Donkere wolken boven Brazilië na eerste verkiezingsronde

Kiezen Brazilianen voor een fascistisch model?

© Reuters

De extreemrechtse Jair Bolsonaro (PSL, geflankeerd door zijn zoon (l) en de Gustavo Bebianno, voorzitter van PSL) haalde net niet de overwinning in de eerste ronde, met 46,03 procent van de stemmen.

Dat Jair Bolsonaro de eerste ronde van de presidentsverkiezingen zou winnen, was te verwachten. Dat hij zo hoog zou scoren, is een verrassing en is om meerdere redenen extreem zorgwekkend. Enkele elementen die een en ander in perspectief plaatsten.

De verkiezingsuitslag

De extreemrechtse Jair Bolsonaro (PSL) haalde net niet de overwinning in de eerste ronde, met 46,03 procent van de stemmen. Fernando Haddad, de kandidaat van de Arbeiderspartij (PT), bleef steken op 29,28 procent. Derde in de reeks van 13 werd de centrum-linkse Ciro Gomes (PDT) met 12,47 procent.

Wat het meest in het oog springt, is dat de traditionele partijen gewoon verpulverd werden

Wat daarbij het meest in het oog springt, is dat de traditionele partijen gewoon verpulverd werden: MDB (vroeger PMDB), de partij van de regerende en bijzonder onpopulaire president Michel Temer, haalde amper 1,2 procent van de stemmen. De aartsrivaal van de Arbeiderspartij, de PSDB met Geraldo Alckmin als presidentskandidaat, bleef steken op 4,76 procent van de stemmen.

Toch was het vooral de PSDB die erop uit was om de regerende Arbeiderspartij onder het bewind van Dilma Rousseff te destabiliseren en samen met de (P)MDB het impeachment te organiseren. Bedoeling was om zo zelf opnieuw de touwtjes in handen te krijgen. Justitie, met een eigen politieke agenda en gelinkt aan de PSDB, speelde dit spel mee door vooral de Arbeiderspartij te viseren in het Lava Jato- corruptieschandaal.

Een figuur als Bolsonaro kwam PMDB en PSDB aanvankelijk goed uit om de campagne tegen de Arbeiderspartij op te poken, maar uiteindelijk worden ook zij nu vermalen in de pletwals van de gewezen militair. Alckmin, de kandidaat voor PSDB, liet al weten dat hij zich voor de tweede ronde distantieert van beide kandidaten en dat zijn aanhangers zelf moeten uitmaken aan wie ze hun stem geven.

De groene kandidate Marina Silva, met haar Rede en de Groene Partij (PV), haalde slechts 1 procent, Guilherme Boulos van de PSOL (destijds afgesplitst van PT), kwam aan 0,58 procent van de stemmen.

Voor de tweede ronde heeft Ciro Gomes zijn steun voor Bolsonaro radicaal afgezworen en zich uitgesproken voor een “kritische steun” aan Haddad. Samen met de PSOL is dit echter lang onvoldoende voor Haddad om een stevige coalitie tegen Bolsonaro op de been te brengen tegen 28 oktober.

Polls geven momenteel een overwinning van 58 procent voor Bolsonaro. Haddad zou op 42 procent blijven steken.

Welk maatschappijmodel?

Sinds 7 oktober heerst er een grimmige, gespannen sfeer. Bolsonaro’s 1,6 miljoen volgers op sociale media voelen zich gesterkt na deze overwinning en schuwen de racistische uitlatingen niet. De dag na de verkiezingen werd een capoeira-leraar in Salvador met 12 messteken vermoord door een aanhanger van Bolsonaro, nadat hij had bekend dat hij voor Haddad had gestemd.

Bolsonaro wordt wel eens vergeleken met Trump, maar belooft erger te zijn en eerder zijn gelijke te vinden in de Filipijnse president Duterte.

Sinds de terugkeer naar de democratie werden deze verkiezingen gezien als de meest gepolariseerde en de eerste ronde heeft die polarisatie ten top gedreven. De twee overblijvende kandidaten staan voor twee diametraal tegengestelde maatschappijmodellen.

Bolsonaro wordt wel eens vergeleken met Trump, maar belooft erger te zijn en eerder zijn gelijke te vinden in de Filipijnse president Duterte.

Het model dat deze presidentskandidaat voorstaat is het model van de “bancada da bala”, de lobbygroep in het congres die voorstander is van de harde aanpak van alle criminaliteit, en dit met de steun van het leger. Onder Bolsonaro gaat het land de richting uit van het pilootproject dat de laatste maanden in Rio de Janeiro is uitgerold, waarbij het leger uitgezet wordt om de elite te beschermen en de armen, de zwarten, de favela-bewoners “uit te faseren”.

Bolsonaro beloofde al dat als hij president wordt, hij ervoor zal zorgen dat iedereen een wapen heeft om zich te verdedigen, dat de internationale ngo’s zoals WWF en Greenpeace kunnen opkrassen, dat de inheemsen hun territoria zullen opgeofferd zien aan ontginningsprojecten, dat er een grote verbindingsweg zal komen door het Amazonewoud en dat het land uit het klimaatakkoord van Parijs zal stappen. Een ministerie van Milieu vindt Bolsonaro overbodig en een generaal wil hij minister van Onderwijs maken.

Voor Haddad en zijn Arbeiderspartij ligt de nadruk op de strijd tegen de georganiseerde misdaad, gezondheidszorg en onderwijs.

Deze verkiezingen hebben dan ook meer gewicht dan andere presidentsverkiezingen. Het is een volksraadpleging waarin de Brazilianen kunnen kiezen tussen twee maatschappijmodellen, stelt de in Rio de Janeiro wonende Argentijn en journalist Pablo Gentili.

Hoe kon dit gebeuren?

Hoe komt Bolsonaro met zijn grove taal en zijn mensonvriendelijk maatschappij-ideaal, de harten van de Brazilianen inpalmt? En doet hij dat wel, want zovelen gruwen van deze figuur, bewijs daarvan zijn de twitter-accounts #eleNão en #eleNunca.
En toch gebeurt het.

Bolsonaro, die elk platform schuwt waar hij inhoudelijk zijn standpunten zou moeten verdedigen tegen een tegenstander, kent nochtans een groot bereik, dankzij Whatsapp. Massaal veel Brazilianen gebruiken Whatsapp en dat kanaal is in Bolsonaro’s campagne veel meer bespeeld dan in de campagne van Haddad. Volgens analisten hebben 81 procent van de aanhangers van Bolsonaro Whatsapp, tegenover 59 procent van de aanhangers van Haddad.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Bovendien werd elke campagneboodschap van Haddad op Whatsapp overstemd en vervormd door het Bolsonaro-kamp met een vloed aan nepnieuws om de Arbeiderspartij in discrediet te brengen. Veelgebruikte thema’s daarbij zijn het verwijzen naar banden tussen de Arbeiderspartij en Venezuela. In rasechte Koude Oorlogsstijl wordt de Arbeiderspartij voorgesteld als “de communistische vijand.” Hij beweert ook steevast dat de computers zijn bewerkt om de stemresultaten te vervalsen, en stuurde het bericht de wereld in dat de man die hem aanviel met een mes, begin september, zou getelefoneerd hebben met de kandidaat-vice-president van Haddad.

Het is twijfelachtig dat het ontmaskeren van de leugens van Bolsonaro, voldoende aarde aan de dijk zal brengen.

Het is twijfelachtig dat het ontmaskeren van de leugens van Bolsonaro, voldoende aarde aan de dijk zal brengen. Volgens de Braziliaanse journaliste Eliane Brum letten de Brazilianen niet zozeer op wát Bolsonaro zegt, maar wel dát hij het zegt, dat hij al deze grove argumenten zo expliciet in het publiek gooit.

Zij wijst erop dat Bolsonaro ook de meest grimmige krachten uit de Braziliaanse samenleving vertegenwoordigt: de grileiros, die op grote schaal illegaal grond inpalmen, de grootgrondbezitters en de lobby van de agro-industrie, voorstanders van onteigeningen van inheemse territoria en van grootschalig gebruik van pesticiden. Brazilië is ook het land met het hoogste aantal moorden op milieu-activisten.

Sommige analisten raden Haddad aan om vooral te wijzen op de politieke onbekwaamheid van Bolsonaro, die na 26 jaar in het congres amper twee wetsvoorstellen goedgekeurd kreeg. Maar ook dat is twijfelachtig als sterk argument. Sommige groepen kregen gewoon een afkeer van de Arbeiderspartij, ofwel omdat het bewind van Lula en Dilma Rousseff hun belangen schaadde, ofwel door de golf van corruptieschandalen die de partij in discrediet heeft gebracht.

David tegen Goliath

De inzet van de tweede ronde is bijzonder groot en de strijd ongelijk.
Haddad moet het immers niet alleen tegen Bolsonaro opnemen, maar tegen een ultraliberale golf die al langer een strategie uitbouwt om Latijns-Amerika in de greep te krijgen, en die de laatste jaren in Brazilië bijzonder succesvol is. In april kwam de beweging nog samen op een congres in Porto Alegre om visie en strategie te bespreken.

Het afzetten van Dilma Rousseff was de eerste topper, deze overwinning van Bolsonaro is een volgende triomf.

Mechanismen in het leven geroepen om de democratie te beschermen, worden vandaag aangewend om de democratie te ondergraven en haat en onverdraagzaamheid te zaaien.

De geschiedenis herhaalt zich, maar nooit op dezelfde manier. Volgens Pablo Gentili gaat het hier om een nieuw soort staatsgreep om een nieuw soort dictatuur te installeren. Mechanismen in het leven geroepen om de democratie te beschermen, worden vandaag aangewend om de democratie te ondergraven en haat en onverdraagzaamheid te zaaien. In plaats van wapens, gebruikt men wetten die worden gemanipuleerd. Maar de actoren om deze moderne “staatsgreep” te realiseren, zijn wel dezelfde als vroeger: de economische elites, de conservatieve krachten in de politiek, grote mediaconcerns, en de rechterlijke macht die in de recente ontwikkelingen al haar legitimiteit is kwijtgespeeld, volgens Gentili.

Rechts of links is hier niet van toepassing. Het is een mengeling van ultraliberaal op economisch vlak en conservatief op moreel vlak: tegen abortus, tegen LGBT, tegen vrouwen in de politiek. Kortom: de idealen van altright, of van de zogenaamde “dark enlightment”. Zoals Gentili terecht opmerkt, dit is niet populistisch, maar fascistisch.

De crisis in Brazilië is alles omvattend: politiek, sociaal en economisch en deze presidentsverkiezingen storten het land nog dieper in de problemen. Het model dat in het vooruitzicht wordt gesteld is de dominantie van de elite, ten koste van miljoenen Brazilianen. Desnoods met een burgeroorlog, zoals Bolsonaro propageert.

Wanneer het onmogelijk lijkt om politieke, sociale of economische ellende op een menswaardige manier te verzachten, dan kunnen totalitaire oplossingen wel eens een sterke aantrekkingskracht blijven uitoefenen, schreef Hannah Arendt in Totalitarisme. Met Bolsonaro is Brazilië aardig in de buurt.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.