Waarom boertige bedriegers het zo goed doen in de politiek

Narren aan de macht!

CC Matt Brown (CC BY 2.0)

 

De klinkende overwinning van Boris Johnson schreeuwt om een verklaring, en de mogelijkheden zijn legio: de angst voor migratie, het verzet tegen de overdracht van stukjes soevereiniteit aan Brussel als imperiale hoofdstad, opstand tegen kosmopolitisch Londen, you name it. Een opvallende vraag blijft meestal buiten beeld, omdat er geen makkelijke verklaring voor bestaat: hoe overtuigt een gepatenteerde fantast een electoraat dat traditioneel als gereserveerd en gesteld op beschaafde omgangsvormen omschreven wordt?

Hoe overtuigt een gepatenteerde fantast een electoraat dat als gereserveerd en gesteld op beschaafde omgangsvormen omschreven wordt?

Niet dat Johnson een unicum is. Nigel Farage is wat dat betreft de gietvorm: grote bek, poseur-in-chief, zero verwezenlijkingen, maar altijd succes op verkiezingsdag. Het fenomeen van de onbeschaamde en onbeschaafde uitdager van de gevestigde orde maakt deel uit van het personage dat Donald Trump zo succesvol maakt in de VS. Het piloteerde Beppe Grillo naar het centrum van de macht in Italië, net als Jimmy Morales in Guatemala.

Vlamingen herinneren zich Jean-Pierre Van Rossem nog wel, en zijn kortstondige politieke carrière die ook acteur Jan Decorte in het parlement bracht. Misschien het meest uitgesproken voorbeeld van de nar die het tot president schopt, is Rodrigo Duterte in de Filipijnen.

De verkiezing van Duterte was een raadsel voor veel sociologen. Hoe kon een grofgebekte schuinmarcheerder die paus en Obama in regelrechte schuttingtaal beledigde een meerderheid van diepgelovige, conservatieve en altijd minzame Filipino’s achter zich krijgen? En dat niet één keer, maar opnieuw en opnieuw, bij elke verkiezing waar hij een of meerdere kandidaten ondersteunde? Natuurlijk was er de frustratie bij de meerderheid van de bevolking over de traditionele politiek die enkel zichzelf bediende. Natuurlijk waren er de corruptieschandalen en de onveiligheid in de straten.

Maar waarom kon uitgerekend een boertig politicus, die zelf al jaren tot het establishment behoorde, zich aantoonbaar ook verrijkt had en een dynastie uitgebouwd had, profiteren van die woede? Waarom kiezen armen voor een politicus die hardop lacht met mensenrechten en zich erop beroemt dat hij opdracht geeft tot buitenrechtelijke executies – van armen? Een goed antwoord op die vraag kan helpen om ook het succes van Boris Johnson te begrijpen.

Dat antwoord is samen te vatten in één woord: Pusong. Dat is alvast de mening van Vicente L. Rafael, prof Aziatische geschiedenis aan de Universiteit van Seattle. In zijn artikel The Sovereign Trickster (De Keizer-Bedrieger) gebruikt Rafael de Uilenspiegel-achtige figuur Pusong uit de Filipijnse volksverhalen als sjabloon om de populariteit van Duterte in de Filipijnen, en bij uitbreiding en vergelijking ook Trump in de VS, te verklaren. ‘De figuur Pusong spot met machthebbers terwijl hij er zelf in slaagt, door list, bedrog en humor, om macht te verwerven’, schrijft Rafael.

Hij put zijn kennis over Pusong uit een artikel uit 1974 van het antropologenkoppel Donn en Harriett Hart: Juan Pusong: The Filipino Trickster Revisited. De Harts beschrijven Pusong na diepgaande studie van de orale en geschreven tradities als ‘listig, arrogant en ondeugend; een opschepper, leugenaar, schelm en schurk. Hij is lui en ijdel, grappig en immoreel. In sommige verhalen is hij crimineel, een bedrieger, dapper en op een of andere manier in het bezit van wonderlijke krachten. Hij combineert prestige met pis-en-kak-humor, en op het einde slaagt hij er altijd in om seks te hebben met de prinses of een andere getrouwde vrouw…’

De held uit het verhaal dat verteld wordt van generatie op generatie is een scheefpoeper die liegt en bedriegt als het hem uitkomt, en daarmee ook wegkomt

Pusong gebruiken als analysekader om de opkomst van Duterte te begrijpen, betekent niet dat hij letterlijk als een reïncarnatie van de boertige rebel uit de volkstraditie gezien wordt. Door terug te grijpen naar de Pusong-verhalen wordt wel duidelijk dat het traditionele beeld van de Filipijnse cultuur veel te eenzijdig is, en te comfortabel voor de politieke, economische en religieuze elites. De held uit het verhaal dat verteld wordt van generatie op generatie is een scheefpoeper die liegt en bedriegt als het hem uitkomt, en daarmee ook wegkomt.

Het gewone volk heeft zelden iets met echte helden met grote idealen en consequente normen en waarden, want dat gaat de menselijke mogelijkheden van de armen te boven. De haalbare held is degene die de macht bespot, de normen ondergraaft, zijn eigen voordeeltje en pleziertje verwerft op achterbakse wijze. De sociaal of fiscaal frauderende Vlaming, quoi.

Elke traditie heeft haar eigenheid, maar de overeenkomsten tussen Pusong, Uilenspiegel of Reynaert de Vos, Anansi in West-Afrika en de Cariben, en tal van andere dieren en figuren die de wereld belazeren, suggereert alvast dat de opkomst van narren in de politiek heel diepe wortels in de volkscultuur heeft.

Het zou mee kunnen verklaren waarom de vroegere versie van Bart De Wever zo succesvol was in Vlaanderen: het dikkerdje van de klas, scherp van tong, weinig respect voor de gevestigde orde of figuren, en een echte underdog want aan het hoofd van een van de restanten van een partij die zelfs op haar hoogtepunt nooit veel betekend heeft. Tegelijk toont de figuur De Wever wat er gebeurt als Uilenspiegel zelf op de troon gaat zitten: hij vermagert, verzuurt, heeft en eist respect voor zijn eigen macht, en vooral: hij duldt het bestaan van andere narren niet.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.