Frei Betto over 1 jaar Lula

Eén jaar Lula: het regent evaluaties. De ondernemerswereld en de internationale financiers zijn bijzonder in hun nopjes. Het vertrouwen om te investeren in het land is hersteld, de duik van de real is een halt toegeroepen en voor het eerst sinds 1992 heeft Brazilië terug een handelsoverschot. De koopkracht van de consument zit echter wel op een dieptepunt. De werkloosheid nam in 2003 toe en de Brazilianen kochten omwille, van de prijsstijgingen, 4% minder voedsel. De volksorganisaties en de voorzitter van de bisschoppenconferentie sparen Lula niet in hun kritieken: ‘2003 stond in het teken van het Kapitaal. Het is een verderzetting van het neoliberale beleid van de vorige president. 2004 moet het jaar worden van de sociale regering Lula.’ In deze context van kritische evaluaties zoek ik Frei Betto op, in het presidentiële paleis Planalto, in Brasília. De voorbije jaren was Frei Betto raadgever van de Beweging van Landloze Boeren, vandaag coördineert hij Lula’s paradepaardje: “Fome Zero”, Honger Nul.
In de jaren ‘80 was de solidariteitsbeweging in Vlaanderen en West-Europa zo opgetogen over het revolutionaire project van de Sandinisten in Nicaragua, dat kritiek uiten gewoonweg not done was. Mede daardoor eindigde het experiment in een hel. Hoe moeten we ons nu tot Lula’s beleid verhouden?
Frei Betto: Er is een fundamenteel verschil tussen het Nicaragua van toen en het Brazilië van vandaag: de Sandinisten maakten een revolutie, Lula won een verkiezing. Wie van Lula het gedrag en de resultaten verwacht van een revolutie, vergist zich. Lula moet de regels van het democratische spel respecteren. Hij wil door middel van een brede coalitie de voorwaarden creëren voor hervormingen in de Braziliaanse structuur.
Internationaal krijgt Lula veel lof, omwille van Brazilië’s voortrekkersrol in de G20, een coalitie van ontwikkelingslanden. Maar in eigen land mopperen de sociale bewegingen.
Frei Betto: Het is goed dat onze regering kritiek krijgt van de sociale bewegingen. De regering wil geen sociale beweging als een os in de kerststal. Ze wil haar actief zien, kritisch, autonoom. Ze wil niet de vergissing maken van de socialistische landen, die de sociale bewegingen omvormden tot transmissieposten van de uitvoerende macht.
De prioriteit van de regering Lula is het sociale terrein, maar eerst moest orde op zaken gesteld worden en moest de regering vertrouwen winnen.
Het vertrouwen van het IMF en de financiële en economische wereld?
Frei Betto: De Braziliaanse regering respecteert de internationale contracten, wat niet wil zeggen dat we slaafse navolgers zijn van het IMF en van andere wereldfora. Integendeel, de regering Lula komt op voor de Braziliaanse soevereiniteit. Ze weigert bijvoorbeeld in te gaan op het Amerikaanse voorstel van de vrijhandelszone van de Amerika’s, de ALCA, en werkt aan sterkere handelsverbanden tussen de landen uit het Zuiden. De grootste hindernis voor deze regering is de buitenlandse schuld. Dé uitdaging van de regering Lula in 2004 bestaat erin de economische politiek geschikt te maken voor de prioriteiten van de sociale politiek: werkgelegenheid, landhervorming, de strijd tegen het geweld.
De kritiek dat Lula het neoliberale beleid van zijn voorganger verder zet is dus onterecht?
Frei Betto: Ons doel is niet het verschil te maken met onze neoliberale voorganger. Het komt er op aan verandering te bewerkstelligen binnen het neoliberale model zelf. Zo willen we, in het kader van het fundamentele probleem van Brazilië de grondconcentratie in handen van een kleine elite dit jaar ernstig werk maken van de landhervorming. In 2004 willen we 115.000 families subsidiëren om een stuk grond te verwerven. Tegen 2006 zouden 530.000 families grond onder de voeten moeten hebben.
Brazilië heeft 175 miljoen inwoners, 40 miljoen onder hen leeft in een wereld van overdadige consumptie, 12 miljoen heeft geen werk,. 20 miljoen is analfabeet,. 44 miljoen mensen overleven in een staat van miserie en ondervoeding. De regering Lula wil die brutale ongelijkheid verminderen. Daarom geeft Lula prioriteit aan het programma Fome Zero.
Wat houdt dat programma ‘Honger Nul’ precies in?
Frei Betto: Door middel van een ‘Voedselkaart’ verzekeren we families van een vast maandinkomen voor de aankoop van voedingsmiddelen. Omdat we de gezinslandbouw willen ondersteunen, wordt het voedsel niet gekocht bij de grootwarenhuizen maar bij deze kleinschalige boeren. Daarnaast is er Sede Zero/Dorst Nul, dat zich momenteel vooral toespitst op watervoorziening in het Noord-Oosten, de armste en droogste streek van het land. Daar bouwen we 22.000 betonnen citernes voor de opvang van regenwater. De technologie is eenvoudig, goedkoop en erg efficiënt. Ze bevrijdt vooral vrouwen en kinderen van de zware karwei om op grote afstand besmet water te gaan zoeken. De betere waterkwaliteit zal ook de kindersterfte doen dalen.
Fome Zero/Sede Zero hebben niet alleen tot doel de honger uit te roeien, maar ook de sociale inschakeling van 11,3 miljoen families te bevorderen. Dankzij de integratie van de programma’s Fome Zero en Bolsa Família (familiebeurzen), werden 3,61 miljoen families gesubsidieerd. Die subsidie werd gekoppeld aan een aantal voorwaarden, zoals prenatale begeleiding van zwangere vrouwen, gezondheidshulp aan baby’s, scholing en alfabetisering. Gezondheidszorg, onderwijs en alfabetisering, coöperaties, microkredieten enz. kunnen de noodzakelijke voorwaarden creëren, opdat de families de weg zouden kunnen gaan van uitsluiting naar sociale ‘insluiting’.

FREI BETTO & FIDEL

De dominicaan Frei Betto studeerde theologie en filosofie. In de jaren zestig zat hij een tijdlang in de gevangenis omwille van zijn verzet tegen de militaire dictatuur. Internationale bekendheid verwierf hij vooral met zijn wereldwijd gepubliceerde boek ‘Fidel Castro en zijn godsdienst’, een interview met de Cubaanse leider. Frei Betto is altijd een grote verdediger van het Cubaanse project geweest. Hoe kijkt hij daar vandaag naar, na de executies in Cuba vorig jaar?

Frei Betto: “De Cubaanse revolutie bestaat 45 jaar, ondanks storm en tegenwind. Het land haalt sociale indicatoren die hoger zijn dan die van de rijkste landen van het continent. Daartegenover staat dat leven in Cuba altruïsme vraagt, zoals leven in een gemeenschap of in een klooster. In die 45 jaar beging de revolutie veel vergissingen, maar geen enkele was zo zwaar dat je de hele revolutie in vraag kan stellen. Ik veroordeel de terechtstellingen, maar met het zwaard van Damocles van de Amerikaanse blokkade boven het hoofd, kan het land zich nu eenmaal geen politieke spanningen veroorloven. Cuba zál moeten veranderen, want de geschiedenis staat niet stil. Ik hoop dat, uiteindelijk, de toekomst van het land niet zal zijn zoals het momenteel is in de rest van Latijns-Amerika: formele democratieën, omgeven door ellende, drugs, geweld en werkloosheid. En ik hoop dat in de luchthaven José Marti in Havana het paneel behouden blijft met de welkomstboodschap: ‘Deze nacht zullen miljoenen kinderen op de straten van de wereld slapen. Er is geen enkel Cubaans kind bij.’