Overleven als journalist in Congo

Een vermoorde journalist is nergens een fait divers, en al zeker niet in een land op weg naar meer democratie. Toch is er met de moord op de Congolees Franck Ngyke, in de aanloop naar de eerste democratische verkiezingen van de nieuwe republiek, méér aan de hand, dan weer eens een journalist die zijn gedrevenheid met zijn leven bekoopt.
Het is iets over één die ochtend van de 3de november 2005, als Franck Ngyke met zijn mercedes zijn parcelle in Mombele, een wijk in Kinshasa, binnenrijdt. Hij heeft net een artikel afgewerkt op de redactie van La Référence Plus, de krant waar hij voor de politieke rubriek instaat. Vrijwel meteen na zijn thuiskomst schieten overvallers eerst zijn vrouw dood, die met een soort van “ook gij, Brutus” reactie laat merken dat ze één van hen kent, en daarna maken ze Franck af.
Ruim een half jaar later zitten er weliswaar enkele verdachten -drie militairen- achter de tralies, maar het onderzoek laat pertinente vragen onbeantwoord en beloftes van de hoogste politieke autoriteiten zijn niet nagekomen. Zo is er nooit wat in huis gekomen van president Kabila’s toezegging om Journalistes en Danger (JeD) bij het gerechtelijke onderzoek te betrekken. JeD is de organisatie van Congolese journalisten die zich de moord op Ngyke, en andere zaken die mislopen in de Congolese pers, aantrekt. Kabila deed de belofte om JeD te betrekken in maart, tijdens een onderhoud met een delegatie van Reporters sans Frontières (RSF). Ook is het de vraag of het vóór de verkiezingen, die op 30 juli gepland zijn, tot een proces komt. Dat was namelijk nog een belofte van de president.
Une plume brisée est un coup contre la démocratie, staat er op het spandoek dat confraters van Franck in een stille mars meedragen. Gelijk hebben ze. In een prille democratie als Congo haal je over de moord op een journalist je schouders niet op, de zaak-Ngyke heeft symboolwaarde. Maar Franck was niet zomaar een pennenridder, ook dat moet duidelijk zijn.
Een Belgische collega, die een tijdlang een stek had op de redactie van La Référence Plus, vertelde me dat hij in die periode Franck daar nauwelijks gezien heeft. Franck Ngyke was hoofdzakelijk met andere dingen bezig, die met journalistiek geen uitstaans hebben. Vaak genoeg ben je in Congo in de media actief omdat je zo politieke oogmerken denkt te kunnen realiseren -de grondslag leggen voor je carrière of de propaganda van een bevriend politicus verzorgen- of omdat je daar makkelijk aan de kost kunt komen, zij het door praktijken die journalistiek niet door de beugel kunnen. Franck was waarschijnlijk in die twee bedjes ziek.
Franck Ngyke was dik met twee topfiguren uit de omgeving van Kabila, allebei zoals hijzelf afkomstig uit Bandundu, ten oosten van Kinshasa. Alle artikelen in La Référence Plus van de laatste jaren over Minister van Binnenlandse Zaken, Théophile Mbemba, zijn van Francks hand. Nog vooraleer Kabila, in maart 2001, Mbemba als kabinetschef aanstelde, fungeerde Franck informeel al als zijn communicatieadviseur.
Die functie vervult hij ook voor oud-minister van Arbeid, Marie-Ange Lukiana, adjunct-secretaris-generaal van Kabila’s politieke formatie. Zij vecht het met Mbemba op het scherp van de snee uit om het bij de verkiezingen tot de numero uno van Bandundu te schoppen. Lukiana heeft de laatste weken voor de moord afstand genomen van Franck, tot zijn ontsteltenis. Toch heeft hij enkele uren voor zijn dood een afspraak bij haar thuis. Hij wil de zaak bepleiten van de bestuurder van de Sucrière de Kwilu-Ngongo, die een audit-team op zijn suikerfabriek heeft zien neerstrijken en haar hulp inroept. Maar Franck en zijn poulain hebben pech: Lukiana is niet op het rendez-vous.
Kortom, Franck Ngyke leefde niet van zijn pen. Zijn kennis van het affairisme en de corrupte toestanden in de hoogste kringen kan het kader vormen voor de moord, zowel als zijn rol binnen de politieke machtsstrijd die zich in Congo afspeelt. Zoals ze dat jaren gewoon geweest zijn, gaan de protagonisten over lijken om na de verkiezingen hun status en inkomen veilig te stellen.
In zijn slordige omgang met de regels van de deontologie staat Franck Ngyke niet alleen. Het Congo van de Kabila’s wordt op dezelfde wijze bestuurd als het Zaïre van Mobutu, inclusief de omgang met de pers.
Aan het einde van zijn bezoek in maart neemt de algemeen secretaris van Reporters Sans Frontières, Robert Ménard, geen blad voor de mond. Hij klaagt de corruptie en de manipulaties in een deel van de Congolese pers aan, de haatradio en de hatelijke bewoordingen in de schrijvende pers. Sommige media zijn in zijn ogen verworden tot instrument van wie er een politieke of etnische agenda op nahoudt. Ménard brandmerkt al wie in zijn publicatie ruimte aan de meest biedende verkoopt of ze vult met lofzangen aan zijn broodheer als pseudo-journalist.
Hij slaat de nagel op de kop. Wat onder Mobutu uitgegroeid is tot gangbare praktijk in de enkele media die bestaansrecht hebben, is in de wildgroei van televisie- en radiostations onder de Kabila’s tot algemene norm verheven. Naar 38 tv-netten kunnen de Kinois tegenwoordig kijken en er zijn in Congo 223 radio’s in de ether. Maar in plaats van dankzij die proliferatie beter geïnformeerd te raken, krijgen de Congolezen een bombardement van politieke propaganda te verduren. ‘A chaque candidat sa télé’, kopte onlangs het Journal du Citoyen, een katern met onafhankelijke verkiezingsinformatie dat de kranten aangeboden krijgen, geschreven door Congolese journalisten met subsidies uit het buitenland.
En of elke kandidaat zijn eigen tv-station bezit! Janet Kabila, de tweelingzus van de president, staat mee aan de wieg van Digital Congo. Aan vice-president Ruberwa behoort Afrika TV toe. Vice-president Bemba, die ze in de Centraal-Afrikaanse Republiek graag aan het Internationaal Strafhof uitgeleverd zouden zien voor de oorlogsmisdaden die hij er als rebel gepleegd heeft, kan rekenen op Radio Liberté en twee televisienetten, Canal Congo Télévision, en Canal Kin Télévision. Het zijn klonen van La Voix du Zaïre, die vlak voor het avondjournaal beelden vertoonde van Mobutu die op een wolk uit de hemel neerdaalde.
De tenoren van de Congolese polititiek hebben zo hun idee over persvrijheid. Een greep uit de berichten van de voorbije weken. Bemba’s station stoort de uitzendingen van de gemeenschapsradio’s in Midden-Kasaï. Twee krantendirecteuren, van l’Eclaireur en La Tolérance, gaan voor weken de gevangenis in en komen pas vrij na een interventie van RSF bij Kabila himself. Leden van de presidentiële wacht slaan in Kisangani een journalist van Radio Okapi, de radio van de blauwhelmen, bont en blauw. In Lubumbashi ontvoeren en beroven militairen een reporter van de openbare omroep. Een plaatselijke studio in Butembo, in Noord-Kivu, slaan gewapende overvallers kort en klein. Een groep vermeende agenten valt zonder enig bevelschrift de redactie van Radio Télévision Message de Vie in Kinshasa binnen en plundert er het materiaal.
De klap op de vuurpijl kwam op 18 mei. De Haute Autorité des Médias (HAM), het controleorgaan van de Congolese pers, schorst de programmadirecteur van een tv-station dat bij Bemba aanleunt en verbiedt tijdelijk een politieke uitzending op dat net, zowel als op Molière Télévision, waarvan een zakenman die bij Kabila aanleunt eigenaar is.
HAM- voorzitter Mutinga zegt dat de politieke leiders van het land -de president en zijn vier vice-presidenten-de media misbruiken voor hun aspiraties. Ze diaboliseren elkaar met verwijten als kannibaal, aan Bemba’s adres, en vreemdeling, aan dat van Kabila. Vuilbekkerij noemt Mutinga wat hij in hun media te horen krijgt. Hij vraagt zich af of ze echt van plan zijn om zich na 30 juli te onderwerpen aan het verdict van het volk. De Congolese pers is als de sfeer de laatste weken voor de verkiezingen: grimmig en gewelddadig.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.