Het Mozambique van de donoren

België besloot onlangs zijn hulp aan Mozambique te verhogen. Heel wat Mozambikanen vinden dat geen goed idee. ‘Met hun steun moedigen donoren corruptie aan.’
Toen journalist Carlos Cardoso op 22 november 2000 naar huis in Maputo reed via de Avenida Martires da Machava, sneed een andere auto hem de pas af. Eén van de inzittenden schoot vijf kogels in het lichaam van Cardoso. Het afschuwelijke bewijs van de omvang van de corruptieschandalen waar hij zo volgehouden over schreef. Ook bankmanager António Siba-Siba Macuacua klaagde die corruptie aan. Onbekenden gooiden hem op 11 augustus 2001 van de trappen van zijn bankgebouw. De moorden op Cardoso en Macuacua brachten het positieve beeld dat westerse donoren hebben van Mozambique aan het wankelen. Toch doet het land het goed. Mozambique dendert met een groei van gemiddeld 8,5 procent per jaar vreedzaam de toekomst binnen.
‘De Mozambikaanse groei is hoopvol’, zegt attaché Carlos Lietar van de Belgische coöperatie in Maputo. ‘De vraag is of deze groei voldoende is om de achterstand in te lopen en opnieuw aan te sluiten bij de wereldeconomie. Mozambique blijft nog steeds straatarm al scoort het goed in vergelijking met andere landen, zeker op het gebied van mensenrechten.’ Naast de 15 miljoen dollar die België beloofde na de overstromingen in 2000, tekende het in december vorig jaar een overeenkomst met de overheid voor 3 miljoen euro. Dat geld wordt direct aan het overheidsbudget overgermaakt. Daarmee sluit België zich aan bij de groep van veertien donoren die voor hun strijd tegen armoede de Mozambikaanse overheid als partner hebben gekozen. In 2004 mag de Mozambikaanse schatkist rekenen op 790 miljoen dollar, bijna de helft van het overheidsbudget en 110 miljoen méér dan de regering had gevraagd.
Door de Mozambikaanse overheid steeds weer te belonen met donorgelden, geeft de internationale gemeenschap een verkeerd signaal af, zegt Joseph Hanlon, die hierover verschillende boeken en artikels schreef. Volgens hem hebben donoren Mozambique nodig om hun bestaan te rechtvaardigen. ‘Mozambique is een mythe. Donoren kunnen het zich niet veroorloven om de corruptie aan te pakken. Zij hebben in Afrika een succesverhaal nodig.’

Gaten vullen met donorgeld


Mozambique is een donordarling, maar waar donoren ontwikkeling zien, wijzen Mozambikanen op corruptie en zelfverrijking. Onderzoeker en journalist Marcello Mosse verdiepte schreef als co-auteur voor het Institute for Security Studies een rapport dat stelt dat Mozambique een gecriminaliseerde staat aan het worden is. Drugshandelaren hebben vrij spel, omdat ze vaak ‘sterke banden met personen in de hoogste gelederen van de regering’ hebben. Justitie wordt gezien als ‘ondergeschikt aan machtige en goed georganiseerde criminele groepen, waardoor haar geloofwaardigheid bij het publiek ernstig wordt ondermijnd.’ Volgens de laatste gegevens van Transparency International scoort Mozambique samen met Rusland een score van 2,7 op 10. België kreeg een 7,6.
Het grootste corruptieschandaal kwam aan de oppervlakte bij de banken. Na de onafhankelijkheid van de Portugese kolonisator, in 1975, werd Mozambique een centraal geplande economie. De socialistische idealen vormden echer een bedreiging voor de blanke regimes in buurlanden Rhodesië en Zuid-Afrika. Zij organiseerden rebellenlegers die Mozambique tien jaar lang teisterden in een verpletterde burgeroorlog. Verminkt en failliet wendde het land zich tot het Westen dat hulp toezegde, in ruil voor een openmarkteconomie. Onder druk van IMF en Wereldbank privatiseerde Mozambique zijn banken. De elite maakte van deze overgangsfase gebruik om hoge leningen af te sluiten, maar betaalden niets terug. Anderen fraudeerden met ongedekte cheques. De banken kwamen in een crisis. Om een economische malaise te voorkomen, vulde de overheid - nog altijd aandeelhouder - de gaten met geld uit de staatskas, die voor de helft met donorgelden gevuld wordt. De totale schade wordt geschat op 400 miljoen dollar.

Groot geld, grote gevolgen


De rechter veroordeelde zes personen voor de moord op Carlos Cardoso. Maar de werkelijke opdrachtgever is nog niet gevonden, concludeert Reporters Sans Frontières (RSF) in november 2003. Tijdens de rechtszaak viel meermaals de naam Nyimpine Chissano, de zoon van de president. Justitie houdt vol dat ze aan de zaak werkt. Maar volgens de advocaat van Cardoso, Lucinda Cruz, is sinds het einde van de rechtszaak ‘niets of bijna niets gedaan’ in het onderzoek. Over de moord op bankmanager Siba-Siba komt geen nieuws naar buiten. ‘Deze zaak zal niet worden opgelost, vanwege politieke bemoeienis, door de status van de mensen die erbij zijn betrokken’, is de stellige overtuiging van Marcello Mosse.
Corruptie en een slecht werkend juridish apparaat zijn zeker geen Afrikaanse problemen, getuigen affaires als Enron, Dutroux en André Cools. Wel gaat corruptie vaak samen met armoede. De lage overheidssalarissen, minimaal veertig dollar per maand, zijn een verklaring voor de zucht van ambtenaren naar extra geld om te kunnen overleven. Een leraar vraagt geld in ruil voor een plek in de schoolbanken, een verpleegkundige voor het bemachtigen van een ziekenhuisbed of extra verdoving, en een agent om geen boete uit te schrijven. Grote corruptiepraktijken komen minder vaak voor, maar hebben meer impact vanwege ‘hun macht om het staatssyteem en haar besluitvormingsprocessen te corrumperen’, in de woorden van een grootschalig onderzoek van Ética Moçambique in 2001 naar de omvang van corruptie. De Ética-studie zegt dat in 0,4 procent van de onderzochte gevallen 55.000 USD of meer werd betaald. Het gaat hier om het stopzetten van politie-onderzoek, voornamelijk bij drugssmokkel, het verkrijgen van grote bankleningen en het organiseren van ontsnappingen van criminelen.
Om de corruptie te stoppen, riep Mozambique vorig jaar een anti-corruptie-eenheid in het leven. Gedurende het eerste jaar ontving het kantoor 116 aanklachten, de meeste over het stelen van staatsgelden. ‘Gelden die de overheid had kunnen gebruiken voor het bouwen van scholen en ziekenhuizen, en het aanleggen van wegen’, aldus rechter Isabel Rupia, hoofd van de eenheid, die een aanslag overleefde en wiens huis onder voortdurende politiebewaking staat.

Eieren verdelen


Voor België is directe overheidssteun een nieuwe vorm van ontwikkelingssamenwerking. ‘We zien dat als langetermijn investering om het overheidsapparaat beter te laten draaien’, zegt Lietar. ‘We zijn ons ervan bewust dat de macht geconcentreerd is in Maputo en de doorstroom naar de bevolking niet is wat het behoort te zijn. We leggen dan ook niet alle eieren in dezelfde mand. Het geld dat over is van de overstromingen, 8 miljoen dollar, gaat naar sanering van de hoofdstad en naar rehabilitatie van gezondheidszorg. Die inspanningen hebben wel direct effect op de armen.’ Daarnaast heeft België de intentie 1,5 miljoen dollar te besteden aan verbetering van het financieel overheidssysteem, waarmee de overheidsuitgaven transparanter en makkelijker te controleren zijn. De behoefte aan dat laatste is inderdaad erg groot.
In april komen de donoren samen om de overheidsprestaties van afgelopen jaar te beoordelen. Als die goed zijn, mag Mozambique rekenen op nog eens 2 miljoen euro van België. Het zit er dik in dat Mozambique -een echte donordarling- die krijgt. De donoren hechten veel waarde aan de nieuwe overheidsstudie over huishoudens, die een armoedevermindering van vijftien procent aantoont. Hoewel het onderzoek nog niet openbaar is, staat het nu al onder grote kritiek vanuit de civiele samenleving. De resultaten rijmen niet met hun ervaringen of met eerdere studies, waaronder die van het ministerie van Landbouw. Intussen vragen de gewone Mozambikanen zich af wanneer zij nu eens van al die positieve cijfers kunnen meeprofiteren.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.