De parochiale kijk van “opvang in eigen regio”

Deze week opperde Asiel en-Migratie staatssecretaris Theo Francken het zogenaamd “alternatief” om vluchtelingen in de regio op te vangen. Een nieuw akkoord met Tunesië sluiten om vluchtelingen op te vangen leek ook sp.a’er Johan Vande Lanotte een goed idee want de situatie zou zo niet langer kunnen.

“Opvang in eigen regio” rolt over politieke tongen als een vanzelfsprekendheid. Als onderzoekers werkzaam “in de regio” kunnen we niet anders dan verstomd toekijken over het schrijnend gebrek aan kennis van de realiteit van “de regio”.

Proxy-politiestaten

De ratio van vluchtelingen in Syrië’s buurlanden is verpletterend hoog en zet ook die nationale politieke samenlevingen onder druk. Vijf miljoen Syriërs leven momenteel verspreid over Turkije, Libanon en Jordanië.

Het uitbouwen van een pushbackbeleid in samenwerking met sommige regimes die maar al te gretig optreden als autoritaire gatekeeper gaat ten koste van het beschermen van deze mensen.

In een land als Jordanië met een totale bevolking van tien miljoen leven anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen naast 1 miljoen Irakezen en 2 tot 3 miljoen Palestijnen. Je weet wel, die andere nog niet opgeloste conflicten waarbij de internationale gemeenschap is betrokken en verantwoordelijkheid draagt.

De realiteit van vluchtelingen in de opvangende buurlanden lijkt voor onze (ex-)ministers een ver-van-ons-bed show die we makkelijk kunnen wegwuiven.

Het uitbouwen van een pushbackbeleid in samenwerking met sommige regimes die maar al te gretig optreden als autoritaire gatekeeper gaat bovendien ten koste van het beschermen van deze mensen. Als Europa werkelijk haar Verlichte gedachtegoed wil waarmaken, is het aangewezen om het neokoloniale beleid te stoppen waarbij deze staten ingezet worden als proxy-politiestaten. Vaak bouwt men met financiering van het Westen een militair apparaat uit om grenzen te bewaken, stabiliteit en veiligheid te garanderen in de regio, die vervolgens al te vlug tegen de eigen bevolking kan worden ingezet.

Druk op de samenleving

De Jordaanse samenleving en politiek is vanzelfsprekend getekend door deze realiteit van massale migratie. De druk op publieke voorzieningen is enorm. Jordaanse scholen draaien al jaren dubbele shifts om ook Syrische kinderen van onderwijs te voorzien. De druk op de nationale gezondheidszorg en arbeidsmarkt is erg groot. Nauwelijks tien percent van de Syrische vluchtelingen bezit een officiële werkvergunning. Een meerderheid onder hen leeft in armoede, in slechte behuizing en werkt in een onveilige, uitbuitende informele sector. Dat gaat ook over kinderen die terechtkomen in kinderarbeid. Of waar dacht men dat de bnp-groei vandaan komt, ondanks de migratiegolf van vluchtelingen en toenemende ongelijkheid in Jordanië, behalve dan van brute exploitatie?

De meeste vluchtelingen komen niet in opvangkampen terecht, waar slechts een 10 à 15 procent van de vluchtelingen wordt opgevangen. Daarover horen we niks van onze beleidsmakers die ‘opvang in eigen regio’ vanzelfsprekend vinden.

Opvangkampen zijn allerminst ruimtelijke hefbomen voor integratie. Behalve dan misschien de vluchtelingenkampen voor Palestijnen in 1948 zoals de ‘Wihdat’ en ‘Hussein’-kampen die na decennia, onder beheer van UNWRA, werden opgeslokt in het stedelijk weefsel van Amman. De Gaza-Palestijnen die in 1968 aankwamen, leven vandaag nog steeds in slechte kampen, zoals het ‘Gazakamp’ in Jerash.

Vandaag betekent ‘opvang in eigen regio’, het stoffige, droge en bloedhete ‘Zaatari-kamp’ in de Noordelijke woestijn met een 100.000 andere vluchtelingen onder beheer van UNHCR. Hoe sterk de veerkracht van vluchtelingen ook is, wat de winkelstraat “de Champs-Elysees” aantoont, het kamp is geen ruimte van sociale klim.

Vervlochten agenda’s

We doen alsof we bekommerd zijn over de duurzame integratie van vluchtelingen tijdens en na de opvang. Werk is daarin cruciaal. Maar tegelijkertijd worden goedkope arbeidskrachten uit West- en Zuid-Azië aangetrokken om in de Jordaanse industriële vrijhandelszones te werken. Dat alles onder leiding van de Europese Commissie en het Europese neighbourhood-beleid dat vrijhandelsakkoorden sluit met de mediterrane buurlanden. USAID, het IMF en de Wereldbank zijn niet beter.

De ogen sluiten voor een ontwrichtend, neoliberaal beleid dat de socio-economische onleefbaarheid en ongelijkheid in het land opdrijft, is een houding die we ons niet mogen of kunnen permitteren.

De inherente contradicties werden hierin al langer bekritiseerd en de gevolgen ervan zijn steeds meer tastbaar. Sinds januari 2018 zijn er opnieuw protesten tegen de regering die slaafs de neoliberale agenda van het IMF volgt.

De ogen sluiten voor een ontwrichtend, neoliberaal beleid dat de socio-economische onleefbaarheid en ongelijkheid in het land opdrijft, is een houding die we ons niet mogen of kunnen permitteren.

Zowel in Jordanië als in Libanon vervlechten schijnbaar erg diverse kwesties zich met elkaar, namelijk het neoliberale ontwikkelingsbeleid en het geopolitieke vluchtelingenbeleid.

Een deel van de Jordaanse East-Bank populatie die verarmd is onder het austeriteitsbeleid van de laatste decennia, richt zich tegen vluchtelingen, omdat ze prijzen op de huurmarkt zouden opdrijven en schaarse voorzieningen onder druk zetten.

Hetzelfde in Libanon, waar vluchtelingen worden uitgebuit en onderbetaald afgebeuld, betalen gigantische huurprijzen om op bouwwerven en in stallen te wonen, worden in veel dorpen onderworpen aan ‘de avondklok’, beschuldigd van elke verkrachting of moord die er gebeurt, en degenen zonder geld worden liefst in kampen gehouden. Voor degenen die met veel geld komen -doorgaans bij Irakezen en Syriërs de eerste golf die arriveert- is er geen probleem natuurlijk.

De wereld is globaal

De wereld is globaal, maar we doen net alsof het niet zo is. De beperkte parochiale kijk bij “opvang in eigen regio”- discours en dito praktijk is schadelijk net omdat ze de eigen rol en verantwoordelijkheid in de wereld uitschakelen, terwijl we te pas en te onpas verantwoordelijkheden toedichten aan anderen.

Deze landen blijven behandelen als makkelijke uitvoerders van Europese wensen, past niet langer in een correct begrip van de huidige geglobaliseerde realiteit.

Terwijl de westerse analyse al te vlug gaat over “het regime” dat antidemocratisch en autoritair is, gaat het in realiteit over een regime dat globaal strekt, en waarin ‘het Westen’ een fundamentele rol speelt. Tegelijkertijd eisen we bewaking van de grenzen en beperking van migratie en vluchtelingen, maar we eisen dat diezelfde landen mensenrechten en democratie inbedden in de politieke geledingen van het land, terwijl een economische agenda van neoliberalisering wordt doorgedrukt.

Deze landen blijven behandelen als makkelijke uitvoerders van Europese wensen, past niet langer in een correct begrip van de huidige geglobaliseerde realiteit waar “hier en daar” vervagen op een manier die gedeelde verantwoordelijkheid vraagt. En niet verder afwentelen ervan via het promoten van “opvang in eigen regio.” Dat vraagt van het Westen in de eerste plaats billijk vluchtelingen hervestigen en via veilige en legale routes overnemen.

An Van Raemdonck doet postdoctoraal onderzoek aan de VU Amsterdam naar Syrische vluchtelingen in Jordanië. Pascal Debruyne is postdoctoraal onderzoeker aan MENARG, Ugent.