Verzet tegen “voorbarige boskap” chemiereus Ineos

‘Voorbarige boskap’, noemt Bert De Somviele als directeur van BOS+ de gewenste werken van chemieconcern Ineos. ‘Ze willen ontbossen voor een project dat nog niet is goedgekeurd, waarvan niet zeker is dat het er ooit komt en waarvoor ook nog geen vergunningsaanvraag is ingediend. Voor iedere volgende stap willen ze afzonderlijk een vergunning aanvragen. Dat kan niet.’

Ineos wil de terreinen bouwklaar maken voor nieuwe installaties, en daarvoor moeten 55 hectare bos in de haven van Antwerpen op de schop. Meer dan drieduizend mensen ondertekenden al een bezwaarschrift; en ook een dertigtal nationale en internationale organisaties tekenen bezwaar aan.

Het is het grote bezwaar van een dertigtal natuur- en milieuorganisaties in binnen- en buitenland. Ze verwijten Ineos een salami-tactiek.

Ook al promoot het bedrijf de nieuwe ethaankraker en propaaninstallatie overal als Project One, voor de omgevingsvergunning werd de aanvraag minstens in drie delen geknipt, met elk deel zijn eigen milieueffectenrapport (MER).

‘Ongeoorloofde saucissonering’ heet dat in het technische jargon. Project One wordt Project Salami.

Men splitst een groot project op zodat telkens maar een deel van de milieu-impact wordt onderzocht. Zo blijft de volledige optelsom van de uitstoot, vervuiling, biodiversiteitsverlies en klimaatimpact buiten beeld tot het te laat is om nog alternatieven naar voren te schuiven. Op die manier dwing je de realiteit zich te buigen naar jouw plannen.

‘Ongeoorloofde saucissonering’ heet dat in het technische jargon. Project One wordt Project Salami

Sluw en niet ongebruikelijk, maar volgens Maria Jolie Veder, juriste bij ClientEarth, ook laakbaar en in strijd met de Europese regelgeving. ‘Zowel het Europese Hof van Justitie als de Raad van State hebben deze techniek al veroordeeld, precies omdat ze niet strookt met de finaliteit van de Europese richtlijn voor milieueffectbeoordeling van projecten.’

‘Het doel van een MER,’ gaat Veder verder, ‘is nagaan wat de totale mogelijke milieuschade van een project is, te controleren of de impact van het project op mens en milieu wel aanvaardbaar is en, indien nodig, alternatieven te onderzoeken. Op basis van een MER kunnen bijvoorbeeld andere technieken worden voorgesteld of andere locaties worden overwogen.’

‘In de aanvraag die nu voorligt wil Ineos de volledige milieu-impact van Project One pas onderzoeken voor het laatste MER voor de ethaankraker. Tegen die tijd is het terrein al ontbost en staat de PDH-installatie al in de steigers. Dat is niet correct. Als er in dat stadium nog onaanvaardbare milieueffecten worden geconstateerd, zullen de aanpassingsmogelijkheden zeer gelimiteerd zijn. ’

Strak tijdsschema

In het dossier verdedigt Ineos deze stapsgewijze aanpak omdat het over ‘een complexe opeenvolging van aanzienlijke projecten’ gaat. Terwijl er ontbost wordt, kunnen de studies en het ontwerp van de chemische installaties afgerond worden. Het bedrijf heeft zichzelf een strak tijdsschema opgelegd. In 2020 moet het terrein bouwklaar zijn, in 2023 hopen ze de propaandehydrogatie-eenheid in gebruik te nemen en in 2024 de ethaankraker.

Bovendien toont Ineos zich overtuigd van de uiteindelijke realisatie van het volledige Project One en is de boskap bijgevolg verantwoord. Men is al geruime tijd bezig met de rekrutering van nieuwe personeelsleden, men kan rekenen op de steun van het Antwerpse Havenbedrijf en het Vlaamse Gewest, er zijn contracten afgesloten met derde partijen. Mocht het project er niet komen, stelt Ineos, dan zou dat zowel financiële schade als reputatieschade met zich meebrengen.

Thomas Goorden die voor de burgerbeweging stRaten-generaal de haven opvolgt, is niet onder de indruk van die uitleg. ‘Voor wat de grootste investering in twintig jaar heet, wordt niets aan het toeval overgelaten. Hoe kan de financiering van drie miljard euro al rond zijn als de investeerders geen zicht hebben op het hoe en wat van de installaties? Er is geen goede reden om dit project, dat officieel Project One heet, op te splitsen.’

Plasticvervuiling

Goorden heeft wel meer bedenkingen bij het MER dat nu werd ingediend. Ze staan allemaal opgelijst in het uitgebreide bezwaarschrift dat sTraten-Generaal liet opmaken en dat een dertigtal organisaties mee ondertekenden, waaronder Klimaatzaak, Bos+, Vogelbescherming Vlaanderen en Greenpeace.

Lees ook

Het lek van de plasticindustrie: bergen korrels op het strand

‘De geplande installaties bevinden zich op 5 kilometer van de Nederlandse grens. Er is geen overleg geweest met Nederland. De plasticvervuiling door pellets die nu al aanwezig is in de haven, wordt niet bekeken of vermeld, terwijl deze pellets het eindproduct zijn van de te bouwen ethaankraker. Ze zullen dus bijna vanzelfsprekend voor extra vervuiling zorgen in de beschermde natuurgebieden van de haven.’

‘Wat is het plan? Krijgt Ineos gratis emissierechten? Welke bedrijven moeten dan inboeten aan rechten? En wie zal dat betalen?’

‘Ook over CO2-uitstoot en negatieve gevolgen voor de klimaatverandering wordt amper gesproken. De klimaatimpact van het rooien van een bos wordt als onbeduidend ingeschat en over de te verwachten CO2-uitstoot van de installaties verneem je niets.’

‘Om even een idee te geven: een gelijkaardige kraker van Shell stoot 2,5 megaton CO2 uit per jaar. Dat is niet veel minder dan een kolencentrale. Wat is het plan? Krijgt Ineos gratis emissierechten? Welke bedrijven moeten dan inboeten aan rechten? En wie zal dat betalen?’

Het zijn bedenkingen en bezwaren die een internationale samenwerking van milieuorganisaties ook in hun bezwaarschrift naar voor schuift.

‘Ineos wil een natuurlijke koolstofopslag zoals een bos vervangen door een installatie waarvan de CO2-uitstoot nog niet gekend is’, vertelt Andy Gheorghiu van Food & Water Europe. ‘Bovendien is het bedrijf de grootste producent van nieuwe plastics in Europa. Voor ons is dit een symbooldossier. Ineos is de aanjager van de ontginning van schaliegas om er plastics van te maken. We moeten de komende jaren zowel het gebruik van fossiele brandstoffen drastisch als de productie van nieuwe wegwerpplastics reduceren. De prijs die natuur en klimaat voor dit project betalen, is onverantwoord.’

Nieuw bos

Nochtans doet Ineos er alles aan om de door het MER ingeschatte ‘aanzienlijk negatieve’ gevolgen voor de bestaande biodiversiteit tot een minimum te beperken en te compenseren waar mogelijk en nodig.

Het bedrijf volgt hierbij de samenwerkingsovereenkomst die Natuurpunt met het Havenbedrijf Antwerpen uitwerkte. ‘Het Havenbedrijf Antwerpen erkent de waarde van biodiversiteit en wij erkennen dat dit industriegebied is’, verduidelijkt Lieven De Schamphelaere, voorzitter van Natuurpunt. ‘Dat betekent dat we erkennen dat dit tijdelijke natuur is. Als die moet verdwijnen, goed, maar daar staan compensaties tegenover.’

Zo worden de 107 bijenorchissen en 615 grote keverorchissen handmatig verplant naar andere plekken in de haven. Het nest van de behaarde bosmier dat zich in het bos op het terrein bevindt, zal naar een bos in Kapellen verhuizen. De berk waarin jaarlijks een buizerdkoppel broedt, wordt als eerste omgehakt zodat de buizerd hopelijk elders nestelt.

De berk waarin jaarlijks een buizerdkoppel broedt, wordt als eerste omgehakt zodat de buizerd hopelijk elders nestelt

In het streefbeeld van de gewenste natuur in de haven is officieel geen plaats voor bos. De Schamphelaere: ‘Je moet dat in de context zien. Vroeger werd iedere boom die er groeide, kapotgespoten. Nu kan wat spontaan opschiet, blijven staan.’ Op het terrein beschouwen ze dat als ‘houtopslag.’ De sites die Ineos wil innemen, horen bij de oudste houtopslag in de Antwerpse haven. De zone staat ook ingekleurd als biologisch waardevol.

Op basis van een luchtfoto en terreinanalyse bepaalde men dat op 20 van de 55 hectare bomen ouder dan 22 jaar groeien. Volgens het bosdecreet moeten deze met een factor twee en in natura gecompenseerd worden. Dat betekent 40 hectare extra bos. Ineos trekt dat in het MER zelf op naar 55 hectare en doet daarbij meer dan nodig. Bij gebrek aan beschikbare ruimte zullen de bomen verspreid over een twintigtal locaties aangeplant worden. Het grootste nieuwe bos zal 4 hectare groot zijn, het kleinste een are.

Toch stelde ook Natuurpunt samen met BBL en WWF een bezwaarschrift op. ‘We vinden die salamitechniek niet aanvaardbaar. We willen dat het project in zijn geheel wordt ingediend en als dat gebeurt, dan verwachten we zeer strenge normen voor zowel emissie van CO2 als voor verlies van plastic pellets.’

Ontoereikende herstelmaatregelen

Maar ook de genereuze boscompensatie stelt niet zomaar gerust. BOS+-directeur De Somviele heeft er zijn bedenkingen bij. ‘Dat is een mooi gebaar als de inventaris correct gemaakt is.’ In het dossier zitten twee luchtfoto’s. Een beeld uit 2000-2003 en een beeld uit 2018. De werkwijze van de terreinanalyse wordt niet toegelicht.

‘Dat is een magere basis om de ouderdom van bomen te bepalen. Maar het is even vreemd dat er een bos gerooid wordt en dat het MER aangeeft dat er geen negatieve klimaatimpact is omdat men elders nieuw bos aanplant. Ten eerste bevat een hectare bestaand bos zo’n 100 ton CO2. Als je dat kapt, ben je die opslag kwijt. Het duurt decennia tot een eeuw voor een nieuw bos dezelfde hoeveelheid CO2 capteert. Ten tweede is een bos een gemeenschap. Het is geen verzameling bomen.’

Een hectare bestaand bos bevat zo’n 100 ton CO2. Als je dat kapt, ben je die opslag kwijt

Uit de nauwkeurige inventarissen van Natuurpunt en de waarnemingenlijst van Vogelbescherming Vlaanderen blijkt dat wat officieus houtopslagplaats heet, zich heeft ontwikkeld tot een eigen leefwereld met kieviten, fitissen, nachtegalen, oeverzwaluwen, graspiepers, bergeenden en de vlinder bruin blauwtje.

Voor de soorten van het Antwerpse Havengebied die onder een specifiek beschermingsprogramma vallen, moet officieel een aanvraag tot afwijking op de verbodsbepalingen van het Soortenbesluit geformuleerd worden. Dit is gebeurd, maar ook hier is kritiek. Audrey Baeyens, advocaat bij Equal Partners die het bezwaarschrift voor sTraten-Generaal mee opstelde, wijst erop dat de afwijkingen niet steeds correct zijn toegepast.

Zo is het verboden het nest van een buizerd te beschadigen, te vernielen of weg te nemen omdat buizerds steeds hetzelfde nest hergebruiken. Er zijn ook twijfels over de nodige wettelijke basis waarop de afwijkingen zich baseren. De herstelmaatregelen die naar voor worden geschoven, worden tot op heden ontoereikend geacht.