Fabrizio Cassol over zijn wereld vol mysterie en vreemd fruit

Fabrizio Cassol wordt door de Malinese balafon-speler Baba Sissoko gevraagd hem te helpen een groot griot-orkest samen te brengen. ‘Ik, die wat er ook gebeure altijd een blanke man zal blijven!’, zegt hij nog steeds verbaasd. Vanuit Nieuw-Zeeland komt de vraag om samen met Maori-muzikanten aan een project voor cultureel herstel te werken. Een Belgische top-dj benadert hem om de allereerste dj-bigband te vormen. Hij gaf masterclasses, seminaries en cursussen in meer dan twintig landen, doet een residentieproject in Berlijn, is thuis in New York en hij omcirkelde de aarde en de wereld van culturen meermaals met het trio Aka Moon, dat hij in 1992 oprichtte samen met Stéphane Galland en Michel Hatzigeorgiou.

Zijn muzikale geschiedenis begon meteen na zijn geboorte, toen papa Cassol een Noord-Italiaanse melodie in de pas gewassen oortjes van baby Fabrizio speelde. Hoe dat zijn talent gestimuleerd heeft, weet Cassol niet. Maar dat het gewerkt heeft, weet hij zeker. Er werd ten huize Cassol trouwens vaak gemusiceerd: een neef speelde harmonica, een vriend zorgde voor het ritme op lepels en vader Cassol soleerde op een boomblad, een “instrument” dat hij leerde kennen van de herders in de bergen en dat qua geluid het midden houdt tussen een kleine trompet en een klarinet, heel dicht bij de menselijke stem, met veel vibrato.

De tweede geboorte van Fabrizio Cassol vond plaats in 1992, tijdens een muzikale verkenningsreis in Centraal-Afrika, waar hij op zoek ging naar de levenswijsheid en de muzikale genialiteit van de Aka (pygmeeën). De fascinatie voor de Aka was niet geheel toevallig. Hun muziek inspireerde Cassols grote voorbeelden zoals György Ligeti, bij het schrijven van zijn piano-etudes, en Luciano Berio, de Noord-Italiaanse componist van hedendaagse muziek.

In het oerwoud hervond Cassol zijn muzikale maagdelijkheid, maar dat resulteerde niet in een doorschijnend soort newagemuziek. Aka Moon en Fabrizio Cassol durven behoorlijk complex en tegendraads uit de muzikale hoek te komen. ‘Het gaat er niet om of muziek simpel of ingewikkeld is, maar of er ruimte is voor mysterie, voor het onbekende, voor onzekerheid.’ En die ruimte is er, daar is hij van overtuigd, zelfs in deze wereld van informatie-overload, entertainment en consumptie. Op voorwaarde dat je die zelf creëert.

Van de wereld van de hedendaagse dans leert Cassol dat er een publiek bestaat dat ervan houdt uitgedaagd te worden en dat er podia zijn die investeren in kunstenaars die grenzen verleggen. In de muziekwereld is dat veeleer schaars, stelt hij met spijt vast. ‘Er bestaat blijkbaar een algemeen gedeelde verwachting dat muziek moet behagen en vermaken. Als een theater- of dansvoorstelling een schandaal veroorzaakt, zullen de organisatoren niet afhaken. Als je op een concert muziek brengt die het publiek niet meteen begrijpt, word je voor jaren in quarantaine geplaatst.’

Terug naar de stadstaat

Zelfs in de jazz, de muziek die bestaat bij gratie van grensoverschrijdende vermenging en beïnvloeding, is het dezer dagen niet makkelijk om de bestaande conventies om te buigen, ondanks de verhevigde internationale communicatie en migratie. Cassol: ‘Berlijn, Parijs, Brussel, Madrid, Rome, New York: het zijn allemaal afzonderlijke planeten geworden op het vlak van muzikale ontwikkeling. Vroeger waren het verschillende twijgen aan dezelfde stam, vandaag zijn het losstaande bomen.

In zekere zin keren we terug naar de oude stadstaten, zeker op cultureel vlak. De muzikanten in Berlijn hebben zelfs geen echte band meer met de rest van Duitsland. Toch stel ik altijd weer vast dat er overal op de wereld zielen zijn die behoefte hebben aan het ontdekken van nieuwe perspectieven en inzichten, aan menselijke warmte en liefde ook.’

Ziel. Het is een woord dat Fabrizio Cassol opvallend vaak gebruikt. Net als mysterie. De uitgesproken cerebrale componist blijkt een zwak te hebben voor wat niet tastbaar is. ‘Elke compositie, concert of voorstelling begint bij kennis en talent, zaken die je met hard werken moet ontwikkelen. Maar ze volstaan niet om de essentiële vonk te doen ontstaan of overslaan. Daarvoor ben je als kunstenaar altijd afhankelijk van een kracht die groter is dan jezelf. Elke kunstenaar met zeggingskracht is een bewoonde man of vrouw, een mens die boven zichzelf uitstijgt omdat hij ruimte laat voor de onvatbare geest of kracht, die zich in zijn werk kan uitdrukken.’

Cassol spreekt heel overtuigd over de transcendentale dimensie van het leven en de kunst, maar hij doet het tegelijk heel aarzelend omdat hij beseft hoe koud zo’n verhaal kan vallen op de vloer van het westerse denken.

‘Het gaat er niet om of muziek simpel of ingewikkeld is, maar of er ruimte is voor mysterie, voor het onbekende, voor onzekerheid.’

In de stugge zeteltjes van platenhuis EMI slaagt Cassol er nog in zijn mystieke overwegingen netjes binnen de oevers van een professioneel gesprek te houden. Tijdens de – voor hem vegetarische – Italiaanse maaltijd vallen er midden in het geroezemoes enkele stiltes en daaruit borrelen verhalen op die zijn levensbeschouwing meer vorm geven. Het begint met een anekdote. Tijdens een cursus Arabische muziek in Algerije vroeg hij iedereen een ritme te spelen en aan te leren.

Enkele maanden later zat hij in Senegal te wachten voor een opname in een studio, samen met meesterdrummer Doudou N’Diaye Rose en een deel van zijn familie. Om de tijd te doden, speelde hij een van de ritmes die hij onthouden had uit die sessie in Algerije. Tot zijn verbazing volgde er een ijzige stilte op zijn spontane getrommel. N’Diaye Rose zei: ‘Dat is mijn ritme, het ritme van ons bloed.’

Ondanks de kastennormen van West-Afrika bleek het kenmerkende ritme van de N’Diaye Rose-clan op te duiken bij Arabische percussionisten in de Maghreb. Cassol vertelt het verhaal om aan te tonen dat je de geschiedenis soms kunt traceren op basis van ritmes, ‘op basis van de uitwisseling die plaatsgevonden heeft tussen zielen’, zoals hij het uitdrukt.

Fabrizio Cassol heeft zo zijn eigen theorie over zielen, communicatie en creatie. Maar die ideeën zijn te kwetsbaar om binnen het bestek van een alinea te presenteren, vindt hij. Het belangrijkst is dat muziek de sleutel is waarmee hij toegang verkrijgt tot de kern van een andere ziel. ‘Dat is trouwens de ware reden waarom ik voortdurend op reis ben. De ontmoeting met het geheim van de anderen is wat mij drijft.’

De planeet is mijn thuis, laat Cassol zich tijdens het gesprek ontvallen. Voor de meesten onder ons zou dat een platitude zijn, voor hem is het gewoon de dagelijkse realiteit. Fabrizio Cassol is altijd elders, zelfs als hij hier is. En tegelijk beseft hij dat elke reis een zoektocht is naar jezelf. ‘Het is pas als je thuiskomt bij jezelf dat de openheid voor de andere kan beginnen.’ Dat is ook de reden waarom hij minder geïnteresseerd is in een land dan in persoonlijkheden.

‘Ik ben niet op reis gegaan naar India, maar op zoek naar een ontmoeting met Umayalpuram Sivaraman, een grootmeester in het bespelen van de mridagam, een dubbelzijdige trommel, maar ook iemand met wie je diepgaand over economie of wetenschap kunt discussiëren. In Afrika is mijn leven op zijn kop gezet en in India heb ik begrepen waarom. In India heb ik een paar sleutels in handen gekregen waarmee ik mijn eigen leven en werk beter ben gaan begrijpen. Maar die sleutels krijg je niet zomaar. Bij Sivaraman, bijvoorbeeld, moet je helemaal op dezelfde frequentie trillen voor hij een echt inzicht met je zal delen.’

Songbook

Eind april presenteert Fabrizio Cassol in de KVS en Théatre National Strange Fruit, een muzikaal project gebouwd rond de iconische song van Billie Holiday, met medewerking van grote namen als Marie Daulne, Oumou Sangare, David Linx, Claron McFadden en Baba Sissoko. Strange Fruit is een “songbook”, een eclectische verzameling liederen die putten uit heel diverse muzikale tradities. De rode draad wordt gevormd door de compositorische hand van Cassol en de inbreng van het meisjeskoor La Choraline uit de Brusselse Munt. Inhoudelijk stellen de verschillende stukken de vraag naar de betekenis van zwart zijn, in de geschiedenis, in de ruimte en in de tijd, in de cultuur.

Kenmerkend is de manier waarop Cassol het centrale thema – Strange Fruit – behandelt. Eerst brengt hij een uitgeklede versie met de klassiek geschoolde, zwarte stem van Claron McFadden. Daarna volgt een soort suite, die Cassol zelf omschrijft als ‘een mondiaal fresco van de slavernij, met een mengeling van Billie, Bach en griots’.

Cassol: ‘De meisjes van La Choraline weten heel goed waarover het originele nummer van Billie Holiday gaat, en dat is essentieel. Ze kennen de originele versie en ze hebben zich helemaal ondergedompeld in de historische achtergrond van de song. Ze weten dus dat het strange fruit waarover ze zingen het bengelende lijk van een zwarte is, na een lynchpartij in het zuiden van de Verenigde Staten.’

Voor Fabrizio Cassol houdt de beschouwing over slavernij niet op bij het herdenken van de doden van gisteren. ‘In Afrika worden vandaag voortdurend mensenlevens geofferd aan communautair geweld’, zegt hij. ‘Die slachtoffers zijn het vreemde fruit van vandaag.’

MO* TRAKTEERT: 10 duotickets voor het Strange Fruit-concert van Fabrizio Cassol op 31 mei in de KVS in Brussel. Klik hier en doe mee aan de wedstrijd.

Samen met de Congolese choreograaf Faustin Linyekula creëert Cassol een antwoord op La creation du monde, een legendarisch ballet uit 1923. Dat project gaat in mei in première tijdens het Kunstenfestivaldesarts. En Aka Moon viert zijn twintigste verjaardag met Unison, een nieuwe cd en tournee, die in april langs de Vooruit passeerde en in mei nog Luik en Brussel aandoet. Als u Fabrizio Cassol niet kent, zal dat zeker niet aan hem gelegen hebben.