Kazachstan: onmetelijke ruimte en onpeilbare politiek

Je kan dagen dolen door de steppe van Kazachstan en geen levende ziel tegenkomen. Tot je in het noordoosten op een blinkend nieuwe stad botst: Astana. Wat vroeger een kleine nederzetting was, is sinds 2007 de hoofdstad van het land, het pronkerige visitekaartje van president Nursultan Nazerbajev.

Deze “parel van de steppe” moet rijkdom uitstralen en de macht van Nazerbayev bevestigen. Er is werkgelegenheid, huisvesting, recreatie… kortom, alles wat een mens nodig hebt. Volgens de promofilmpjes althans, want zelf heb ik de stad helemaal anders ervaren.

De stad weerspiegelt de macht

Ik verblijf er een aantal dagen bij vrienden, maar zie ze enkel ‘s avonds laat. Ze werken namelijk zes dagen op zeven, tot twaalf uur per dag. Uitgaan in de weinige vrije tijd die ze hebben, doen ze niet. Enerzijds omdat het veel te duur is, anderzijds omdat er in deze gloednieuwe stad amper sociale en culturele activiteiten zijn.

‘Nog twee jaar werken, dan kan ik eindelijk weg uit deze rotstad.’

‘We werken hier nu bijna drie jaar’, zegt Azamat. ‘Nog twee jaar te gaan en dan heb ik genoeg verdiend om elders een leven op te bouwen. Dan kan ik eindelijk weg uit deze rotstad.’  Azamat is 27 jaar en komt uit Almaty, de grootste stad en voormalige hoofdstad in het zuiden van Kazachstan.

Hij is ingenieur en moest voor zijn werk verhuizen naar Astana. Gelijkaardige verhalen keren regelmatig terug tijdens de gesprekken: even naar Astana komen om goed geld te verdienen, om er dan zo snel mogelijk weer weg te gaan.

De stad is bombastisch en dat contrasteert enorm met de steppe waar ik net uit kom. De gebouwen zijn enorm en refereren allemaal aan de president. Ik trek mijn wenkbrauwen op als ik hoor van een strand op de vierde verdieping van een winkelcentrum. Zijn dit dan de financiële keuzes van de president? Zou hij niet beter investeren in de ecologie van zijn land?

Natuurlijk zijn een groot deel van de problemen, zoals de uitdroging van het Aralmeer en het zwaar vervuilde nucleaire testgebied Semipalatinsk (nu Semey), een erfenis van de Sovjet-Unie. Sinds de jaren 1960 kromp het Aralmeer met 20 centimeter per jaar. Oorzaak hiervan was de irrigatie die moest dienen om de katoenvelden, vooral in het huidige Oezbekistan, te irrigeren. De opbrengst van de katoen was belangrijker dan een milieuramp voorkomen.

Het is een zeer bevreemdend en triest gevoel om in dit uitgedroogde meer te staan. De bewoners proberen het dan weer positief te zien en proberen er een toeristische attractie van te maken.

Één stad wordt opgeofferd

Duizend kilometer ten oosten van Astana ligt Ust-Kamenogorsk. Het is een belangrijke handelsknooppunt waar zowat alle industrie van Kazachstan werd geconcentreerd. Met andere woorden: één stad werd opgeofferd voor alle industriële doeleinden ten gunste van het hele land. Op deze manier worden andere steden zogezegd gespaard van al te grote vervuiling.

‘De werkomstandigheden zijn er erg slecht, maar ter compensatie van de ongezonde werkomgeving  krijgen alle werknemers elke week een liter gratis melk.’

De gevolgen voor de bevolking zijn navenant. De mensen die ik spreek, hebben bijna allemaal gezondheidsproblemen. Alyona, bijvoorbeeld, werkt als leerkracht Engels in een privéschool in Ust-Kamenogorsk. Regelmatig kan ze niet gaan werken omdat ze aanvallen van hoofdpijn heeft.

Haar vriendin Viktoria werd geboren op het platteland en kwam voor haar studies hier wonen. Sindsdien heeft ze vaak maagklachten en moet ze overgeven. ‘Dat had ik nooit toen ik nog op het platteland woonde’, zegt Viktoria. ‘Ik heb ook sinds twee jaar constant een loopneus. Net een verkoudheid die niet meer overgaat.’

De moeder van Alyona werkt in een zinkfabriek. ‘De werkomstandigheden zijn er erg slecht, maar ter compensatie van de ongezonde werkomgeving  krijgen alle werknemers elke week een liter gratis melk.’ Industriële melk als ontsmetting tegen industriële vervuiling…

Het land en zijn leider

President Nursultan Nazarbayev is al aan de macht sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 en dat zal wellicht nog lang zo blijven. De normale regeerperiode van een president zou vijf jaar moeten zijn, maar Nazarbayev zorgde ervoor dat hij boven die wet staat.

Overal in het land wordt het straatbeeld van Nazarbayev gekleurd door posters die de mensen eraan herinneren hoe goed deze man is. In elk museum –of het nu een natuur- of een historisch museum is– en zelf in Baikoenoer –de facto Russisch grondgebied– wordt een aparte ruimte volledig gewijd aan het leven van Nazarbayev.

Zelfs in kinderprogramma’s schreeuwen blauwe cartoonfiguren hun lof uit over de president.

Kinderen krijgen op school les over zijn leven en verwezenlijkingen. Zelfs in kinderprogramma’s schreeuwen blauwe cartoonfiguren hun lof uit over Mr. Nursultan. Heel wat mensen denken dan ook zeer positief over hun leider. Zelfs diegenen die sceptisch zijn en niet akkoord gaan met zijn manier van regeren, stemmen toch voor hem. Hij zorgde namelijk voor de broodnodige stabiliteit na de Sovjet-Unie en men is bang voor wat zal gebeuren als hij wegvalt.

Tegenkandidaten van Nazarbayev zijn schaars en dat is niet verwonderlijk. Ten eerste moeten ze een geweldig kapitaal bezitten om evenveel campagne te kunnen voeren. Diegenen die dat voor elkaar hebben, worden echter al te vaak beschuldigd van allerlei ongure praktijken. Plots zijn ze verwikkeld in een fraudezaak of worden ze verbannen uit Kazachstan voor een crimineel feit waar geen bewijzen voor zijn.

Nu en dan worden kritische geesten in elkaar geslagen of verdwijnen ze simpelweg. Mensen zijn bang om een tegenstem te laten horen, want op basis van hun mening kunnen ze hun baan verliezen.

Omkoopgeld

Corruptie is ook alomtegenwoordig in de dagelijkse Kazachse realiteit. Vrienden en kennissen vertellen me dat je via de legale weg nergens geraakt. Word je door de politie tegengehouden op straat, dan verwachten ze dat je hen even de hand schudt, hen wat geld overhandigt en dan kan je weer vertrekken. Wil je dat je kind op school goede punten heeft, dan stop je de leerkracht wat centen toe. Anders krijgt je kind geen enkele aandacht.

Wil je na een ongeval goed verzorgd worden in het ziekenhuis, dan zal je met heel wat dollars over de brug moeten komen. Anders word je aan je lot overgelaten. Zo hoorde ik het verhaal van Yamlyn die door een fietsongeval op intensieve zorgen terechtkwam. Ze had twee gebroken benen en armen en kon niets bewegen. Hierdoor kon ze haar familie niet contacteren en niemand wilde haar helpen zolang ze geen omkoopgeld betaalde.

Tien dagen heeft ze daar gelegen zonder dat er iemand naar haar omkeek. Uiteindelijk heeft ze via een andere patiënt haar familie kunnen bereiken, die meteen zijn afgekomen met 1000 dollar voor verdere zorgen. Yamlyn kan vandaag nog steeds niet steunen op één been omdat ze geen geld heeft voor de dure revalidatie.

Energie en zin

Mijn reis door Kazachstan was fantastisch, ik leerde zoveel interessante, warme mensen kennen en werd overweldigd door de prachtige natuur en interessante plaatsen. Aan de andere kant hoorde ik zoveel schrijnende verhalen dat mijn beeld over het land zelf eerder negatief gekleurd is.

Toch hoop ik dat de nieuwe Kazachse generatie verandering kan brengen. Ik voelde bij hen een grote energie en zin om de huidige situatie te verbeteren.

Alle foto’s © Elisabeth Callens