‘Het neoliberalisme werkt niet meer’

Paul Mason: ‘Als het economische systeem niet verandert, zal de globalisering uiteenvallen, zoals Trump, Bolsonaro en Brexit tonen’

Paul Mason: ‘De vrije software beweging levert heel belangrijk werk’

Paul Mason volgt al gedurende zijn hele journalistieke carrière de economische ontwikkelingen vanuit een globaal perspectief, ondermeer voor BBC Newsnight en Channel 4 News. In zijn boek “Postkapitalisme. Een gids voor de toekomst” argumenteert hij dat het kapitalisme om structurele reden niet langer kan standhouden, een besef dat bij steeds meer economen begint door te dringen. In dit gesprek met MO* praten we over het economische moment waarop we ons vandaag bevinden, en hoe we ons een transitie naar een inclusieve en post-kapitalistische samenleving kunnen voorstellen.

U argumenteert in uw boek “Postkapitalisme” dat we niet gewoon een economische crisis doormaken, maar een systeemcrisis. Wat bedoelt u dat daarmee?

Paul Mason: Het neoliberalisme werkt niet meer. Zoals alle dingen in de wereld, is er een begin, een midden en een einde, en we zitten nu in de eindfase.

Op dit moment overleeft de wereldeconomie dankzij een injectie van meer dan 15 miljard dollar, een monetair beleid dat ‘kwantitatieve expansie’ of “quantitave easing” wordt genoemd. Ik denk dat er een veel diepere oorzaak is voor de crisis, dan gewoon een mismatch tussen economische groei en de hoeveelheid krediet.

Wat is die diepere oorzaak?

‘De informatie-economie creëert geen waarde in de kapitalistische zin.’

Paul Mason: De informatie-economie, die is ontstaan dankzij het Internet, creëert geen waarde in de kapitalistische zin. Ze creëert wel enorm veel gebruikswaarde, die nagenoeg gratis voor iedereen ter beschikking wordt gesteld, maar tegelijkertijd doet het de marktprijzen instorten.

Hoe leidt dit tot een systeemcrisis?

Paul Mason: Er zijn twee dingen aan de hand: de ineenstorting van de dynamiek van het neoliberalisme, en de opkomst van een zeer disfunctionele technologische sector, met bedrijven zoals Google, Facebook, Amazon of Uber, die de voorbije twee decennia zijn verschenen. Ze creëren enorme monopolies en op die manier verkrijgen ze de macht om de prijsmechanismes te behouden, hoewel de meeste diensten gratis zouden kunnen zijn, terwijl hun hele bedrijfsmodel erop gebaseerd is om de rest van de economie te plunderen.

‘In zekere zin is het hele systeem een zombiesysteem geworden.’

De drijfveer van groei is verdwenen uit de economie. Die houdt enkel nog stand dankzij het gratis of goedkoop geld dat de centrale banken verlenen. Sinds 2008 heeft de staat bedrijven in leven gehouden die failliet zouden moeten zijn. In zekere zin is het hele systeem een zombiesysteem geworden. Wanneer je iets in leven houdt dat eigenlijk dood zou moeten zijn, is er geen reden meer om te evolueren of te innoveren.

Ik denk dat we geen echt radicale sociale vernieuwing zullen zien, zolang we geen einde maken aan de actuele fase van levensverlenging van het neoliberalisme.

U stelt dat deze economische crisis de politieke beslissingsmechanismes uitholt, en het functioneren van instellingen hypothekeert. Hoe komt dat?

‘De economische crisis is een soort existentiële crisis geworden voor de westerse samenleving.’

Paul Mason: Als we het economische systeem niet veranderen, zal de globalisering uiteenvallen. De elite in ieder land zoekt naar een manier om het economisch systeem binnen de nationale grenzen te laten werken. Ze willen globale handel opgeven, als ze tenminste de vrije markteconomie kunnen laten werken in Amerika, Brazilië, of Groot-Brittannië. Dat is wat Trump, Bolsonaro en de Brexit doen. De economische crisis is een soort existentiële crisis geworden voor de westerse samenleving.

Hoe kunnen we het economische systeem veranderen?

Paul Mason: De overgang die we nu doormaken lijkt sterk op de overgang van feodalisme naar kapitalisme: het is een kans in 500 jaar om massaal om te schakelen van economisch model. Dit vraagt tijd.

Ik denk dat het een goed uitgangspunt is om te vertrekken van universale basisvoorzieningen: onderwijs, gezondheidszorg, en ook een basisinkomen. Dit stelt ons in staat om te experimenteren, en om een nieuwe economie op te bouwen op de ruïnes van de oude. Ik denk dat de staat een belangrijke rol heeft om dit proces te leiden.

Paul Mason: ‘Het hele systeem een zombiesysteem geworden’

Hoe moeten we ons die nieuwe economie voorstellen?

‘Ik zie wereldwijd honderden kleinschalige projecten. De vrije software beweging levert bijvoorbeeld heel belangrijk werk.’

Paul Mason: Wanneer ik probeer te begrijpen welk soort economie deze overgang kan overleven, voorbij het kapitalisme, dan kijk ik naar innovatieve sociale praktijken. Ik zie wereldwijd honderden kleinschalige projecten, vaak in de vorm van lokale gemeenschappen of coöperaties, waar een deel van het werk op vrijwillige basis gebeurt, en waar de marktlogica en geld niet de belangrijkste drijfveer zijn. Deze projecten werken vaak samen rond open kennis en gedeelde waarden. De vrije software beweging levert bijvoorbeeld heel belangrijk werk.

In de ogen van een kapitalist lijken dit hobbyisten met weinig relevantie. Ik denk echter dat ze een projectie zijn van de toekomst. Ik denk dat overheden een gunstige omgeving moeten creëren voor deze projecten, en deze transitie bewust en actief moeten sturen.

De klimaatcrisis vereist hoogstdringende veranderingen op wereldschaal. Die honderden kleinschalige coöperatieve projecten waarnaar u verwijst kunnen de hele economie toch moeilijk veranderen?

Paul Mason: Grote omwentelingen gebeuren niet van vandaag op morgen. Zoals ik net vertelde, heeft de overheid een belangrijke rol om die transitie te begeleiden. Ik zie drie strategische lijnen om de economie te heroriënteren: “nul marginale kost”, “nul koolstof” en circulaire economie.

De eerste term, “nul marginale kost” (zero marginal cost) heeft betrekking tot de herleiding van de marginale kosten om iets te produceren tot bijna nul. Door het Internet zijn veel dingen gratis geworden. Op macro-economisch niveau impliceert deze automatisering dat we niet langer van onze lonen kunnen leven, omdat er toch niet genoeg werk zal zijn voor iedereen. Daar kan aan tegemoet worden gekomen met een universeel basisinkomen, en het kan ook leiden tot een cultuur van samenwerken en delen, het tegenovergestelde van de huidige technologische monopolies.

‘We kunnen de “big data”, de goudmijn van de economie van de 21e eeuw, niet zomaar aan deze technologiebedrijven schenken’

De tweede term, “nul koolstof” (zero carbon), verwijst naar een groene “new deal”, zoals Alexandra Ocasio Córtez in de VS voorstelt.

Het derde aspect heeft betrekking tot het creëren van productie- en consumptieketens die gebaseerd zijn op maximale recycleerbaarheid en circulariteit.

Er wordt veel verwacht van technologische vernieuwing om een duurzamere economie op te bouwen, maar u hebt een erg uitgesproken mening over de grote technologische bedrijven zoals Uber, Amazon of Airbnb, en stelt voor om deze technische monopolies te doorbreken. Waarom?

Paul Mason: We kunnen de massale gegevens over de bevolking, de “big data”, de goudmijn van de economie van de 21ste eeuw, niet zomaar aan deze technologiebedrijven schenken. Op dezelfde manier dat kinderarbeid in de negentiende eeuw werd afgeschaft, moet de staat deze bedrijfsmodellen verbieden. Achter hun façade schuilt immers een heel andere logica.

Het businessplan van Uber, bijvoorbeeld, is erop gericht om binnen 50 jaar, wanneer het transportsysteem volledig geautomatiseerd zal zijn, zonder bestuurders, alle microbetalingen te controleren die zullen plaatsvinden telkens wanneer iemand een auto gebruikt.

Hoe wil u dan technologische innovatie stimuleren, en kan dit gebeuren zonder die monopolies?

Paul Mason: De innovatie van het huren van de bestuurder in plaats van de auto heeft niets met Uber te maken, dat bestond al vóór hen. Wanneer we de technologische monopolies doorbreken, kunnen we een echte competitieve omgeving creëren voor ondernemers.

‘We moeten vechten voor ons recht om soeverein over onze data te beslissen.’

Als je naar het conflict tussen Uber en de taxibestuurders kijkt, dan moet je de toekomst van het transportsysteem van een stad analyseren. Grote steden zullen evolueren naar een volledig geïntegreerd vervoerssysteem, met metro, bus, taxidienst en ook fietsverhuur toegankelijk via één app. Dat betekent niet dat het allemaal publieke diensten moeten zijn, maar de technologische infrastructuur moet wel als een gemeengoed worden beheerd.

Dit is een garantie dat de keuzes kunnen worden gemaakt volgens logische criteria, gebaseerd op de kennis die de data van het informatiesysteem ons bezorgen. Wanneer de infrastructuur en de data in privéhanden zijn, dan worden de beslissingen genomen volgens de logica van de marktinteracties, die tegenstrijdig kunnen zijn met het maatschappelijk belang. We moeten daarom vechten voor ons recht om soeverein over onze data te beslissen, en over de data die een publiek goed zijn. Dat moet de rode lijn zijn.

Dit is een strijd om de decentralisatie van macht en controle, en het zal dus de inzet worden van een politieke strijd?

Paul Mason: Als we zélf willen bepalen hoe we onze samenleving de komende eeuw vormgeven, dan moeten we de bestaande eigendomsvormen die sterk terugvallen op extern kapitaal doorbreken, en moeten we coöperatieve modellen bevorderen. We moeten ook nieuwe bedrijfsformules ontwikkelen waarbij het management van de invloed van de aandeelhouders wordt beschermd.

‘Extreemrechts lanceert ideeën die essentiële aspecten van de wetenschap verloochenen.’

Dit alles zal op weerstand botsen. Wanneer we de technologische monopolies doorbreken, dan zullen deze grote bedrijven en de grote banken dit koste wat het koste willen voorkomen. In feite zijn alternatieven voor kapitalistische eigendomsvormen tegenstrijdig met de manier waarop het financiële systeem is geconcipieerd. Als we willen dat de staat een leidende rol speelt in deze overgang, dan zullen we de staat moeten veroveren.

We staan dus voor enorme uitdagingen, maar weinig van deze ideeën staan op de politieke agenda?

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Paul Mason: Op dit moment zie ik dat de extreemrechtse bewegingen een groot gevaar vormen: ze komen vrijwel overal sterk op en lanceren ideeën die anti-wetenschappelijk zijn, die essentiële aspecten van de wetenschap verloochenen. Ik geloof niet dat jouw generatie kan leven in een wereld die wordt geregeerd door Trump, Salvini of Farage.

Maar we kunnen ze alleen verslaan als we een nieuwe visie kunnen projecteren, en niet langer de status-quo verdedigen. Dit is wat er gebeurt in het Verenigd Koninkrijk met de Brexit: Europa is de status-quo, en de rechterzijde heeft het programma van verandering, ze haten Europa. We moeten een nieuw verhaal kunnen brengen over mens, maatschappij en economie, anders zullen we niet winnen.

Bron: Directa.cat

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.