'Economische groei heeft geen zin als ze alleen rijken vooruit helpt'

De voormalige Braziliaanse president Lula heeft veertig miljoen armen uit de armoede getild door een aantal sociale maatregelen, gefinancierd door de staat en de belastingbetaler van de hogere middenklasse.

Kon Lula de low hanging fruits oogsten terwijl zijn opvolger Dilma Roussef meer geconfronteerd wordt met de noodzaak aan structurele veranderingen?

Celso Marcondes: Dat klopt. Brazilië is een land met een zeer grote ongelijkheid. Hoewel we de zevende grootste economie ter wereld zijn, hebben we nog heel veel problemen op te lossen. Het voorbije decennium is Brazilië erin geslaagd economische groei te combineren met een betere verdeling van het inkomen én democratie. Dat heb je in China niet.

In China zijn er geen syndicaten, heb je geen democratie en is er geen verdeling van het inkomen.

Is dat dan een bewuste keuze waar Brazilië wil aan vasthouden? 

Celso Marcondes: Wat wij beogen, is economische groei, maar met democratie, meer rechten voor de mensen, en met verdeling van het inkomen. Als alleen de rijken beter worden van de economische groei, heeft het geen enkele zin. Economische groei moet gepaard gaan met herverdeling.

Brazilië kende in het verleden een gemiddelde bnp-groei van 2,5 procent. Er zijn landen die meer groeiden dan Brazilië, maar zonder de herverdeling die ons land heeft doorgevoerd, en zonder de democratie die wij hier kennen. Als je dat vergelijkt met China, India, Rusland of Zuid-Afrika, is dat uniek.

Toen Lula aantrad, kende Brazilië een groei van zeven procent. Die is teruggevallen tot zo’n twee procent. Is dit enkel te verklaren door de mondiale economische crisis, of is ook de Braziliaanse economie op zich verzwakt?

Celso Marcondes: De daling van de groei heeft vooral te maken met de mondiale crisis. Ondanks de crisis van 2008 is Brazilië blijven groeien, zij het niet meer zo snel. Nu zitten we aan zo’n 2,3 procent, maar er is geen enkel jaar geweest dat we niet gegroeid zijn.

Die groei is gebaseerd op de interne markt die sterk is toegenomen. Lula is erin geslaagd een “sociaal pact” te maken, waarin hij laat zien aan de ondernemers dat het voor hen een goeie zaak is dat al die mensen kunnen toetreden tot de consumptiemaatschappij. Veertig miljoen Brazilianen zijn schoenen beginnen kopen, huishoudtoestellen, yoghurt, chocolade… Voor de mensen was het belangrijk te kunnen consumeren, maar ook voor de ondernemers was het een goeie zaak. Ze zijn daar beter van geworden.

Een tweede element dat bijgedragen heeft tot het overleven van de crisis, is een wijziging van de internationale relaties. Vroeger keek Brazilië alleen naar Europa en de VS. Lula heeft dat opengetrokken en heeft de Zuid-Zuid-relaties gestimuleerd. Door de handel met Chili, Peru, Argentinië en met Afrika, China en India, hebben we onze economie kunnen stimuleren. Lula heeft tijdens zijn regeerperiode 33 reizen gemaakt naar Afrika en hij heeft 26 landen bezocht.

De handel tussen Brazilië en Chili is vandaag even belangrijk als die tussen Brazilië en Frankrijk. Ook de handelsrelaties met Venezuela, Uruguay, Paraguay en Argentinië hebben flink aan belang toegenomen. De optie om die handelsrelaties zo uit te breiden, is van fundamenteel belang geweest om economisch te blijven groeien. Was Brazilië enkel afhankelijk gebleven van de VS en Europa, dan zou onze economie met de crisis ten onder gegaan zijn.

De groei van de Braziliaanse economie is klein – wij zouden ook liever vijf of zes procent groeien – maar ook los van de mondiale economische crisis bevinden we ons in een complexe situatie. Ondanks het feit dat we maar 2,3 procent groeien, kent Brazilië een werkloosheid van slechts 5,5 procent – de kleinste in de geschiedenis en een op het niveau van Duitsland. Frankrijk heeft negen  procent werklozen.

Ter vergelijking: Brazilië had tien-vijftien jaar geleden een werkloosheidgraad van 25 tot 30 procent. 

Intussen blijft de inflatie wel stijgen in Brazilië. Hoe problematisch is dat?

Celso Marcondes: De inflatie bedraagt vandaag 6,5 procent. Toen Lula aantrad, was die echter tachtig procent. De dag dat werknemers uitbetaald werden, snelden ze naar de supermarkt om inkopen te doen, want een dag later was hun geld alweer een flink pak minder waard. Dat gezegd zijnde: een inflatie van 6,5 procent is ook nog hoog, we zouden er liever een hebben van 4,5 procent. De regering moet maatregelen nemen, maar we bevinden ons wel in een meer comfortabele situatie dan vroeger.

Brazilië is nog steeds in grote mate afhankelijk van fossiele brandstoffen. Er wordt volop ingezet op de diepzeeolie van pre-sal.

Celso Marcondes: Toen pre-sal ontdekt is, kwamen we voor een dilemma te staan. Petroleum voor onze eigen kust: gaan we daarin investeren of net niet? Het gaat weliswaar om een zware investering, maar petroleum zal nog lange tijd een belangrijke energiebron zijn in de wereld. Wind- en zonne-energie hebben niet de capaciteit om op een snelle manier te antwoorden aan de groeiende noden.

Dat heeft ook te maken met die “crisis van de groei”. Tijdens zijn bewind heeft Lula het programma Luz para todos opgezet, om elektriciteit te brengen naar alle uithoeken van het land. Drie miljoen mensen, vooral in de Nordeste en het noorden van Brazilië, hebben daardoor energie gekregen. Er werden hoogspanningsnetten aangelegd om de elektriciteit tot daar te brengen. En eenmaal de mensen elektriciteit hebben, beginnen ze nog meer te consumeren: ze kopen een koelkast, een tv, een wasmachine, huishoudtoestellen… Daardoor is de vraag naar energie enorm toegenomen. De alternatieve energiebronnen kunnen daaraan niet tegemoet komen. Om wel een snel aanbod te hebben, kozen we voor hydro-elektriciteit. Dat stoot ook op kritiek van de milieubeweging, maar ze zorgt wel voor energie.

Je verhoogt het niveau van levenskwaliteit van de mensen, en dan neemt ook de vraag toe. De regering moet sneller zijn om op zo’n vragen in te gaan. Dat is ons probleem momenteel en dat zal spelen in de verkiezingen. We zullen die verkiezingen winnen. Dilma zal winnen. Maar het zal niet makkelijk zijn.

‘We zullen die verkiezingen winnen. Dilma zal winnen. Maar het zal niet makkelijk zijn.’

Wat betekent Europa nog voor Brazilië? De onderhandelingen over Mercosur – de douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Venezuela – verlopen heel moeizaam.

Celso Marcondes: Mercosur is heel belangrijk voor Brazilië. Het is eenvoudiger om iets te kopen van je buur dan van een partner verder weg, Europa bijvoorbeeld.

Vroeger was Brazilië heel erg gericht op de VS en Europa. Vandaag zijn Afrika en Zuid-Amerika prioritaire markten voor Brazilië. We kunnen echter onze ogen niet weghouden van Europa of de VS. Het aantal bedrijven afkomstig uit die regio’s is heel groot in Brazilië. Met Frankrijk, Spanje, België, Duitsland, de VS hebben we sterke relaties uitgebouwd en die moeten we behouden.

In EU en  VS kunnen we echter veel minder investeren dan in Afrika of Zuid-Amerika. Olieputten boren, stadia bouwen of stuwdammen aanleggen, daar heeft Europa geen behoefte meer aan. De levensstandaard in Noorwegen, Zweden of België is veel hoger dan die van ons.

We zijn misschien belangrijk als afzetmarkt voor uw landbouwproducten?

Celso Marcondes: Inderdaad, maar tegelijk is dat ook een verzadigde markt die heel goed wordt afgeschermd. Het protectionisme van Europa is ook heel groot, voor sinaasappelen of kippen bijvoorbeeld. De Braziliaanse ondernemers kunnen nog wel heel veel investeren in Brazilië zelf, er zijn nog heel veel producten die een weg vinden op onze eigen markten.

De bouwsector is in volle ontwikkeling. Vandaar natuurlijk dat Europa zo geïnteresseerd is in de Latijns-Amerikaanse markt. Spanje is hier met Banco Santander, met Telefonica. De Italianen met Fiat, de Koreanen, Chinezen, Japanners… met automerken die we voorheen niet hadden, terwijl de Amerikaanse merken hier al lang waren.

Tot slot: wat is eigenlijk de missie van uw instituut, het Instituto Lula?

Celso Marcondes: Toen de arbeiderspartij (PT) deel uitmaakte van de oppositie, heette dit het Instituut voor Burgerschap. Belangrijkste doel was ervoor zorgen dat de strijd voor democratie niet zou worden weggewist uit de herinnering. Onze tweede focus is de relaties met Latijns-Amerikaanse buren versterken. Daarnaast willen we ook de relaties met Afrika uitbouwen. In beide regio’s wordt Lula gezien als iemand die leiderschap uitstraalt. Het werk dat hij daar gedaan heeft, die erfenis, willen wij bewaren. Maar altijd in eenstemmigheid met regering van Dilma.