De verlichting is nooit af

Een goed boek kan de ogen openen of een lang vergeten feit opnieuw zichtbaar maken voor de lezer. Dat was het geval toen ik De Arabieren van Eugene Rogan las. De Oxford-historicus beschrijft daarin helder hoe Europa in de zestiende eeuw nog een ietwat perifeer gebied was, waar het Midden-Oosten wat op neerkeek.

Rogan maakt ook duidelijk dat het de Verlichting in al haar dimensies was die de basis legde voor de Europese opgang in het Midden-Oosten en de rest van de wereld.

De rationaliteit en de vrijheid van onderzoek resulteerden in een betere kennis van de natuur en de ontwikkeling van krachtige technologieën –niet in het minst wapens maar ook machines allerhande waarmee het Westen de wereld veroverde. Ook de politieke idealen van de Verlichting –vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid– droegen hun steentje bij. Dat trio zorgde ervoor dat absolute en dus willekeurige macht werd afgebouwd, en dat het beleid langzaam wat werd gerationaliseerd en meer ten dienste van het welzijn van de bevolking kwam. Een verscheidenheid aan beleidsvisies kon worden geuit en na een lange sociale strijd mochten ook de niet-gefortuneerde mensen en de vrouwen kiezen welke visie ze aanhingen. Verkozen leiders kregen op die manier feedback en controle –de scheiding der machten– op hun beleid.

De Arabische landen en Turkije probeerden al vanaf 1830 Europa na te bootsen door politieke hervormingen en de aankoop van technologie. Dat leidde echter tot schulden én… tot Europese onderdrukking met het oog op de kolonisering van het Midden-Oosten. Europa paste zijn Verlichtingsidealen immers zeer selectief toe; ze waren niet bestemd voor export.

Meer dan eeuw later staat het Midden-Oosten opnieuw oog in oog met diezelfde waarden. Grote delen van de bevolking hebben er aangegeven dat ze geloven in democratie en vrijheid. Het blijft afwachten hoe dat afloopt. De dictators bieden weerstand maar veel mensen zijn ongelooflijk moedig, zelfs bereid hun leven te geven.

Maar ook het Westen staat opnieuw oog in oog met die waarden. Ten eerste omdat de Arabische revoluties ongenadig blootleggen hoe selectief onze verdediging van democratie en verlichting in het buitenland (nog altijd) is. Ten tweede omdat de Verlichtingswaarden in hun uitwerking via een kapitalistische economie nu botsen met de draagkracht van de Aarde. Ten derde omdat die waarden nooit eeuwig verworven zijn, door niemand. Het fascisme van de jaren dertig en veertig toonde op onvoorstelbaar brutale wijze hoe ver ook westerse landen kunnen afdwalen van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. De Indiase Nobelprijswinnaar Amartya Sen geeft in zijn boek The idea of justice overigens aan dat de Verlichtingswaarden geen exclusief westerse aangelegenheid zijn –ze waren net zo goed gebaseerd op menselijke ervaringen en geschriften uit andere regio’s zoals India en de Arabische wereld.

De hernieuwde opkomst van het nationalisme in het Westen wordt door sommigen gezien als een mogelijke bedreiging van de Verlichtingsidealen. Het is waar dat nationalisme kan leiden tot een selectieve lezing van de realiteit. De eigen groep wordt opgehemeld, andere groepen bedolven onder vooroordelen. Dat kan leiden tot grote spanningen.

Nogal wat mensen beweren dat de opkomst van het nationalisme en populisme het gevolg is van de globalisering: de instroom van migranten en de economische druk van de opkomende landen worden als bedreigend ervaren door mensen en daarom gaan die zich terugplooien op wat ze ervaren als hun gemeenschap. Maar de hang naar een warme gemeenschap hoeft zich niet per se te vertalen in een nationalisme dat de realiteit eenzijdig en vertekend benadert en de belangen van andere groepen negeert.

Het is zaak om in onze worsteling met de globalisering een minimum aan Verlichting te behouden. De problemen te erkennen die de globalisering voor nogal wat mensen oplevert –lage lonen voor lagergeschoolden, spanningen tussen de diverse culturen–en te onderzoeken hoe daar concreet kan aan worden gewerkt. En hoe we in die nieuwe omstandigheden en met de mensen die hier nu zijn, kunnen werken aan een betere gemeenschap.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.