mensen en organisaties om onderzoek te doen naar de situatie van transmigranten.

Migratie heeft en zal altijd bestaan. Elk continent krijgt ermee te maken, maar de aanpak en strategieën van migranten verschillen van land tot land en ook per continent. Ik kwam naar hier om de aanpak van transitmigranten in België te onderzoeken. Wie zijn de mensen achter dat veelgebruikte begrip transitmigranten? Wat zijn hun omstandigheden? Welke oplossingen zijn er voor hun problemen?

Voor mijn onderzoek ga ik praten met transitmigranten zelf, maar ook met organisaties die deze mensen de hulp bieden die ze niet krijgen van de Belgische overheid.

Landen in crisis

De transitmigranten in Oostende en Brussel krijgen sinds 2016 veel aandacht van politiek, media en maatschappij. Tijdens het hoogtepunt van de crisis creëerden ze hun eigen kamp in het Maximiliaanpark in Brussel, bij gebrek aan opvang door de autoriteiten. De afgelopen maanden kwam de situatie aan het Brusselse Noordstation dan weer sterk in de aandacht. Wat is de motivatie van deze mensen om te leven in zulke onwaardige, onmenselijke omstandigheden?

‘Ik dacht dat ik wel wat wist over migratie, maar ik was verrast zo veel migranten tegen te komen die zich in een gelijkaardige situatie als in Afrika bevinden’

Ik stel met eigen ogen vast dat deze transitmigranten heel verschillende profielen hebben. Ze komen van Eritrea, Soedan, Ethiopië, Somalië, Libië, Afghanistan, Irak, Syrië… Allemaal landen in crisis. Velen willen eigenlijk naar het Verenigd Koninkrijk. Volgens hen is er daar meer veiligheid en internationale bescherming en is het Engels een extra aanwinst.

Sommige transitmigranten komen van mijn eigen land, Mali. Mali is een migratieland bij uitstek. Het is een land waar veel mensen vertrekken om te migreren, maar waar ook veel migranten op doorreis zijn. Er worden ook migranten uit andere landen in de regio opgevangen.

Ik was ervan overtuigd dat ik wel wat wist over migratie. Ik heb onderzoek gedaan naar migratieroutes in de Sahara en naar de Soninke-gemeenschap in Mali, voor wie migreren een culturele traditie is (door hun lange handelsgeschiedenis).

Maar tegen al mijn verwachtingen in werd ik in België verrast. Ik kwam hier zoveel migranten tegen die zich in een gelijkaardige, moeilijke situatie bevinden als migranten in Afrika. En dat in een sterk ontwikkeld land als België, met zoveel mogelijkheden, dure gebouwen en een gigantische infrastructuur. Dat was voor mij een eerste paradox. Hoe kan dat?

Op zoek naar nieuwe levensadem

© HUB

Migranten in de humanitaire hub

Mijn onderzoek naar transitmigranten in België was niet makkelijk. Enerzijds door de precaire en mentaal kwetsbare situatie waarin onze gesprekspartners zich bevonden, waardoor ze niet snel met journalisten — of met mensen tout court — praten. Anderzijds was er ook een taalprobleem.

De transitmigranten zijn in de eerste plaats mannen, vrouwen en kinderen, verdwaald en gedesoriënteerd, die op zoek zijn naar een beter leven. Ze ontvluchten hongersnood, oorlog, onrechtvaardigheid en talloze schendingen van de mensenrechten in hun land. Ze zijn op zoek naar een nieuwe levensadem.

Ik sprak met Pierre Cybulski, vrijwillig arts bij Dokters van de Wereld in Zeebrugge. Die vertelde me over een ontmoeting met een jongeman van 23 jaar. “Hij kwam bij mij op consultatie. Hij had een heleboel littekens van messteken en stokslagen. Hij bevestigde dat hij vermoord wordt door de taliban als hij naar zijn land terugkeert.’

Ik kon voor deze reportage gewoon met het vliegtuig naar Europa komen, maar veel transitmigranten legden die duizenden kilometers af in onmenselijke omstandigheden. Terugkeren is voor hen geen optie. Zo sprak ik met Aynan, een jonge Jemeniet van 26 jaar: ‘Als ik naar Jemen terugkeer, word ik zeker gearresteerd. En in Jemen woedt momenteel de grootste humanitaire crisis ter wereld, iedere tien minuten sterft er een kind.’

Hussain vertelde me: ‘We vertrokken uit Afghanistan door de oorlog, omdat ik geen zin heb om makkelijk mijn leven op het spel te zetten. Ik ben migrant sinds mijn geboorte. Ik heb me nog nooit op mijn gemak gevoeld, omdat ik nooit in mijn land gewoond heb. Dikwijls wordt gezegd: “Ons land is onze moeder”, maar ik heb mijn moeder dus nooit gekend. De oorlog verplichtte me ver van haar te wonen.’

‘Dit verwacht ik in een ander tijdperk’

De transitmigranten leven in precaire omstandigheden: ze zijn dakloos, hebben geen voedsel en geen of slechte sanitaire voorzieningen. Door hun (gebrek aan) juridisch statuut hebben ze geen recht op opvang. Hun statuut is allesbehalve toereikend.

© Mahadi Diouara

Slapende migranten in het station Brussel-Noord

Deze mensen zijn kwetsbaar en verzwakt. Ze worden geplaagd door een onzekere toekomst, angst voor andere mensen en schendingen van hun rechten. Volgens Cybulski werden de transitmigranten ook al geregeld lastiggevallen door de politie. ‘Op een dag stopte de politie met een tiental wagens en ongeveer dertig politiemannen voor de kerk om migranten die op eten stonden te wachten. Dat is een morele schending.’

Volgens het rapport van Refugee Rights Europe was 44,7 procent van de personen in het Maximiliaanpark slachtoffer van verbaal of fysiek geweld. Ook Dokters van de Wereld zegt dat 25 procent van de migranten die zich meldden bij de humanitaire hub aan het Maximiliaanpark in mei en juli 2018, getuigt van geweld door de politie.

Sommige organisaties behandelen de transitmigranten met respect en menselijkheid, maar een deel van de Belgische gemeenschap ziet hen als een bedreiging. Bovendien vallen ze door hun gebrek aan officieel statuut of opvang ten prooi aan mensenhandel en andere mishandelingen. Het zijn praktijken die ik in een ander tijdperk van de geschiedenisboeken zou verwachten.

België doet weinig moeite

Dokter Cybulski vertelt me ook over de vooroordelen die over migranten bestaan: dat ze jobs zouden afnemen en zouden profiteren van de belastingbetaler. Ngo’s en humanitaire organisaties vinden dat de staat weinig moeite doet om het probleem in te perken, dat de overheid slecht communiceert en zo de publieke opinie beïnvloedt met een ‘impressie van overrompeling’ van België door de migranten.

Charlotte Vandycke, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, vertelt me dat ze daarom het grote publiek willen sensibiliseren en migranten ondersteunen met projecten van professionele integratie. Ook doet de organisatie aan beleidswerk, waarbij ze aanbevelingen schrijft ter bescherming van de rechten van de migranten.

Vandycke vertelt me dat het thema van de transitmigranten in de media geregeld zeer actueel is. De Belgen krijgen veel informatie, beelden en slogans te zien en te horen. ‘De mensen hebben veel vragen. Dus sensibiliseren we hen. We leggen uit wat de situatie is, wat de rechten van deze mensen zijn en welke verplichtingen de overheid heeft.’

Ook de transit- en andere migranten zelf komen aan bod in het publieke debat. Ze voelen zich machteloos, zoveel is duidelijk. Ik was geraakt door volgende krantenkop: ‘We are not dangerous. We are in danger.’ (‘Wij zijn niet gevaarlijk. We zijn in gevaar.’)

© Amitié Sans Frontière

Een sensibiliseringsaffiche van de organisatie Amitié Sans Frontière

Opvangcrisis veroorzaakt angst

‘7000 migranten zou de politie in 2018 hebben opgepakt aan de Belgische kust. Eigenlijk gaat het maar om 300 migranten, telkens dezelfde mensen die opnieuw opgepakt worden’

De transitmigranten kamperen hier en daar, waar ze ook maar een droog en min of meer veilig plekje vinden, zoals in het Noordstation het geval was tot eind mei. Een opvallende plek. Aan de kust verstoppen ze zich soms in het bos, tot ze een mogelijkheid zien om naar Groot-Brittannië over te steken.

Dit is voor mij een opvangcrisis, geen migratiecrisis. Deze mensen hebben geen toereikend statuut en daardoor geen recht op opvang. Dat erg zichtbare fenomeen veroorzaakt mee de angst voor migranten.

De situatie zet migratie als geheel niet in een goed daglicht, en dat wordt op strategische wijze georkestreerd om de publieke opinie te veranderen, volgens dokter Cybulski. Hij legt uit: ‘In 2018 was het officiële cijfer van de politie dat er 7000 arrestaties van migranten aan de Belgische kust waren verricht, maar eigenlijk gaat het maar om 300 migranten, omdat dezelfde mensen telkens opnieuw opgepakt worden. Nochtans werd dit cijfer in de pers gebruikt en dat heeft gezorgd voor ongerustheid en een gevoel van overrompeling.’

Waarom is een menselijke oplossing zo moeilijk?

Volgens Riet Dhont van de organisatie Amitié Sans Frontières is het zeer vreemd dat België geen oplossing vindt voor die toch wel kleine groep mensen van transitmigranten. Ook zij vertelt mij dat het slechts over enkele honderden personen gaat. Het is tegenstrijdig dat België er niet in slaagt om de transitmigranten een meer menselijke behandeling te geven en samen met hen te bekijken wat hun perspectieven zijn.

Ik stel ook een tweede paradox vast tijdens mijn onderzoek. De Belgische staat verbiedt mensen met een illegale status om te werken en om bij te dragen aan de maatschappij. Maar tegelijkertijd heeft de staat eigenlijk de plicht om voor deze mensen te zorgen, zelfs als ze niet werken. Is het daarom dat de Belgische staat al het mogelijke doet om de regularisatie van transitmigranten te bemoeilijken?

In Graven (Waals-Brabant, red.) kwam ik Hussain tegen, een jonge Afghaan, met zijn familie. Na herhaaldelijke pogingen om asiel aan te vragen, is zijn aanvraag opnieuw geweigerd. ‘De stressvolle situatie en onzekerheid heeft een psychologische invloed op ons. Ik kan me zelfs niet meer concentreren in de les, dat is deprimerend.

Hoe België draaischijf voor transitmigranten werd

In 2015 klopte meer dan een miljoen asielzoekers en migranten op de deur van Europa. Een deel van die mensen had de bedoeling om clandestien verder te reizen naar het Verenigd Koninkrijk. Daardoor werden België en Frankrijk op dat moment de draaischijf voor deze zogenaamde transitmigranten. De toenmalige Belgische overheid, onder impuls van toenmalig staatssecretaris van Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA), verstrengde de voorwaarden voor asiel en nam maatregelen die ingaan tegen de rechten van migranten.

Europese staten spelen een kat- en muisspel met de transitmigranten. Ze reizen daardoor onophoudelijk heen en weer in de EU

De leden van de Europese Unie en ook Zwitserland, IJsland, Noorwegen en Liechtenstein ondertekenden in 2013 de verordening Dublin III, die stelt dat een migrant zijn asielaanvraag moet doen in het eerste Europese land waar hij aankomt. Dit land is dan verantwoordelijk voor de behandeling van deze aanvraag.

Zo kan een vluchteling die Europa binnenkwam via Italië en doorreisde naar Frankrijk, geen asiel aanvragen in België. Als hij een aanvraag indient in België, zal hij automatisch volgens de Dublin-procedure behandeld worden en teruggestuurd worden naar het land van aankomst, in dit geval Italië. Dat land moet zijn asielaanvraag behandelen. De vluchteling wordt dan in vakjargon een “dubliné”, een gedublineerde.

Opdat de Dublin-procedure efficiënt zou verlopen, stelde de Europese Unie een procedure in werking voor systematische identificatie vanaf de aankomst in Italië. De vingerafdrukken van migranten worden op dat moment geregistreerd en bewaard in het speciaal daarvoor opgerichte infosysteem Eurodac. Dit zorgt ervoor dat andere landen, zoals België in dit geval, de eerste registratie kunnen terugvinden.

Europese staten spelen een kat- en muisspel met de transitmigranten. Dat spel creëert omzwervingen en een vicieuze cirkel. De procedures zorgen ervoor dat migranten onophoudelijk heen en weer reizen in de EU.

De transitmigranten zijn enkel in transit omdat België hun nood aan internationale bescherming niet wil onderzoeken. België verstopt zich achter de toepassing van een onrechtvaardige en slecht werkende Europese regelgeving, die ingaat tegen de fundamentele rechten en het recht op asiel.

© Mahadi Diouara

Twee jonge migranten (Destiny en Elian) en hun coach van de humanitaire organisatie Groep Intro

‘Migratie menselijker maken’

Tussen januari en oktober 2018 hielp de sociaal-juridische dienstverlening van de humanitaire hub in totaal 1718 mensen tijdens
2 à 4 permanenties per week

Er zijn initiatieven om een — zij het tijdelijke — oplossing te bieden aan de noden van de transitmigranten. Zo creëerden negen organisaties in 2017 een humanitaire hub in de buurt van station Brussel Noord, om transmigranten de hulp te bieden die de overheid niet voorzag en om migratie een beter imago te geven. In de hub bieden ze de transitmigranten hulp en begeleiding. Hun doel is naar eigen zeggen om ‘de migratie te vermenselijken’.

Naast de sociaal-juridische dienstverlening voorziet de hub in medische, psychologische en materiële ondersteuning: de organisaties verdelen kledij, zoeken naar verblijfsmogelijkheden, bieden de mogelijkheid om een gsm op te laden en om familielijnen te herstellen.

De hub ontvangt gemiddeld 180 mensen per openingsdag. Tussen januari en oktober 2018 hielp de sociaal-juridische dienstverlening van de hub in totaal 1718 mensen tijdens twee à vier permanenties per week.

De organisaties die de humanitaire hub organiseren, lieten begin juni weten dat ze verhuizen naar een gebouw van de Haven van Brussel in de Havenlaan. Daar zullen ze hun activiteiten voortzetten.

Na drie maand activiteiten in de Frontispicestraat en anderhalf jaar aan het Brusselse Noordstation verhuist de humanitaire hub begin juni naar een gebouw van de Haven van Brussel. De organisaties die nog deel uitmaken van de hub — Het Burgerplatform voor Steun aan de Vluchtelingen, Dokters van de Wereld, Artsen Zonder Grenzen en Croix Rouge — zullen er hun activiteiten integraal voortzetten om te antwoorden op de noden van migranten en vluchtelingen die geen hulp krijgen van de Belgische regering.

© HUB

Een migrant krijgt kleren van de hub

Veel organisaties proberen de migranten een minimum aan waardigheid te garanderen. Amitié Sans Frontières organiseert maaltijden met de vluchtelingen, manifestaties om de rechten van migranten te verdedigen en houden lezingen op scholen. Daarbij geven ze het woord aan de migranten om met jongeren ervaringen uit te wisselen over hun omstandigheden. Zo hoopt de organisatie om de Belgische publieke opinie te beïnvloeden.

‘We begrijpen niet wat gebeurt. De opvang is veel complexer geworden’

Riet Dhondt van Amitié Sans Frontières neemt de tijd om me uit te leggen wat de moeilijkheden voor de migranten precies zijn en wat hun organisatie doet om oplossingen aan te reiken. Ze stelt dat de migranten slachtoffers zijn van racisme door het slechte imago van het fenomeen migratie, gecreëerd door politiek en de media.

Volgens haar doet de overheid alles om mensen die al kwetsbaar zijn, te ontmoedigen met een lange behandelingstijd van asielaanvragen, veel negatieve antwoorden op die aanvragen, de verspreiding en uitbreiding van de plekken waar de dossiers behandeld worden en vooral de Dublinverordening. ‘We begrijpen niet wat gebeurt. De opvang is veel complexer geworden.’

© Mahadi Diouara

Slapende migranten aan de Hallepoort, Brussel

Ook de migranten die ik spreek, hebben geen hoop en voelen zich verlaten. Ze roepen om hulp. Is hoop nog mogelijk? ‘We hebben een meer menselijke aanpak nodig,’ beaamt dokter Cybulski, ‘want het rechtssysteem criminaliseert migratie. Migratie wordt als illegaal gezien, zoals drugs, en alles wat illegaal is, moet worden bestraft.’

De ‘held van de Belgische kust’

Ik wilde graag priester Fernand Maréchal ontmoeten. Zijn naam duikt in mijn gesprekken met migranten geregeld op als ‘de held van de Belgische kust’. Hij liet helaas weten dat hij de media vermijdt, omdat hij al verschillende bedreigingen ontving van mensen die zijn visie en naastenliefde niet delen.

Ook dokter Cybulski praat vol lof over Maréchal: ‘In de winter van 2015 begon hij met zijn actie in Zeebrugge. Het is ongelooflijk, deze man voorziet al ruim drie jaar voedsel en kledij voor de migranten. Ondanks de frequente doodsbedreigingen die hij krijgt.’

Ik ging wel langs bij de kerk van priester Maréchal. Ik moest niet lang zoeken om stickers anti-migratieslogans te vinden op de deuren en ramen van zijn kerk. Aan de slogans af te lezen (‘One people, one nation, stop immigration’) is er geen twijfel mogelijk dat de tegenstanders van zijn project die daar geplakt hebben. Het is blijkbaar een slogan van de ‘Defend Europe’-beweging.

© Mahadi Diouara

Anti-migratieslogan van de “Defend Europe” beweging op de kerk van de pastoor ‘One people. One nation. Stop migration’

Belgische aanpak: ngo’s maken het rapport

Ik lees ook het rapport “Migranten op doortocht in België – Aanbevelingen voor een meer menselijke aanpak – 2019” van verschillende ngo’s. De ‘problematiek van de transitmigranten’ lijkt op dat moment de prioriteit van de federale regering.

Ik ben benieuwd naar de aanpak van de Belgische regering. Op 10 september 2018 stelden Jan Jambon (N-VA), op dat moment minister van Binnenlandse Zaken, en Theo Francken (N-VA), toen verantwoordelijk voor Asiel en Migratie, een plan voor met negen punten met betrekking tot transitmigranten. De ministers wilden de oprichting van een nationaal administratief centrum in het gesloten opvangcentrum 127bis en spraken de ambitie uit om de plaatsen voor transitmigranten in gesloten opvangcentra te verhogen.

Jambon en Francken stelden ook sterkere controles voor bij rustplaatsen en langs autostrades, zetten in op de strijd tegen de netwerken van mensenhandelaars en een betere samenwerking met het Verenigd Koninkrijk, enzovoort. Een tiende punt werd later toegevoegd: migranten moesten beter geïnformeerd worden over de asielprocedure in België en over het impliciet registreren van een asielaanvraag in hun naam.

Het rapport ‘Migranten op doortocht in België’ doet de volgende aanbevelingen voor een ‘meer menselijke’ aanpak’:

  • één of meerdere centra voor opvang en oriëntatie van transitmigranten oprichten

  • de Dublinverordening III meer proactief en soepeler toepassen

  • niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBVM) actief beschermen

  • burgers en ngo’s beschermen die deze migranten begeleiden naar een geslaagde integratie

Moreel onacceptabel

Het is voor mij duidelijk dat transitmigranten een probleem zijn waar België mee worstelt. De moeilijke omstandigheden waarin ze zich bevinden, vormen een uitdaging voor het menselijke geweten.

België moet tussenkomen om levens te redden, dat is noodzakelijk. Het recht op asiel en het recht op internationale bescherming zijn fundamentele rechten, gegarandeerd door het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Ook de Conventie van Genève van 1951 kent een statuut aan migranten toe.

De migratiekwestie in België is een exponent van een groter, Europees fenomeen, concludeer ik uit mijn onderzoek. Enerzijds is er de vraag wat moreel acceptabel is vanuit het perspectief van mensenrechten en de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Anderzijds is er de vraag wat politiek toegestaan wordt vanuit het standpunt van een westerse, multilaterale politiek. Het is een conflict waarover de laatste woorden nog niet geschreven zijn, zoveel is duidelijk.

***

Deze reportage kwam tot stand met hulp van Mathijs Clarysse. Vertaling uit het Frans: Joke Descan.

Het project Mondiale Baanbrekers wordt mogelijk gemaakt door een subsidie van de Europese Unie via het Frame, Voice, Report! programma.

Verplichte melding: Dit artikel is geproduceerd met financiële steun van de Europese Unie. De inhoud van dit document is de volledige verantwoordelijkheid van MO* en kan in geen geval worden beschouwd als een weerspiegeling van het standpunt van de Europese Unie.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.