Belgrado flirt weer met Marx

In de populaire winkelstraat Knez Mihailova kun je er moeilijk naast kijken: enkele lang vergeten boeken zijn de laatste maanden aan een opmerkelijke comeback bezig. De meest opvallende is het Communistisch Manifest van Karl Marx, de vader van de communistische ideologie.
“Het Manifest is een echte hit aan het worden”, zegt Aleksandar Stevic, een van de boekenverkopers. “Ik verkoop er inmiddels zo’n vijftig per week, en dat is heel wat voor mijn kleine winkel”. Stevic wijt het success vooral aan de nieuwsgierigheid van jongeren en aan ouderen “die hun geheugen willen opfrissen”.

Financiële crisis

Vanaf de tweede wereldoorlog groeiden hele generaties op met het marxisme, dat tot 1990 onderwezen werd in de middelbare school en op de universiteit.
De vernieuwde interesse heeft ook veel te maken met de financiële crisis. “De mensen vragen naar Het Kapitaal, zegt Bojana Miloradovic, medewerker in een boekenwinkel. “Sommigen onder hen zeggen dat het voor een stuk gaat over de ineenstorting van de wereldeconomie en het einde van het kapitalisme.”
Een exemplaar van het boek is een gegeerd goed. In de koopjesrubrieken duiken advertenties van mensen die het boek willen kopen of verkopen. Studenten dissen het boek op uit de kelder van hun ouders of grootouders en proberen er een centje mee bij te verdienen.

Communistische renaissance

“Het neoliberale kapitalisme, dat we pas leerden kennen na de oorlogen in de jaren 90, verkeert nu in crisis”, zegt Ratko Bozovic, professor sociologie aan de Universiteit van Belgrado. “Voor velen heeft de nieuwe interesse in Marx te maken met de illusie dat de zaken beter hadden kunnen lopen als we niet voor het kapitalisme hadden gekozen.”
Vreemd genoeg blijft de interesse voor het marxisme beperkt tot Servië, en is de interesse veel minder in andere ex-Joegoslavische landen. “Het is vreemd: in het voormalige Joegoslavië waren de Kroatische marxisten de meest prominente, maar ze schijnen verdwenen te zijn sinds 1991”, zegt analist Bozidar Nikolic in de krant Danas.
In Bosnië schreef de bekende voormalige marxist Zarko Papic in een column dat “het ergste nog moet komen” en dat de wereldwijde consumentencultuur op het punt staat uit elkaar te vallen.
Toch denkt de Servische socioloog Stjepan Gredelj dat er geen grote renaissance van het marxisme komt in het voormalige Joegoslavië. “We hebben decennia lang te maken gehad met een te grote concentratie van het marxisme”, zegt hij. “Het conflict met de praktisch open samenleving waarin we sinds 1991 leven, is te groot.”
Ook het succes van Marx’ boeken relativeert hij. “Ik betwijfel of iedereen die het Communistisch Manifest koopt, het boek helemaal uitleest”, zegt hij.