‘CO2 uitstoten is even onethisch als de slavernij’

David Archer ergert zich aan de klimaatscepsis van de Amerikaanse rechterzijde, maar lijkt gespeend van het ideologische vuur van links. Een wetenschapper die minder begrijpt van de ziel van zijn landgenoten dan van ijskappen en oceanen. Verkiezingen voorspellen durft hij niet, maar de lange termijneffecten van broeikasgassen wel.

David Archer: Zelfs als de globale uitstoot van C02 niet meer zou toenemen, zullen we de temperatuur nog een hele poos zien stijgen. Nu al is de aarde 0,6 graden warmer dan de natuurlijke temperatuur. Daar komt nog tenminste 0,4 bij –en waarschijnlijk veel meer. We moeten er nu van uitgaan dat de planeet meer dan een graad zal opwarmen, om het even wat we doen. Daar is geen ontkomen meer aan.

Ik begrijp uit uw boek The Long Thaw dat het zelfs nog erger is. Zelfs als we helemaal zouden stoppen met C02 uit te stoten, dan duurt het nog decennia, en misschien zelfs eeuwen, vooraleer de opwarming stil valt?

David Archer: Meestal praten klimaatwetenschappers over het constant houden van de C02-concentratie in de atmosfeer. En dan proberen ze na te gaan hoe snel de oceanen die C02 kunnen opnemen, en wanneer we een evenwicht bereiken. Maar als we echt zouden stoppen met C02 uit te stoten, dan zou de concentratie heel snel afnemen. In enkele decennia zouden we dan opnieuw een niveau bereiken van 350 ppm (parts per million, deeltjes per miljoen, bdv), wat de opwarming redelijk goed moet afremmen. Met andere woorden: als je het niveau constant houdt op 390 ppm –het huidige niveau– dan blijft de aarde nog honderden jaren opwarmen. Maar als je stopt met uitstoten, dan zal de opwarming vrij snel stilvallen.

Mogen we die 350 ppm als CO2-concentratie dan als een soort evenwichtspunt zien?

David Archer: 350 is een evenwicht voor ons hedendaags klimaat, kan je zeggen. Dat maakt de wereld warmer dan normaal, maar het hoeft nog geen ramp te zijn. Je zal met droogtes te kampen hebben. Misschien zou je beter naar 280 ppm streven –een echt ‘natuurlijk’ klimaat’. Maar een echte ramp is het nog niet.

U zou dus tekenen voor een concentratie van 350 ppm?

David Archer: Ik zou nooit nog een boek over de opwarming van de aarde schrijven als we de 350 zouden halen. Ik zou iedereen met rust laten en iets anders gaan doen.

Welke klimaatgevolgen we nog meer verwachten in de volgende vijftig jaar, zelfs als we de emissies zouden afbouwen?

David Archer: Dat is moeilijk te voorspellen. De berekening van het VN-Klimaatpanel (IIPCC) voor wat de zeespiegel betreft, is allicht te optimistisch. Die gaat uit van een stijging van het zeeniveau met een dikke halve meter, maar de wetenschappers gaan daarin nadrukkelijk voorbij aan de bijdrage van Antarctica en Groenland. Het probleem is dat de computermodellen er niet in slagen het gedrag van de ijskappen te voorspellen.

De beste metingen geven aan dat de ijskappen vandaag sneller in de oceaan vloeien dan het VN-Klimaatpanel voorzien had voor de volgende honderd jaar. In het verre prehistorische verleden is dat ook al gebeurd, toen de Laurentide ijskap in elkaar is geklapt zonder aantoonbare verklaring –met een razend snelle stijging van het zeeniveau als gevolg.

Veel wetenschappers gaan er daarom van uit dat een stijging van twee meter tegen 2100 realistischer is. Die inschatting veronderstelt wel een geleidelijk proces. Er bestaat ook een risico op verrassingen. De klimaatschokken uit het verleden kunnen we nog steeds niet goed begrijpen of in modellen simuleren. In de echte wereld blijkt er een wisselwerking te bestaan die we nog niet helemaal in kaart hebben gebracht. Verwacht dus maar om verrast te worden.

We zouden blijkbaar al een eind opschieten mochten we alle steenkoolcentrales sluiten. Die zijn voor u de grote boosdoener.

David Archer: Kolen maken de grootste reserve uit aan fossiele brandstoffen. Ze maken het verschil tussen de planeet koken, of niet. De twee landen met de meeste steenkoolcentrales zijn de VS en China.

Dat is dan makkelijk voor Europa. Laat de VS en China het oplossen, de rest van de wereld gaat vrijuit.

David Archer: Het meer beangstigende scenario voor Amerika is dat de wereld zou beslissen dat de C02 in de atmosfeer moet worden opgekuist. De VS hebben zo’n kwart daarvan uitgestoten. Als ze dié rekening moeten betalen, zal dat niet meevallen.

Stel dat er een echte noodtoestand ontstaat, dat het klimaat op hol slaat en het echt op rampen uitdraait. Dan zouden we het klimaat kunstmatig kunnen doen afkoelen door een soort nevel in de stratosfeer te verspreiden, decennialang. Of je kan C02 ook chemisch uit de atmosfeer onttrekken als de natuurlijke opname niet snel genoeg gaat. Dat zou energie kosten, maar technisch kan het wel. Alleen zou het vreselijk duur zijn. Vergelijk het met het opkuisen van een olielek: uiteindelijk is het veel goedkoper een lek te vermijden.

En dan zouden ze de rekening doorschuiven naar de VS? Dat lijkt me sterk.

David Archer: Van politiek heb ik niet veel kaas gegeten, dat geef ik toe. Maar stel je eens voor dat het niet om het machtigste land ter wereld ging, maar om een vreemde cultuur met een of andere obscure praktijk die ons met een massa problemen zou opzadelen. Of stel dat een land de economie in de rest van de wereld zou onderuit halen. Dan zouden wij ingrijpen, toch? Ik kan me niet voorstellen dat de Amerikanen gewoon zullen stoppen met de excessieve uitstoot van C02 omdat ze plots inzien dat ze verkeerd bezig zijn. Denk aan de slavernij in dit land: het zuiden heeft niet uit eigen beweging beslist daar een einde aan te maken, dat moest van buitenaf worden opgelegd. België zal de VS moeten binnenvallen. (lacht)

Uw lessen aan de universiteit in Chicago zijn erg populair. Een goed teken?

David Archer: Het hangt heel erg af van generaties, en van waar mensen vandaan komen. In verschillende delen van de VS zie je verschillende opinies over het klimaat. Religieuze achtergrond speelt daarbij ook een rol. Dit is een heel heterogeen land. Ik heb het gevoel dat ik niets meer begrijp van wat momenteel leeft in de geest van de helft van de Amerikanen. Ik kan niet voorspellen hoe ze gaan stemmen of hoe ze denken over bepaalde dingen.

Het meer beangstigende scenario voor Amerika is dat de wereld zou beslissen dat de C02 in de atmosfeer moet worden opgekuist. De VS hebben zo’n kwart daarvan uitgestoten. Als ze dié rekening moeten betalen, zal dat niet meevallen.

David Archer: In de praktijk stoot de gemiddelde Europeaan, of Japanner, maar half zoveel C02 uit als de gemiddelde Amerikaan. Dus jullie winnen. Dat komt door de kleinere auto’s, meer openbaar vervoer, kleinere woningen, een andere infrastructuur. Stuur een Amerikaan naar Europa en die zal daar ook minder energie verbruiken. Het hangt af van het weefsel van de samenleving.

Het ligt aan de Amerikaanse way of life?

David Archer: Ja en nee. Alles bij elkaar vormt transport bijvoorbeeld maar een relatief klein aspect. Als we ervoor zorgen dat er geen kool verbrand en C02 uitgestoten wordt telkens je een stekker in het stopcontact steekt, dan zijn we al een flink eind op weg. Als verbruiker zou je het verschil nooit merken. Amerikanen zijn emotioneel gehecht aan hun auto, maar niemand is emotioneel gehecht aan een steenkoolcentrale.

De mijnwerkers in de kolenstaat West-Virginia misschien?

David Archer: Ach ja, maar toen Thatcher de mijnen sloot in Groot-Brittannië, leden de mijnwerkers daar ook onder. En toch ging het leven door. C02-uitstoot brengt schade toe aan anderen. Als beschaving maak je daar op een bepaald moment een einde aan, net zoals we dat met de slavernij hebben gedaan. Dat was niet makkelijk toen, er ging een oorlog mee gepaard. Maar het is gebeurd. Slavernij was onethisch, en C02 uitstoten is onethisch.

Hoe staat het intussen met Amerikaanse investeringen in alternatieve energie?

David Archer: Procentueel is de groei, jaar na jaar, indrukwekkend. Maar we komen van zo’n laag niveau dat het in het globale energielandschap weinig verschil maakt. De groei wordt ook afgeremd omdat je het hoogspanningsnet moet uitbouwen, en allerlei grondkwesties bemoeilijken dat.

U gelooft natuurlijk niet echt in windmolens of zonnepanelen als langetermijnoplossing. U denkt aan fantasierijke projecten als vliegende windparken op grote hoogte of zonneparken op de maan.

David Archer: Wel, als we de groei die de laatste decennia is ingezet op mondiaal niveau willen volhouden zonder het klimaat te vernielen, dan zullen we oplossingen moeten vinden van een enorme schaal. We verbruiken vandaag iets tussen tien en vijftien terawatt aan energie. Misschien zal dat in de komende honderd jaar verdubbelen of zelfs verdriedubbelen. Dat haal je niet met windparken of kerncentrales.

Ook niet met kerncentrales?

David Archer: Nee, want daarvoor zou je twee nieuwe kerncentrales per week moeten bouwen, en dat honderd jaar lang. Dat is gewoon niet haalbaar; de uranium zal uitgeput raken. Misschien kan je het nog wat rekken met kweekreactoren en thorium (mogelijke kernbrandstof naast uranium en plutonium, bdv), maar fundamenteel is het geen oplossing.

Voor de nabije toekomst –van pakweg een paar decennia– wordt de term wedge of wig gebruikt. Daarmee wordt meestal een techniek bedoeld die je in staat stelt tegen 2050 één gigaton minder C02 uit te stoten dan vandaag. Misschien hebben we een tiental van die wiggen nodig. Kernenergie zou zo een wig kunnen zijn, en windparken ook, maar niets daarvan kan het equivalent vormen van tien wiggen.

En dus wil u gigantische zonneparken gaan plaatsen op de maan?

David Archer: Het theoretisch model daarvan is al uitgewerkt. Het principe is dat je de opgewekte energie naar de aarde straalt. De Japanners werken al aan vergelijkbare systemen om zonnecellen in een baan rond de aarde te brengen; die stralen eveneens de energie naar de grond. Met dat soort grootschalige projecten zou je de juiste schaal van tientallen terawatt kunnen halen.

In hoeverre heeft de recessie in Amerika de groei van schone energie afgeremd?

David Archer: Wellicht heeft de recessie een rol gespeeld. Maar vooral ook het feit dat het speelveld hier zo onvoorspelbaar blijft wat regels en subsidies betreft. In zo’n omgeving wil niemand investeren in schone technologie. Als er een wet zou komen die niet meer zou worden herzien, of subsidies voor schonere energie waar je twintig jaar lang zeker van kon zijn, zou dat een groter effect hebben. We hebben een zekere hand nodig aan het stuur.

Verwijst u nu naar het Witte Huis?

David Archer: Het is duidelijk dat het klimaat niet bovenaan Obama’s lijstje met prioriteiten stond.

Zou het wat hoger op zijn lijstje kunnen komen eenmaal hij herverkozen is, als hij zich wat vrijer voelt?

David Archer: Obama is een heel handige speler, een slimme onderhandelaar. Ik begin altijd aan hem te twijfelen, en dan komt hij toch weer met een konijn uit zijn hoed. Maar hij moet opboksen tegen veel scepsis en verzet.

Ik denk dat het in de VS tijd zal vragen om de ernst van het klimaatprobleem te laten doordringen. Vergelijk het met wat Elisabeth Kübler-Ross schrijft over terminale ziektes. Je krijgt een diagnose, en dan ga je door de fases van woede, ontkenning en onderhandelen. Dat is allemaal net zo goed van toepassing op het klimaatdebat. Ik krijg mails van mensen die zeggen: ik ben een gepensioneerd chemisch ingenieur, en ik maak me zorgen over het klimaat, maar hier heb je een klimaatsceptisch stuk dat wel overtuigend lijkt, wat hebt u daarop te zeggen? Welmenende, goedhartige mensen, over het algemeen wat ouder, die gewoon niet in staat zijn om de mogelijkheid onder ogen te zien dat er een ramp bezig is.

Ontkennen ze ook omdat ze zich anders als generatie verantwoordelijk zouden voelen? Proberen ze een schuldgevoel te verdringen?

David Archer: Zeker wel. Maar je hebt in dit land natuurlijk ook dat libertaire trekje: iemand anders hoeft me niet te vertellen wat ik moet doen.

The Long Thaw. How humans are changing the next 100.000 years of earth’s climate door David Archer is uitgegeven door Princeton University Press