Arabische Mozart: 'Ik begrijp niet waarom jonge Belgen naar Syrië trekken'

Shamma was in België tijdens de “in de ban van de oed week”. Al 41 jaar bespeelt hij het oudste snaarinstrument ter wereld. Op 24 en 25 april liet Shamma Gent en Molenbeek kennismaken met zijn oed.

Dat ons land de oed dit jaar erkende als officieel instrument in België, maakt Shamma blij. ‘De oed is voor iedereen, het hoort niet bij een specifieke cultuur. Het is een ontzettend rijk instrument waarmee je elke stijl kunt spelen.’ Een YouTubefilmpje, waarin Shamma in een Egyptisch concertgebouw op zijn oed Rossini en Vivaldi speelt, bevestigt die uitspraak. ‘Het is tijd dat Europese muziekscholen met de oed aan de slag gaan.’

De oed of niets

Over stijlen gesproken, tijdens uw concert in De Centrale in Gent, moest ik geregeld aan de flamencomuziek denken: melodielijnen en akkoorden die heel herkenbaar leken.

Shamma: Ja, flamenco en de oed hebben veel gemeen. Dat komt omdat de eerste Europese muziekschool is geopend in Andalusië. Hier speelden leerlingen ook op de oed. In diezelfde Zuid-Spaanse regio is ook de flamenco ontstaan. De melodieën lijken hierdoor veel op elkaar.

‘De oed is simpelweg mijn lot.’

De oed is ruim vierduizend jaar oud. Zijn broertje, de gitaar, slechts duizend jaar. Sinds 1920 verovert de oed ook terrein in de Verenigde Staten en Frankrijk, en daarna langzaamaan in de rest van Europa.

Hoe veroverde de oed uw hart?

Shamma: Het is simpelweg mijn lot. Toen ik vijf jaar was, had ik een droom die steeds terugkwam. Ik was in de Iraakse stad Al Koet en speelde op een instrument. Welk instrument wist ik niet, ik had het nog nooit gezien. Toen ik mijn ogen opende zag ik mijn toekomst: op een podium, met dat snaarinstrument. Mijn leraar legde de volgende dag uit dat het een oed was. Ik wilde dolgraag op les maar ik was nog te jong. Wel mocht ik andere instrumenten proberen, zoals de accordeon, maar ik wilde de oed of niets.

In 1974, ik was toen elf jaar, mocht ik eindelijk naar een les. De docent zei: ‘Als je de oed aanraakt, breek ik je vingers. Het instrument is te fragiel voor kinderen.’ Ik huilde en smeekte en sloot een deal: een week mocht ik de oed bespelen. Als dat goed ging kreeg ik vervolglessen, zo niet moest ik ophouden met zeuren. Twaalf maanden later was ik de oed-docent.

In Irak is het leger dood

Een paar jaar later begonnen de oorlogen in Irak. Hoe kijkt u daar op terug?

 ‘Er bestaan eigenlijk geen woorden voor wat de wereld in Irak heeft aangericht.’

Shamma: Tijdens de oorlog tussen Irak en Iran van 1980 – 1988 verbleef ik in mijn geboorteland. In de eerste Golfoorlog was ik soldaat. Irak was Koeweit in 1990 binnengevallen en de Verenigde Staten hadden daarop een internationale coalitie tegen het Irak van Saddam Hoessein bijeengeroepen. Die begon met Irak wekenlang te bombarderen en verdreef vervolgens Irak in 24u uit Koeweit. Ik was toen gestationeerd in de stad Mosoel, in Noord-Irak, in Koeweit ben ik toen niet geweest. Mijn dienstplicht duurde twee jaar in plaats van zeven, omdat ik studeerde.

De bombardementen in dat jaar waren verschrikkelijk. Er werden alleen al 340 bruggen over de Iraakse rivieren vernietigd. Alles was verwoest. Oorlog is geen goede term voor die periode, er bestaan eigenlijk geen woorden voor wat de wereld toen in Irak heeft aangericht. Je kunt de gebeurtenissen niet beschrijven.

Had de coalitie, onder leiding van de Verenigde Staten, niet moeten ingrijpen?

Shamma: Het was de juiste actie. Koeweit innemen was fout van Saddam Hoessein. Maar dit conflict had niet met oorlog, maar met diplomatie opgelost moeten worden. Voor de oorlog was Saddam geliefd in Koeweit, de dialoog aangaan was dus zeker mogelijk. Saddams populariteit had te maken met de Irak – Iran oorlog. De Golfstaten hadden er ook baat bij dat Iran niet te machtig werd. In 1978 beleefde dat land een revolutie en stichtte ayatollah Ruhollah Khomeini een dictatoriale islamitische staat.

Wat hier volgens mij speelt, is dat de Verenigde Staten de drie grootste regionale spelers: Irak, Syrië en Egypte, wilden vernietigen. Het ging niet om olie, dat kon het Westen ook van Saoedi-Arabië krijgen. De derde oorlog in 2003 was opnieuw gericht om de macht van de drie hoofdrolspelers te verpletteren. Toen vielen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk Irak binnen, op zoek naar kernwapens.

Nu zijn er veel problemen: in Syrië ontbreekt een leger, in Irak is het leger dood en in de Egyptische Sinaï zijn elke avond ongeregeldheden. Ondertussen wordt Iran sterker en kan niemand het land stoppen. Hierdoor kan Iran de hele Golfregio onder de voet lopen.

Tussen Irakezen onderling bestaat geen haat

Begrijpt u de haat tussen mensen in de regio?

‘Drie miljoen binnenlandse vluchtelingen zijn op de vlucht voor IS.’

Shamma: Nee, totaal niet. Ik heb een Ahalna campagne opgezet, wat ‘onze mensen’ betekent. Op 28 april ga ik naar Amman om met honderdvijftig Irakese zakenlui te praten. Op 30 april ben ik in Bagdad. Hier organiseert Ahalna een marathon, concerten en kunnen mensen geld doneren via een telefoonactie. De opbrengst gaat naar de drie miljoen binnenlandse vluchtelingen die Irak momenteel telt. Zij zijn op de vlucht voor Islamitische Staat (IS).

Tussen Irakezen onderling bestaat geen haat, tussen politici wel. Alle binnenlandse vluchtelingen komen uit het noorden en zijn over het algemeen soennieten. Zij wonen nu in tenten in het zuiden, bij de sjiieten. Die twee groepen leven nu samen en helpen elkaar. Mijn broer is ook actief in een tentenkamp. Als hij een dag niet komt, bellen Irakezen hem meteen op met de boodschap: ‘We missen je, kan je alsnog komen helpen?’

In de politiek zijn echter wel smerige spelletjes. Zo geeft Saoedi-Arabië geld aan soennieten en Iran aan sjiieten. Ook zetten Qatar en het Verenigd Koninkrijk druk op de regering.

Die landen spelen in op de breekbaarheid van Irak met zijn verschillende gemeenschappen…

Shamma: Nog wel. Maar de nieuwe generatie zal alles veranderen. In mijn Ahalna campagne werken duizend Irakezen als vrijwilliger. Ik weet niet wie welke religie aanhangt, en dat hoeft ook niet. Ik ben ontzettend enthousiast over de campagne. Wat je op het nieuws ziet, is niet de realiteit. Als je met je eigen ogen ziet wat er in het zuiden gebeurt, zie je de ware Irakezen.

IS is niet de islam

Irakezen vluchten naar het zuiden om aan de zogenaamde Islamitische Staat (IS) te ontkomen. Waar komt die groep vandaan?

Shamma: IS is in feite de oude Ba’ath-partij van Saddam Hoessein. Er zitten dan ook veel Irakezen bij IS.

‘Het is goed dat België IS bombardeert.’

De Ba’ath-partij was vroeger seculier. Is de islam dan slechts een façade?

Shamma: IS is niet de islam. Niemand heeft een duidelijk beeld van wat IS wel is, en wat hun agenda is. De religieuze achtergrond van veel IS-leden is bijvoorbeeld onbekend. Daarbij vernietigen zij het oudste cultureel erfgoed van de wereld en vermoorden zij willekeurig mensen, ongeacht hun religie. IS is een gevaar voor de wereld. Daarom is het goed dat onder andere België IS bombardeert.

Snapt u waarom Belgische jongeren naar Syrië trekken om voor IS te vechten?

Shamma: Absoluut niet. Jonge Belgen hebben alles: je kunt studeren wat je wilt, je hebt zekerheid en volop kansen op een mooie toekomst. Wat wil je nog meer? Daarnaast vraag ik me af op basis van welke religie mensen vertrekken. De islam roept namelijk niet op om mensen te vermoorden, maar zegt juist: ‘Dood je een persoon, dan dood je heel de mensheid’.

Hangt u een geloof aan?

Shamma: Ik geloof dat een god de wereld heeft geschapen. Verder laat ik me leiden door mijn eigen gedachten, op basis daarvan maak ik keuzes.

Een Brusselse oed-school

Over een paar dagen speelt u in Bagdad. Bent u hierover ongerust?

Shamma: Nee, nooit. Twee en drie jaar geleden was ik er ook, beide keren op vredesdag. De concerten die ik toen gaf waren de beste van mijn leven. Het publiek is enthousiast en eensgezind, de nieuwe generatie Irakezen noemt zich niet sjiiet of soenniet.

Toch zijn er heel wat problemen die gelieerd zijn aan de religie. Dat heeft vooral met de ongeletterdheid van veel Irakezen te maken. Vanaf 1991, toen de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een embargo invoerde, zijn er veel ongeschoolde kinderen. Zij kunnen makkelijk gemanipuleerd worden, omdat zij niet kunnen lezen en schrijven.

‘De nieuwe generatie Irakezen noemt zich niet sjiiet of soenniet.’

Wat kan het Westen doen om te helpen?

Shamma: België kan veel doen voor Irakezen, in jullie land klopt het Europees hart. Al weet ik niet precies wat, want we hebben alles nodig. We hebben hulp nodig om huizen en levens op te bouwen, in hoe we moeten samenleven en in hoe we de dialoog kunnen aangaan. Daar ben ik met de Ahalna campagne mee bezig, en we kunnen hierbij alle hulp gebruiken.

U woont momenteel in Egypte. Hoe is de sfeer daar?

Shamma: Ik heb goede hoop voor Egypte. Tijdens de Arabische Lente gingen mensen de straat op, op zoek naar verandering.

Ja, maar nu is men terug bij af: de vroegere militaire dictatuur van Hosni Moebarak is vervangen door een andere militaire dictatuur van Al-Sisi?

Shamma: Dat klopt, maar de moslimbroeders bestuurden niet goed. Ze zijn goed als sociale beweging die mensen bijstaat op sociaal gebied, maar een land besturen, lukte hen veel minder goed. Sisi probeert wel het land te organiseren, en dat kost tijd. We moeten daarom geduldig zijn. De Franse revolutie is ook niet meteen in een levendige democratie uitgemond. Zoiets opbouwen, vergt decennia.

Naast Caïro woont u deels in Parijs. U wilt hier een muziekschool opzetten?

‘Misschien begin ik een oed-school in Brussel.’

Shamma: Ja, om de oed bekender te maken in Europa. Al zit ik er na mijn bezoek aan België over te denken om eerst een school in Brussel te openen. Ik heb op meerdere plaatsen Beit Al Oud muziekscholen opgestart, wat in het Arabisch “het huis van de oed” betekent. In Caïro volgen ook een aantal Belgen les, waardoor Brussel een logische stap is. Daarbij heb ik het de afgelopen dagen erg naar mijn zin gehad in jullie land en kom ik graag terug.