Mexicanen gaan gebukt onder terreur van drugs, capo's, corrupte flikken en verdwijningen

Mexico roept beelden op van met tequila overgoten feestjes, van beeldschone acteurs en romantische telenovela’s. Een andere waarheid toont Mexicanen vooral als figuranten in Amerikaanse filmproducties, meestal in de rol van lijken. Juan Villoro vertelt de making-of van het hedendaagse Mexicaanse verhaal.  

  • CIDH CC BY 2.0 Ouders van de verdwenen studenten tijdens een bijeenkomst CIDH CC BY 2.0
  • Jen Wilton CC BY-NC 2.0 Jen Wilton CC BY-NC 2.0
  • Stuart CC BY-NC-ND 2.0 Stuart CC BY-NC-ND 2.0
  • Anthony Gonzalez Reyes CC BY-ND 2.0 Anthony Gonzalez Reyes CC BY-ND 2.0
  • Somos El Medio CC BY 2.0 Somos El Medio CC BY 2.0
  • Mike Senese CC BY-NC-ND 2.0 Pancho Villa Mike Senese CC BY-NC-ND 2.0
  • Alberto Martinez Subtil CC BY-NC-ND 2.0 Alberto Martinez Subtil CC BY-NC-ND 2.0
  • Miss Hask CC BY-NC-ND 2.0 Miss Hask CC BY-NC-ND 2.0
  • Angelica Portales CC BY-NC-ND 2.0 Angelica Portales CC BY-NC-ND 2.0

In 2010 werd ik uitgenodigd om het recent gerenoveerde Rode Kruisziekenhuis in Mexico-City te komen bekijken met directeur Daniel Goñi Díaz.

Met gepaste trots liet Goñi Díaz me de technologie zien in de kraakheldere operatiekamers en ziekenzalen. Opeens liepen we door een gang waaraan alleen vier eenpersoonskamers lagen. Een speciale luxeafdeling?

Gewonden in ziekenwagens houden

De directeur van het Rode Kruis is een notaris. Tot dit moment had hij gesproken als iemand met wiens meningen niemand het oneens kon zijn. Nu voegde hij er met een grafstem aan toe: ‘Deze kamers zijn beter te bewaken.’ Hij had het niet over medische aandacht, maar die van de politie. ‘Hier kunnen we criminelen verzorgen, het is onze plicht om iedereen te helpen.’

‘Onze ambulances worden gedwongen te stoppen en dan worden de gewonden alsnog afgemaakt.’

Ik vroeg hem naar de grootste uitdaging voor het Rode Kruis, de varkenskoortsepidemie misschien? ‘Dat was vals alarm. Vanaf het begin wisten we dat dit overdreven was. Mijn zoon doet aan wedstrijdzwemmen en hij had een wedstrijd in Veracruz, vlak bij de eerste uitbraak. Ik zei dat hij gewoon moest gaan.

Onze grootste uitdaging is iets anders: de gewonden in de ambulances houden. Velen van hen hebben banden met de georganiseerde misdaad. Onze ambulances worden gedwongen te stoppen en dan worden de gewonden alsnog afgemaakt.’ Halen ze het ziekenhuis toch, dan hebben ze bewaking nodig.

Toevallig is het Rode Kruis gevestigd aan de Avenida Ejército Nacional (Laan van het Nationale Leger). Elke dag arriveren hier bij de spoed meer oorlogsgewonden.

Stuart CC BY-NC-ND 2.0

 

Binnenland is spookgebied

Ver weg in het noorden, in de gemeente Villa de Reyes in de staat San Luis Potosí, strekt zich een woestijn uit waar coyotes tegenwoordig net zo weinig voorkomen als mensen. Door jacht en emigratie naar de Verenigde Staten is het gebied leeg geraakt. Hier en daar staan wat huizen bij elkaar.

‘Niet de moedige trapezeartiesten, maar de clowns die hun best deden om met hun grote clownsschoenen de schorpioenen plat te stampen, waren de hoofdattractie.

In 2010 bracht ik de paasvakantie door in Bledos, een van die dorpen die op het punt staan om te verdwijnen onder een wolk van stof.

Een neef van mij doet zijn best om de restanten van een boerderij die voor de revolutie van 1910 mescal produceerde overeind te houden.

’s Nachts is het dorp gehuld in een stilte die slechts af en toe onderbroken wordt door het huilen van een hond. Het doel van mijn reis was om mijn tienjarige dochter te laten zien waar haar overgrootmoeder langs vaderskant had gewoond en waar veel familieleden de vakanties doorbrachten.

In dit verlaten land waren legenden onze belangrijkste bron van vermaak: spookverhalen en zelfs nog onwaarschijnlijker vertellingen uit een tijd dat het gebied bewoond was. In zulke omstandigheden was je blij als een rondtrekkend circus het dorp aandeed.

Met veel gepiep en gekraak werd een oude lappentent opgezet. De ring was een stoffige cirkel waar schorpioenen hun schuilplaats hadden gevonden onder het zand. Hoofdattractie waren niet de moedige trapezeartiesten, maar de clowns die hun best deden om met hun grote clownsschoenen de schorpioenen plat te stampen.

Vakantiegebied voor drugskartels

Het leek ons de ideale bestemming voor de paasvakantie, maar toen we terugkwamen op de haciënda, vertelde mijn neef dat ook drugskartels vakantie nemen. Er was een groep Zetas naar Bledos gekomen om wat plezier te maken. Er reden drie zwarte busjes met huurmoordenaars door het dorp.

Wij sloten het hek met de middeleeuwse grendel, terwijl zij het dorp terroriseerden. Ze ontvoerden een tienermeisje, sloegen een boerenknecht in elkaar en beroofden een benzinestation.

Het verlaten platteland van Mexico biedt schuilplaatsen, landingsbanen en opslagplaatsen voor drugshandel.

’s Ochtends om vijf uur, hopend op een rustig moment, ontsnapten we naar Mexico-City. De reis die ik met mijn tienjarige dochter door haar verleden had willen maken, liep helaas uit op een confrontatie met haar heden. De Mexicaanse woestijn herbergt steeds andere bewoners.

‘Deze heuvels zijn mijn thuis, mijn familie, mijn bescherming, mijn land,’ zei drugsbaas Ismael (El Mayo) Zambada tegen Julio Scherer García tijdens het enige serieuze interview van een vooraanstaand journalist met een capo (maffiabaas, vvdr). Vier keer had het leger hem bijna te pakken, steeds wist hij te ontsnappen.

‘Ik vluchtte de heuvels in waar ik bekend ben. Ik ken elke splitsing, elke beek, elke rots. Ze grijpen me als ik stil ga zitten of niet oplet.’ Deze voortvluchtige vertelde meer dan hij bedoelde. Zijn kansen om te ontsnappen hadden te maken met het enorme terrein dat hij tot zijn beschikking heeft. Het verlaten platteland van Mexico biedt schuilplaatsen, landingsbanen en opslagplaatsen voor drugshandel.

Somos El Medio CC BY 2.0

 

Eigenaars van stof

Honderd jaar geleden reed Pancho Villa door een land waarvan 80 procent van de bevolking op het platteland woonde. Die verhouding is omgedraaid. Behalve in de vruchtbare gebieden is het platteland een verlaten gebied geworden waar niets wordt verbouwd. Doordat het land collectief eigendom is, investeert niemand erin.

‘Met het bezit van onbruikbaar eigendom veranderden de campesinos van onderworpen dagloners in machteloze eigenaren. ’

De onteigening en ruilverkaveling van landbouwgrond na de Mexicaanse Revolutie was grotendeels een demagogische operatie, waarmee de voorheen productieve eenheden werden weggevaagd.

Op de tekentafel leek de nieuwe verdeling rechtvaardig, maar mensen kregen onbruikbare stukken land. Het kortverhaal ‘Ze hebben ons het land gegeven’ van Juan Rulfo is een tragedie over mensen die eigenaar van stof bleken te zijn.

Met het bezit van onbruikbaar eigendom veranderden de campesinos (boeren, vvdr) van onderworpen dagloners in machteloze eigenaren. Voor velen was emigreren naar de Verenigde Staten de enige uitweg. En zo kregen drugshandelaren vrij spel in een leeg land. Het platteland is hun niemandsland, hun achterland, hun achterhoede.

Overal in de wereld vind je Mexicanen, behalve in het binnenland van Mexico. Alles wat in de woestijn gebeurt, is uitzonderlijk. De romans van Daniel Sada laten zien dat elke gebeurtenis invloed heeft. Technologie en armoede hebben ertoe geleid dat dit onbewoonde land een schuilplaats is geworden voor geglobaliseerde illegaliteit, georganiseerd met behulp van computers.

Mexico als muse

Tot de jaren vijfig was het land een geliefd onderwerp voor film, muziek, literatuur en schilderkunst. Daarna verdween het uit onze verbeelding. De campesinos trokken naar de steden of naar de Verenigde Staten.

Slechts een enkeling, zoals Sada in zijn roman Porque parece mentira, la verdad nunca se sabe (Omdat ze zich voordoet als een leugen, zal de waarheid zich nooit laten kennen), merkte dat er iets veranderde in de grootste schuilplaats van de Amerika’s.

Volgens Leonardo Valdés, die in 2010 optrad als voorzitter van het Federaal Electoraal Instituut, kunnen er -wegens het ontbreken van veiligheidsmaatregelen- geen stembureaus worden ingericht op minstens 15 procent van het Mexicaanse grondgebied. Een gebied in de marge van de soevereiniteit.

In 2006 lanceerde president Felipe Calderón de oorlog tegen de drugshandel. Het probleem was er natuurlijk al veel langer, maar de strategie faalde. We zaten op een bom en Calderón hield er een lucifer bij om dat te laten zien. ‘Het enige wat een oorlog tegen drugs doet, is de prijs verhogen terwijl de vraag nauwelijks vermindert,’ zegt Marcelo Bergman, hoogleraar in de rechtssociologie aan de Universiteit van Californië.

Na meer dan honderdduizend gewelddadige doden en dertigduizend verdwijningen is het duidelijk dat ieder van ons het risico loopt slachtoffer te worden van een oorlog waar we niet om hebben gevraagd.

Vrouwen als koopwaar

Econoom David Konzevik heeft een groot inzicht in economische markten en bezit het talent om er begrijpelijk over te vertellen.

‘Het grootste probleem van de Mexicaanse economie is de werkgelegenheid. Het ergste is niet dat bepaalde beroepen verdwijnen, maar dat werklozen andere mogelijkheden hebben. En die zijn allemaal illegaal.’ Konzevik doelt op wapen-, drugs- en mensenhandel waarbij vrouwen beschouwd worden als koopwaar.

Van het geld dat in Mexico in omloop is, gaat inmiddels meer dan 10 procent om in piraterij, mensenhandel en drugshandel

In dit kapitalisme zonder copyright bestaat piraterij naast belastingenontwijkende monopoliebedrijven. Van het geld dat in Mexico in omloop is, gaat inmiddels meer dan 10 procent om in piraterij, mensenhandel en drugshandel.

Even hoog is het bedrag dat door werkende migranten naar hun thuisland wordt gestuurd en hier dus niet in omloop komt.

Zelfs de formele economie vermijdt de legaliteit. Multinationals omzeilen belastingen dankzij slimme fiscale constructies en worden begunstigd door de overheid. De Panama Papers onthulden dat Juan Armando Hinojosa, bijvoorbeeld, honderd miljoen dollar op buitenlandse rekeningen had staan.

Hinojosa, die aan het hoofd staat van de Higa-groep, is een enthousiaste supporter van president Enrique Peña Nieto. Op de geheime rekeningen in Panama staan de winsten die zijn bouwbedrijf maakte toen Peña Nieto gouverneur was van de staat Mexico en van de toegekende aanbestedingen die hem nog altijd worden gegund met steun van de president.

Anthony Gonzalez Reyes CC BY-ND 2.0

 

Georganiseerde misdaad om erbij te horen

In ruil daarvoor steunde Higa Peña Nieto’s campagne voor de presidentsverkiezingen en schonk Hinojosa de presidentsvrouw Angélica Rivera een lap grond om er een landhuis op te bouwen. Dit netwerk is een toonbeeld van belangenverstrengeling en gebrek aan fiscale transparantie.

Drugshandelaren en veel succesvolle zakenmensen zijn onderdeel van een kapitalistische economie waarin verantwoordelijkheid wordt afgeschoven.

‘Welke vooruitzichten hebben jongeren? Er is geen werk, studie, religie of sport die hun zo’n sterk gevoel geeft van “erbij te horen” als de georganiseerde misdaad.

Foucault verklaarde dat men in boeken de auteursnaam niet is gaan vermelden om recht te doen aan de auteur, maar om te weten waar de schuld neergelegd kan worden. Het auteursrecht beschermt, maar maakt de auteur ook de verantwoordelijke.

In een land waar in vijfentwintig jaar honderdtwintig journalisten zijn vermoord omdat ze hun gedachten opschreven, blijven zij die schimmige zaken doen graag anoniem.

Mexico is een uitgesproken jong land met maar liefst zevenenhalf miljoen minderjarige “nini’s” -ni estudia ni trabaja- ze gaan niet naar school en hebben geen werk. Welke vooruitzichten hebben deze jongeren? Er is geen werk, studie, religie of sport die hun zo’n sterk gevoel van ‘erbij horen’ oplevert als de georganiseerde misdaad.

Socioloog Rossana Reguillo heeft baanbrekend onderzoek gedaan naar de culturele variabelen van dit onderwerp. De overheid, niet in staat jongeren te betrekken bij de samenleving, heeft de neiging hen bij voorbaat te criminaliseren met de term ‘aankomende delinquenten’. Die werkt als een selffulfilling prophecy. De kartels bieden jongeren een identiteit in een wereld met eigen codes.

Wie voert oorlog voor/tegen drugs?

Hoogst eigenaardig met betrekking tot de oorlog tegen drugshandel is dat we niet weten wie uiteindelijk de bepalende hoofdfiguren zijn. We weten weinig van het leger en de verschillende posities die daar worden ingenomen. Nog minder weten we van de Verenigde Staten. De Amerikaanse overheidsorganisatie voor bestrijding van illegale drugs (DEA) geeft Mexicaanse capo’s de status van beroemdheid.

‘De hoofdgebruiker van drugs en wapens opereert in de schaduw. Mexico levert de doden’

Deze buitenlandse politie staat los van organisaties in ons land. De hoofdgebruiker van drugs en wapens opereert in de schaduw. Mexico levert de doden, wat wil zeggen: de verhalen. Waar is het andere onderdeel van de vertelling?

Cultuur kan het weefsel van de samenleving repareren. In Medellín en Bogotá (Colombia) begrepen burgemeesters Fajardo en Mockus, allebei wiskundigen, dat bibliotheken helpen in de strijd tegen geweld. Jonge mensen betrekken bij de samenleving kost meer geld en duurt langer dan wapens kopen, maar levert meer op.

Mexico zal niet gered worden door kogels, maar door zijn inwoners. ‘Weet u van wie de Rode Kruiscollectanten het meeste krijgen?’ zegt Daniel Goñi Díaz aan het eind van de rondleiding door het ziekenhuis. ‘Van de armen.’ De vergetenen zullen hun land niet vergeten.

Lerarenopleiding in gevaar

De Autopista del Sol, snelweg naar de zon, die naar Acapulco leidt, is pure therapie voor automobilisten uit Mexico-City en ook net zo duur als een psychoanalyse. Ik reed er 18 juli 2015 en ervoer het gevoel van vrijheid van een filevrije weg, en besefte ten volle dat dit gevoel zo zijn prijs heeft.

Na Cuernavaca reed ik het servicestation Fonda Cuatro Vientos, bekend om zijn gedroogde runderrookvlees cecina, voorbij, erop vertrouwend dat we nog wel een andere plek zouden vinden om te ontbijten. We waren op weg naar Ayotzinapa. Samen met elf andere schrijvers en kunstenaars zou ik peetvader zijn op het examenfeest voor de klas van 2015 van de Escuela Normal Rural Raúl Isidro Burgos.

Een studie volgen om leraar te worden is een van de moeilijkst bereikbare dingen geworden in Mexico. Plattelandspabo’s sluiten als zich twee jaar lang geen nieuwe studenten hebben ingeschreven.

Een studie volgen om leraar te worden is een van de moeilijkst bereikbare dingen geworden in Mexico. Een ongeschreven wet bepaalt dat plattelandspabo’s dichtgaan als zich twee jaar lang geen nieuwe studenten hebben ingeschreven.

De overheid heeft het nog niet gewaagd om dit soort onderwijs helemaal op te heffen, maar maakt het de pabo’s zo lastig mogelijk. Alfabetisme is een bedreiging.

Aankomende studenten organiseren demonstraties om fondsen te werven waarmee ze hun pabo-opleiding kunnen financieren.

Voor hen is dit de enige manier om aan studiegeld te komen. De generatie die ik mede zou gaan sponsoren begon de opleiding onder tragische omstandigheden.

Arm en wanhopig wierpen studenten in 2011 een wegblokkade op de Autopista del Sol op, om geld op te halen voor hun studies. In 2014 vermoordde de federale politie twee studenten en liet er drieënveertig verdwijnen.

Tijdens de vier uur durende autorit belandde ik in de poel van wantrouwen die het leven van Mexicanen beheerst. Na Cuernavaca, ruim zeventig kilometer van Mexico-City, hadden we nog verscheidene tolstations te gaan.

We hadden de hele ochtend nog geen hap gegeten en hoopten nog ergens te kunnen ontbijten. Op andere wegen vind je meer taco-snackbars dan benzinestations, maar nu was de eerste eetgelegenheid pas bij Ixtla, niet ver van Ayotzinapa.

CIDH CC BY 2.0

Ouders van de verdwenen studenten tijdens een bijeenkomst

Angst als beschermingsreflex

Het restaurant was ingericht met kleurig houten meubilair en piñatas aan het plafond. De wc’s waren schoon en werkten naar behoren, de drankenkast was goed gevuld en het menu vermeldde meer dan genoeg stoofschotels om de eerder versmade cecina te doen vergeten.

Een lange, donkere man kwam naar onze tafel. Een enorme snor accentueerde zijn brede glimlach. Hij bracht wat tortillachips mee en zei dat we op de menukaart konden kijken wat we wilden hebben.

Ik ging mijn handen wassen. Toen ik weer aan tafel zat, zei mijn metgezel: ‘Hij vroeg waar we naartoe gaan en ik wist niet wat ik moest zeggen.’ Was het veilig om mensen te vertellen dat we op weg waren naar Ayotzinapa? Op allerlei manieren vindt paranoia haar weg naar de Mexicaanse geest.

‘Ik legde de autosleutels op tafel en zei mijn gezelschap te ontsnappen door de andere deur, mocht er een verdachte figuur opduiken’

Naar de pabo gaan waarvan drieënveertig aankomende leraren waren verdwenen, riep allerlei onzekerheden op. De ober kwam onze bestelling opnemen. Daarna zag ik hem buiten. Hij keek naar mijn auto, pakte zijn mobiele telefoon en belde iemand.

Kon hij niet binnen telefoneren? Misschien had hij buiten beter bereik. Of misschien wilde hij niet dat we meeluisterden. Hij kwam weer binnen en bracht ons een krant, de Sur. ‘Dan heeft u wat te lezen terwijl u wacht.’

Zou het wachten zo lang duren? In mijn hoofd ontvouwde zich een scenario: de man had gevraagd waar we naartoe gingen, en hoewel hij geen antwoord had gekregen, leek onze bestemming duidelijk. Er was immers een feest bij de Isidro Burgos Normal School. Hij had ook naar de auto gekeken. Wie had hij gebeld? Leende hij ons zijn krant omdat we lang op ons ontbijt moesten wachten? Nu had iemand voldoende tijd om naar ons toe te komen. Ik zag dat er twee uitgangen waren.

Ik legde de autosleutels op tafel en zei mijn gezelschap te ontsnappen door de andere deur, mocht er een verdachte figuur opduiken. Naast het restaurant parkeerde een pick-uptruck. Ik stond op om uit het raam te kijken. De mensen die uitstapten leken me geen narco’s of politieagenten, eerder kantoortypes. Toen ik terugkwam aan tafel, stonden de chilaquiles op me te wachten.

We aten rustig ons ontbijt en ik had spijt van mijn paranoïde gedachten. De angst verpestte deze reis meer dan de hoge tolgelden.

Spanningen in de stad, afpersing daarbuiten

In Ayotzinapa gingen we naar het afstudeerfeest, dat ik had gesponsord. Na een hartverwarmende ceremonie, waar verontwaardiging had plaatsgemaakt voor hoopvolle verwachtingen, brachten we geruime tijd door met studenten en activisten, die op de meest onverwachte plaatsen in het land opduiken om hun steun te betuigen.

Tegen vier uur stelden we vast dat hevige emoties net zo kunnen uitputten als te veel zon. Doodmoe begonnen we aan de terugreis. We besloten te eten in hetzelfde restaurant als waar we hadden ontbeten. Zoveel keuze was er immers niet. Bovendien geloof ik graag dat ik rituelen heb. Door dezelfde dingen opnieuw te doen, bevestig ik mezelf in dat idee.

‘Drugshandel maakt de dienst uit in deze streek en dat eist steeds hogere rechten over de grond’

De ober begroette ons met nog meer hartelijkheid. Na ons bezoek aan Ayotzinapa, en nu zonder enige angst dat ons iets zou kunnen overkomen, genoten we van de maaltijd en het gesprek met onze gastheer.

Hij vertelde dat hij vijftien jaar lang in Mexico-City bij een grill had gewerkt en dat de spanningen in de hoofdstad hem ziek hadden gemaakt.

Hij was opgenomen geweest in het ziekenhuis van Chilpancingo en had daarna ontdekt dat het leven in de provincie zijn gezondheid wonderen deed. Het restaurant was van hem en zijn broers.

Toen we afscheid namen, gaf hij ons wat lekkers mee en beloofden we dat we zouden terugkomen. ‘Tja, hopelijk ben ik hier dan nog,’ zei hij raadselachtig. We vroegen wat hij bedoelde. Hij vertelde dat de drugshandel de dienst uitmaakt in deze streek en dat ze steeds hogere rechten over de grond eisten.

Miss Hask CC BY-NC-ND 2.0

 

Hij had uitgerekend wanneer hij en zijn broers die niet meer zouden kunnen opbrengen. ‘Als ze tienduizend pesos per maand gaan vragen, sluiten we de tent.’ Tot nu toe hadden ze hem niet aangeraakt, maar hij was bang voor het moment dat ze het fatale bedrag zouden komen ophalen.

Voordat we in de auto stapten, keken we naar het landschap met de groene heuvels. Het miezerde een beetje en een briesje bracht een kruidige geur mee. Het was een idyllische plek, maar het bleef Mexico.

Nog diezelfde ochtend waren we bang geweest voor wat ons hier zou kunnen overkomen. In de avondschemer had de restauranteigenaar zijn vrees met ons gedeeld. Angst zit in ons systeem en verbindt ons met elkaar.

Politiek en James Bond

Ons leven speelt zich af tussen angsten, feesten en ceremonies. Angst kan je overvallen op een verlaten snelweg, of er nou een reëel gevaar is of niet, terwijl je daarna een bijeenkomst bijwoont waar je misschien wel groter risico loopt.

Terwijl de wereld van de feiten wordt bepaald door kogels, wordt die van de politiek bepaald door komedianten. Op 26 maart 2015, zes maanden na de verdwijning van de drieënveertig studenten uit Ayotzinapa, vulden de straten van Mexico-City zich met demonstranten die een protestmars hielden.

Tegelijkertijd werd het centrale plein van de stad, de Zócalo, gevuld met handgemaakte skeletten, schedels en scherp uitziende zeisen. Vanuit een helikopter werden filmopnames gemaakt van dit festival van de doden.

In Mexico kun je geen schedel zien zonder aan de verdwijningen te denken.

Merkwaardig genoeg had de schijnbegrafenis niets te maken met de demonstratie, het ging om opnames voor de James Bondfilm Spectre. Toch had het een politieke lading, in Mexico kun je geen schedel zien zonder aan de verdwijningen te denken.

In deze megafilmproductie verleidt 007 al martini drinkend onweerstaanbaar mooie vrouwen van twijfelachtig allooi. In een scène in Mexico-Stad wordt er door zijn haar gewoeld. En welke rol speelt de plaatselijke bevolking? Dezelfde als in de politiek: die van figurant.

Verkiezingen zijn net paardenrennen

Onze democratie kenmerkt zich door een klimaat van schijnparticipatie. Dat we ons pas na eenenzeventig jaar hebben weten te ontworstelen aan het eenpartijstelsel hebben we waarschijnlijk te danken aan onze gecultiveerde afkeer van punctualiteit. Gedurende een groot deel van de twintigste eeuw waren onze verkiezingen net paardenrennen waarbij altijd hetzelfde paard won.

Met een uitgekiende strategie -pacten sluiten met sociale partners en uit de weg ruimen van tegenstanders- wist de PRI (Institutionele Revolutionaire Partij) al die tijd aan de macht te blijven, en paste haar ideologie steeds aan aan veranderende tijden.

PRI een organisatie van mensen met hoge functies in het bedrijfsleven, waarmee bedrijven zich vergewisten van steun van de machthebbers en omgekeerd.

Meer dan een partij die politiek bedrijft was de PRI een organisatie van mensen met hoge functies in het bedrijfsleven, waarmee bedrijven zich vergewisten van steun van de machthebbers en omgekeerd.

In 2000 ontdekten we eindelijk la alternancia, het overdragen van macht. Wat is er sindsdien gebeurd? De hele politieke klasse is getekend door schandalen, politieke slogans zijn uitwisselbaar geworden en geen enkele kandidaat weet er ook maar één waar te maken.

Zonder enige enige wetgeving, behalve hun eigen, ontdekten partijen de industrie van het conflict: problemen in stand houden is veel lucratiever dan ze oplossen. Onderhandelingen worden voortgezet en leveren dividenden op -op voorwaarde dat er een oplossing wordt uitgesteld en dat er toekomstige onderhandelingen zijn gepland.

Aan de Partido Verde Ecologista de Mexico, de groene ecologische partij van Mexico (PVEM) is inmiddels meer dan 40 miljoen dollar boete opgelegd voor het overtreden van de reclamewet. Ze betalen de boetes met groot optimisme, alsof ze instemmen met hun eigen doodstraf.

Er doen zoveel leugens de ronde, dat de bestraffing weinig effect heeft. Door samenwerking met de PRI is de PVEM zeker van 7 procent van de stemmen. Dat levert meer voordeel op dan aan boetes betaald moet worden. Boetes zijn in feite een investering in de toekomst. De PVEM is geen uitzondering in ons politieke stelsel, het is gewoon de partij die het meeste voordeel haalt uit hoe het hier werkt.

Wedstrijd zonder tegenstanders

Met olympische verachting refereerde Borges aan democratie als een ‘merkwaardig misbruik van de statistiek’. In Mexico heeft deze mening verontrustend radicale vormen aangenomen.

Stemmen verplichten geen enkele partij ergens toe. Ze dienen meer als een voorwendsel of, in het beste geval, als een rechtvaardiging van de manier waarop de partij te werk gaat. In deze sfeer van een tweedehands handeltje wekt het geen verbazing dat Morena, de linkse politieke groep, zijn plurinominale kandidaten selecteert met een loting.

Op zondag 7 juni 2015 misbruikten wij, Mexicanen, de statistieken in de tussentijdse verkiezingen. Stemmen is beter dan niet stemmen omdat niet uitgebrachte stemmen ten goede komen aan de grootste partij -in dit geval de PRI.

‘Er zijn “alternatieve kandidaten” in overvloed, maar alle partijen distantiëren zich van de burgers en de regering kiest voor isolement, om zichzelf te beschermen tegen kritiek’

Niettemin dreigde het de meest zielloze verkiezing te worden sinds 1976, toen er slechts één kandidaat was voor het presidentschap: José López Portillo van de PRI. Omdat ze genoeg hadden van dit soort nepverkiezingen, weigerde de oppositie eigen kandidaten naar voren te schuiven.

Schrijver Jorge Ibargüengoitia schreef een artikel over deze wedstrijd zonder tegenstanders, dat opende met: ‘Zondag zijn de verkiezingen. Spannend! Wie gaat er winnen?’

Vandaag zijn er ‘alternatieve kandidaten’ in overvloed, maar alle partijen distantiëren zich van de burgers en de regering kiest voor isolement, om zichzelf te beschermen tegen kritiek. Journalisten ondervinden steeds ernstiger tegenwerking: afgelopen jaar telden we meer dan driehonderd geweldsdelicten volgens de organisatie Artikel 19.

Nog niet zo lang geleden werd Virgilio Andrade benoemd tot secretaris van het Openbaar Ministerie, maar deze aanklager in corruptiezaken staat machteloos want hij moet verantwoording afleggen aan de president.

Heinrich von Kleist was een vernieuwer van de Duitse komedie met zijn toneelstuk Der zerbrochene Krug (De gebroken kruik), waarin een rechter een misdaad onderzoekt die hij zelf heeft begaan. In Mexico noemen we dit legaliteit.

Historische waarheid

Meer dan een jaar na de verdwijningen in Ayotzinapa is er nog altijd geen geloofwaardige verklaring van de gebeurtenissen. De openbaar aanklager die verantwoordelijk is voor het onderzoek deed een poging de terminologie aan te passen.

Een hypothese noemde hij een ‘historische waarheid’: de studenten waren door de politie overgedragen aan drugsbendes die hen hadden vermoord en verbrand. Om lichamen te verbranden in de openlucht is een grote hoeveelheid brandhout of autobanden nodig. Daarvan zijn geen sporen te vinden.

Ik sprak met Berta Nava, de moeder van een van de verdwenen studenten. Ze had de plek bezocht waar het zou hebben plaatsgevonden. Haar woorden waren van een welsprekende eenvoud: ‘Rondom was alles groen.’ Er was niets te zien van een grote brandstapel. Het internationaal forensisch team dat belast werd met het onderzoek naar de restanten, verklaarde dat er sprake was geweest van inmenging en van manipulatie van gegevens.

De overheid kon zich vinden in de ‘historische waarheid’ en voorkwam daarmee een onderzoek naar het leger, dat nog altijd over de crematoria beschikt die tijdens de vuile oorlog gebruikt werden.

De overheid kon zich vinden in de ‘historische waarheid’ en voorkwam daarmee een onderzoek naar het leger, dat nog altijd over de crematoria beschikt die tijdens de ‘vuile oorlog’ in de jaren zeventig gebruikt werden voor burgerslachtoffers.

Niemand lijkt verantwoordelijk te zijn voor het incident. Een interdisciplinaire groep van onafhankelijke deskundigen, benoemd door de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten, gaf op 11 mei 2015 kritiek op wat ze een ‘gefragmenteerd onderzoek’ noemde.

‘Meer dan dertien gevallen, behandeld door zes verschillende rechtbanken in verschillende steden door het hele land’ maken het lastig om een compleet beeld van de gebeurtenissen te krijgen.

Die zomer reisde ik met mijn gezin naar Nayarit aan de Stille Oceaankust. De enige luchtvaartmaatschappij die daarnaartoe vliegt, met kleine propellertoestellen, is Aeromar. De helft van de passagiers bestond uit gevangenen die, met handboeien om, werden overgebracht naar een van de grootste gevangenissen van het land. Geen van hen had zijn misdaden in de regio begaan en hun medeplichtigen waren naar andere gevangenissen gestuurd.

Ook dit is een voorbeeld van het fragmenteren door Justitie, dat op deze manier van de rechtsgang een doolhof maakt. Als een sanctie niet meer mogelijk is, stapt het rechtsstelsel over op verwarren, om zijn onbekwaamheid te verdoezelen.

Angelica Portales CC BY-NC-ND 2.0

 

‘Doden, op uw plaatsen, alstublieft!’

In La guerre des images (Beelden in oorlog) beschrijft Serge Gruzinski de inwoners van Mexico-City als ‘een ongeregeld zootje dubbelgangers’. Je zou kunnen zeggen dat dit de huidige rol is van de burgers. Gezien het geweld zou je ze zelfs stuntmensen kunnen noemen, net als degenen die in gevaarlijke scènes van Spectre de plek innamen van hoofdacteur Daniel Craig.

Megafilmproducties bieden onwillekeurig meer metaforen voor Mexico. In 1997, drie jaar na het ondertekenen van NAFTA-overeenkomst met de Verenigde Staten en Canada, werd de film Titanic opgenomen langs de stranden van Baja California in Mexico. De ijsschotsen waren stukken polyurethaan, de drenkelingen Mexicaanse figuranten.

Dit symbool van ongelijkwaardige samenwerking van noord en zuid, waarbij Mexico drijvende lijken levert, doet zich ook voor in sciencefictionfilms. In Total Recall (1990) en Elysium (2013) werd Mexico-City gebruikt als een natuurlijke setting van een verwoeste stad, waarin de inwoners de rol speelden van een behoeftige horde bedelaars in een toekomstig tijdperk.

Duizenden Mexicanen speelden een fimrol die slechts bestond uit als lijk op de grond liggen tijdens een zogenaamde vroeg twintigste-eeuwse revolutie.

De betekenis van Mexicanen in internationale megaproducties werd nog het best begrepen door stateloze schrijver, Gregor von Rezzori (geboren in Roemenië, woonde in Frankrijk en verbleef zijn laatste jaren in Italië). In 1965 bracht hij vijf maanden door in Mexico, waar hij meewerkte aan de film Viva María! van Louis Malle, met in de hoofdrollen Jeanne Moreau en Brigitte Bardot.

De schrijver vervulde een bijrol. Net als Malcolm Lowry en D.H. Lawrence was Von Rezzori’s fascinatie voor Mexico net zo groot als zijn afschuw.

Het literaire resultaat van zijn verblijf was Die Toten auf ihre Plätze. Tagebuch des Films Viva Maria (De doden op hun plaatsen. Dagboek van de film Viva Maria), een ironisch verslag dat door de makers van deze filmische extravaganza niet werd gewaardeerd.

Een reiziger die een tijdelijk baantje als acteur aanneemt, beschrijft het boeiende en tegelijk weerzinwekkende landschap waar ‘de sterren reflecteren in poelen van urine’.

Natuurlijk spreekt de titel hier nogal tot de verbeelding. Duizenden Mexicanen hebben een fimrol gespeeld die slechts bestond uit als lijk op de grond liggen tijdens een zogenaamde vroeg twintigste-eeuwse revolutie. Voordat een shot gedraaid werd, riep de regieassistent: ‘Doden, op uw plaatsen, alstublieft!’

Figurant in eigen democratie

Dit is de rol die wij Mexicanen vervullen -niet alleen in de film, maar ook in de representatie van de werkelijkheid die wij democratie noemen. Is figurant zijn dan onze roeping of is het toch de geschiedenis die ons in de rol van figurant heeft geduwd? Feit is dat Mexico elk jaar de meeste levende doden van de wereld levert aan Zombie Walks.

Onze electorale situatie is niet veel anders. Zolang onze politiek haar burgers niet erkent, zullen we nooit medespelers worden.

Volgens de voorwaarden van de filmvakbond is ‘iedere medewerker die tekst heeft’ een acteur. Figuranten hebben geen stem. In filmproducties met een groot budget zijn Mexicanen slechts schipbreukelingen, bedelaars van de toekomst en afgezanten van de dood.

Ze doen wel mee, maar hebben geen enkele invloed. Als er meer nodig zijn, worden ze gerepliceerd door de computer: dubbele figuranten.

Onze electorale situatie is niet veel anders. Zolang onze politiek haar burgers niet erkent, zullen we nooit medespelers worden.

‘Muestra tu rostro al fin para que vea / mi cara verdadera, la del otro, / mi cara de nosotros siempre todos’ (Toon je gezicht nu eindelijk zodat te zien is/ mijn eigen gezicht, dat van de ander/ mijn gezicht voor altijd het gezicht van ons allemaal), schreef Octavio Paz.

Alberto Martinez Subtil CC BY-NC-ND 2.0

 

Democratie begint wanneer figuranten hun mond opendoen

De tussentijdse verkiezingen van 7 juni 2015 brachten de PRI terug aan de macht. De antiheld van de politiek, die zijn macht was kwijtgeraakt nadat hij haar eenenzeventig jaar lang had uitgeoefend en misbruikt, kwam terug na twaalf jaar inefficiënt beleid van de conservatieve Nationale Actiepartij PAN.

De niet aflatende corruptie van de PRI was niemand ontgaan, toch leek dat beleid de voorkeur te hebben. De PRI is als een autoritaire en gewelddadige vader die kennelijk toch iets betekent voor zijn kinderen. Liever de oude alleenheersende partij dan wees zijn.

De PRI is als een autoritaire en gewelddadige vader die kennelijk toch iets betekent voor zijn kinderen. Liever de oude alleenheersende partij dan wees zijn.

Dit was mogelijk doordat er geen alternatieven waren. Een van de meest tragische dingen die een samenleving kan overkomen is dat zij al haar verwachtingen kwijtraakt.

Dit specifieke Mexicaanse moment is getekend door pijn, maar ook door het ontbreken van oplossingen.

In 1976, toen er slechts één kandidaat was voor het presidentschap, leek het alsof alles beter zou worden als er meer partijen zouden zijn. Vandaag de dag hebben we er tien en geen daarvan vertegenwoordigt een maatschappelijke keuze.

Voor al deze partijen is de democratie slechts een onderdeel van de industrie van het conflict. Zij beslissen welk bedrag en welke middelen ze inzetten en staan geen enkele vorm van medezeggenschap toe.

In 2015 ontvingen Mexicaanse politieke partijen voor ‘gewone uitgaven’ tot en met de ondersteuning van campagnes een bedrag van 5.100.000.000 pesos. Deze almaar toenemende plundering wordt bij elke verkiezingsstrijd aan de kaak gesteld. Maar ook dat maakt deel uit van deze doorlopende cyclus, die zichzelf telkens met inwisselbare slogans bestendigt.

De toekomst is niet afhankelijk van de gevestigde partijen, maar van mensen die nooit een stem hebben gehad: figuranten, dubbelgangers, zij die verdwenen, Mexicanen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.