Meer Congolese vrouwen aan de macht in vijf stappen

Ze is een Oost-Congolese vrouw, maar nee, ze is geen slachtoffer. ‘Als ik zeg dat ik uit Goma kom, dan denken mensen dat ik wel verkracht moet zijn.’ Ze schudt haar hoofd wat verontwaardigd. ‘Niet enkel hier, hoor. Ook in Kinshasa denkt men dat.’ Passy Mubalama wil deel zijn van de oplossing. Als het kan vandaag nog, als het niet anders kan morgen.

‘Je hebt in Oost-Congo ook vrouwelijke ondernemers.’ Sociaal onderneemster Passy Mubalama waarschuwt ons meteen dat ze het wat gehad heeft met het eenzijdige slachtofferbeeld dat al te vaak wordt opgehangen van de vrouwen uit haar regio. ‘Tik Congo in een zoekmachine in en je krijgt beelden van wapens, bommen en rebellen.’

‘Ik moet me niet verschuilen achter een man en zijn initiatief afwachten. Ik moet proberen om bij te dragen aan verandering.’

‘Begrijp me niet verkeerd: het onrecht moet worden aangeklaagd’, stelt ze bij. ‘Maar journalisten brengen sneller verhalen over oorlog. Verhalen over vrede kunnen vrede ook bevorderen.’

Ze was zelf ooit journaliste, maar gaf er de brui aan toen ze zag hoe vluchtelingen in haar eigen stad Goma aan hun lot werden overgelaten. ‘Was het voldoende om hierover te schrijven? Ik vond dat ik meer moest doen.’

Van noodhulp naar vrouwenrechten

‘Verandering begint bij jezelf. Ik heb op een bepaald moment begrepen dat ik geen slachtoffer ben. Als vrouw hoef ik me niet achter een man te verschuilen en zijn initiatief af te wachten. Ik, Passy, ik moet proberen iets te doen om bij te dragen aan verandering in mijn land’, zo steekt Mubalama van wal.

Een keerpunt in haar leven was de confrontatie met vluchtelingen die Masisi ontvluchtten en zich in Goma, de provinciehoofdstad van Noord-Kivu, vestigden. ‘Ik heb de ngo Aidprofen opgericht nadat ik als journaliste op reportage ging in een vluchtelingenkamp in Goma. Ik was helemaal van de kaart. Was het wel voldoende om hierover te schrijven?’, vroeg ze zich af. ‘Ik vond dat ik meer kon doen.’

‘Jouw plaats is in de keuken, jouw rol beperkt zich tot het huishouden.’

‘In dat kamp was helemaal niets. Mensen waren pas aangekomen. Er waren nog geen hulporganisaties.’ Daarom besliste Mubalama zelf aan de slag te gaan. ‘Ik trommelde vrienden op om geld en kleren in te zamelen. Zo zijn we begonnen.’

Van het een kwam het ander, zo kan je het parcours van de jonge organisatie Aidprofen samenvatten. ‘In het kamp waren ook vrouwen slachtoffer geworden van seksueel geweld. Tijdens dat werk stelden we vast dat gender-gerelateerd geweld eigenlijk breed verspreid is. Het is niet enkel een oorlogsfenomeen, maar komt ook binnen de gemeenschap veel voor.’

‘Geweld tegen vrouwen leek sociaal genormaliseerd’, zo stelde Mubalama vast. ‘Een man mag kennelijk zijn vrouw slaan. Veel vrouwen lijden in stilte. Dus zijn we gaan sensibiliseren over dit thema en wezen we vrouwen op hun rechten.’ Daarna zetten ze ook acties op om mannen op die rechten te wijzen.

Al snel werd de strijd tegen gender-gerelateerd geweld een strijd voor gendergelijkheid: ‘Het bleek niet makkelijk. De tradities weerhouden de vrouwen ervan hun rechten op te eisen. Je omgeving zegt: “Jouw plaats is in de keuken, jouw rol beperkt zich tot het huishouden.” Als vrouw groei je daar mee op.’

Maar net omdat die rol van de vrouw te makkelijk beperkt wordt tot de keuken, worden haar rechten te makkelijk geschonden, aldus Mubalama. ‘Dat vrouwen niet goed vertegenwoordigd zijn in de politieke instellingen, is deel van het probleem.’ Daarom schakelde ze een versnelling hoger. Sinds 2016 voerde ze intensief campagne om meer vrouwen in de politiek te krijgen.

Vrouwen hebben meer impact

‘De vrouwen staan om drie uur op om water te gaan halen. En de mannen staan er niet meer bij stil hoe dat water er geraakt is.’

‘In het parlement is tien procent van de verkozenen een vrouw. Dat is meer dan voordien, maar nog steeds te weinig. Het is een handicap voor Congo. De vrouwen maken meer dan vijftig procent van de bevolking uit. Als men meer dan de helft aan de kant laat staan, dan lijdt het hele land schade.’

Dat die ondervertegenwoordiging niet enkel vrouwen en kinderen treft, maar de hele bevolking, staaft Mubalama met het volgende voorbeeld: ‘Enkele maanden geleden deden we een actie. In functie van de bestrijding van ebola vroegen we om de toegang tot water te verbeteren. Het waren vooral vrouwen die meededen aan onze actie. Mannen reageerden verbaasd: “Jullie zien er toch knap en proper uit. Waarom willen jullie dan meer water?”’

‘Het zijn de vrouwen die om drie uur opstaan om vervolgens drie of vier kilometer te stappen en een enkele jerrycan met water te vullen,’ verduidelijkt Mubalama. ’Die ene jerrycan volstaat niet. Maar mannen willen gewoon dat het water voor hen klaarstaat. Ze staan er niet meer bij stil hoe dat water er geraakt is.’

Mannen in de politiek zeggen wel dat ze ook de vrouwen vertegenwoordigen, maar Mubalama gelooft dat meer vrouwen aan de macht andere politieke accenten zouden leggen. ‘Ze zouden beter begrijpen dat beslissingen over toegang tot water een grote impact hebben op de hele gemeenschap en op het land.’

De weg naar de macht, in vijf stappen

Sinds 2016 organiseert Aidprofen in Goma cursussen voor de vrouwelijke leden van politieke partijen. ‘Want vrouwen zijn vaak al lid van partijen. Maar hun rol blijft te vaak beperkt tot de logistieke acties. Wanneer er hoog bezoek is, moeten ze op de eerste rij staan om te applaudisseren’, zo stelde ze vast. ‘Maar eenmaal er postjes moeten worden verdeeld, dan worden ze genegeerd.’

‘We maken vrouwen bewust van het feit dat hun competenties onderbenut worden. Daarnaast wijzen we ook de leiders van de verschillende politieke partijen op dit probleem.’ Wel raadt Mubalama af om te wachten tot de partijleiding het goed begrepen heeft. ‘Als vrouwen toegang willen tot bestuursmandaten, dan moeten ze niet de armen kruisen en wachten, maar zelf een mandaat afdwingen.’

‘Ze moeten niet stemmen omdat je vrouw bent, maar om wie je bent en waar je voor staat’

Om hen te helpen schreef Passy Mubalama een handleiding. Stap een: Geloof in jezelf. ‘Hoe zou een hele gemeenschap jou vertrouwen moeten geven als je niet eerst in jezelf gelooft? Blijf daarbij trouw aan wie je bent.’

Twee: Wacht niet af. ‘Je ziet het maar al te vaak: veel vrouwen wachten tot een man hen zegt dat het goed is. Dat is verkeerd. Ze moeten zelf het initiatief nemen.’

Met haar derde tip wil Mubalama vermijden dat vrouwen zelf in de genderval trappen. ‘Je moet mannen én vrouwen overtuigen om voor jou te stemmen. Ze moeten niet stemmen omdat je vrouw bent, maar om wie je bent en waar je voor staat.’

‘Zorg dat je financieel op eigen benen staat’, gaat ze verder, ‘Geld maakt niet het grote verschil, maar als je je kandidaat stelt, heb je veel kleine uitgaven. Vrouwen moeten dus zorgen dat ze eigen financiële middelen hebben, en niet afhankelijk zijn van bijvoorbeeld hun echtgenoot.’

‘Het is ten slotte ook belangrijk om goed te begrijpen hoe de procedures verlopen, zodat je als vrouw ook op die procedures zelf kan wegen’, concludeert ze.

Kortom: doe wat mannen doen? ‘Dat is exact wat mannen doen’, bevestigt Mubalama. ‘Alleen zullen we als vrouwen drie keer zo hard moeten werken als de mannen om hetzelfde doel te bereiken. Want voor ons is het in realiteit moeilijker.’

Ontgoocheld

Passy Mubalama spreekt met vuur. Ze wil graag snel resultaten wil boeken, en gezien de snelle opmars van haar organisatie Aidprofen verbaast dat niet. Ze is niet tevreden met de resultaten van de meest recente verkiezingen, eind december: ‘Je had mijn gezicht moeten zien toen ik de resultaten onder ogen kreeg. Ik was ontgoocheld en kwaad.’

‘Ik vroeg me af of het allemaal wel nog zin had. Ik wilde ermee stoppen, om eerlijk te zijn.’ Ze had sinds 2016 veel energie gestoken in het klaarstomen van kandidates. ‘Er waren uiteindelijk ook veel vrouwelijke kandidaten. Maar kennelijk werd niet voor vrouwen gestemd.’

De verkiezingsresultaten werden betwist. Wat de presidentsverkiezingen betreft zijn er bovendien voldoende bewijzen dat de officiële resultaten niet de werkelijke stembusgang weergeven. Mubalama begrijpt dat er ook twijfel bestaat over de resultaten van de parlements- en provinciale verkiezingen, maar toch gelooft ze niet dat de kiezers in haar stad veel op vrouwen hebben gestemd.

Op nationaal hebben de vrouwen toch enkele zetels meer veroverd bij de verkiezingen. Hun vertegenwoordiging stijgt van acht naar tien procent. Ook provinciaal is er lichte vooruitgang geboekt.

Een vrouwenquotum voor politieke instellingen zou sneller resultaten kunnen opleveren, zo leert de ervaring in andere landen. Toch pleit Mubalama zelf liever niet voor een vorm van verplichte vrouwelijke afvaardiging. ‘Het zou het proces inderdaad kunnen versnellen. Maar, ik wil dat vrouwen mogen meebesturen omdat men beseft dat ze even bekwaam zijn, niet louter omdat ze vrouw zijn.’

Verandering van binnenuit

‘Ik vertrok vanuit de noden die ik zag, niet vanuit een een persoonlijke, politieke ambitie.’

Hoop put Passy Mubalama uit het feit dat het middenveld alvast het goede voorbeeld geeft. ‘Vrouwen nemen in het middenveld wel vaak de leiding. Ze groeiden door via organisaties die ze weliswaar vaak zelf hebben opgericht. Maar daardoor wonnen ze het vertrouwen. We moeten nu diezelfde dynamiek binnen de politieke partijen kunnen krijgen.’

Is de oplossing dan niet om zelf een partij op te richten? Of, om te beginnen, zelf aan politiek te doen? ‘Dat vragen mensen mij wel vaker’, lacht ze, ‘Toen ik met Aidprofen begon, vertrok ik vanuit noden die ik zag, niet vanuit een persoonlijke, politieke ambitie. Ik had de ambitie om iets te veranderen.’

‘Mensen zeggen me soms: “Als je het systeem wil veranderen, kan je dat beter van binnenuit doen.” Maar goed, zoals een van mijn adviezen al luidde: je moet niet in de politiek stappen omdat anderen je zeggen dat je dat moet doen. Je moet je goed voorbereiden, een plan hebben, een strategie uitwerken. Je moet dat niet impulsief doen. Je moet er echt klaar voor zijn.’

‘Als ik mezelf verkiesbaar stel, heb ik ook een politieke kleur en kan ik niet meer over de partijen heen vrouwen mobiliseren. Ik zou niet meer kunnen doen wat ik nu doe. Maar zeg nooit nooit.’

Passy Mubalama is een van de Changemakers van 11.11.11, mensen die volgens de Vlaamse Noord-Zuidbeweging op een positieve manier het verschil kunnen maken.