Centraal-Amerika mist kansen in hernieuwbare energie

Hoewel de regio al jaren probeert het aandeel hernieuwbare energie in de energiemix te verhogen, wordt gemiddeld 36 procent van de elektriciteit nog geproduceerd door grote centrales die kolen of andere fossiele brandstoffen gebruiken.

Als beleidsmakers in Centraal-Amerika meer oog hebben voor het enorme potentieel aan wind- en zonne-energie, kan veel CO2-uitstoot voorkomen worden en kunnen kwetsbare groepen mensen in afgelegen gebieden aangesloten worden op elektriciteit.

‘In het algemeen benut Centraal-Amerika zijn potentieel niet, met name omdat er geen investeringskanalen worden gekozen’, zegt Javier Mejía van het Humboldt Centrum in Nicaragua. Hij legt uit dat via kleinschalige zonne- en windenergieprojecten geïsoleerde gebieden bereikt kunnen worden die moeilijk aan te sluiten zijn via het stroomnet.

De regio gebruikt ongeveer 1 procent van zijn potentieel aan windenergie, blijkt uit een nog te verschijnen analyse van Consejo Nacional de Rectores (Conare), een samenwerkingsverband van vier Costa Ricaanse universiteiten. Landen in de regio hebben twee tot drie keer zo veel zonnestraling dan Duitsland, de wereldleider in zonne-energie. Ook wordt 85 procent van het potentieel aan geothermische energie – vaak moeilijk toegankelijk – niet onderzocht.

Het rapport Estado de la Región citeert statistieken uit Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nicaragua en Panama. Die landen hebben een gezamenlijke bevolking van 45 miljoen inwoners.

Buitenlandse investeringen

Tientallen jaren lang waren de landen van Centraal-Amerika voor elektriciteit afhankelijk van rivieren en grootschalige energiecentrales die draaien op fossiele brandstoffen. Het grootste deel van de investeringen in de sector komt van private bedrijven. In 2014 produceerden waterkrachtcentrales 45 procent van de elektriciteit in de regio, en fossiele brandstoffen 36 procent, blijkt uit cijfers van de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbische Gebied (CEPAL).

Mejía van het Humboldt Centrum zegt dat een belangrijke zwakte in de regio de afhankelijkheid van buitenlandse investeringen is. ‘Dat leidt vaak tot megaprojecten die het energieprobleem niet oplossen en sociale en milieuschade aanrichten.’

Uit een studie van de niet-gouvernementele organisatie Observatory of Multinationals in Latin America (OMAL), bleek vorig jaar dat elf private bedrijven – waarvan slechts drie uit Centraal-Amerika – verantwoordelijk zijn voor 40 procent van de energieopwekking in Centraal-Amerika. Staatsbedrijven zijn goed voor 35,7 procent.

Het aandeel schone energie in de regio varieert van land tot land. Waar Costa Rica hoopt aan het einde van dit jaar op 97 procent schone energie te draaien, komt in Nicaragua en Honduras de helft van de energie nog uit kolen en andere fossiele brandstoffen.

Panama’s afhankelijkheid van fossiele brandstoffen groeide tussen 2000 en 2013, terwijl El Salvador gebruikt maakt van zijn rijk aanwezige geothermische energie. Guatemala is het land dat het sterkst afhankelijk is van kolen, de meest vervuilende energiebron.

Temperatuurstijging

De CO2-uitstoot van Centraal-Amerika is slechts 0,8 procent van het wereldwijde totaal. Desondanks is het een dringende noodzaak om over te stappen op schonere energie. Het laatste rapport van de Wereldwijde Commissie inzake Economie en Klimaat zegt dat het mogelijk is tussen 59 en 96 procent van de emissiereductie die nodig is om de temperatuurstijging op aarde onder de 2 graden te houden, te bereiken voor 2030. Tegelijkertijd zou dat aanzienlijke economische voordelen opleveren.

Wetenschappers zijn het er al jaren over eens dat een opwarming van 2 graden Celsius een kritieke grens is om de meest catastrofale gevolgen te vermijden. Wordt die grens gepasseerd, dan wordt de klimaatverandering onomkeerbaar. ‘Hoewel we niet de belangrijkste bron van CO2-uitstoot zijn, zit er een kwetsbaarheid in onze toekomstige energievoorziening’, zegt Alberto Mora, hoofdauteur van het rapport Estado de la Región.

De onderzoeker waarschuwt ook voor de negatieve effecten van een vuile energiemix voor de economie. Tussen 2000 en 2013 stegen de uitgaven voor olie van 3,5 procent van het bruto binnenlands product in de regio tot 8,5 procent.

Geothermische energie

Centraal-Amerika gebruikt slechts 15 procent van zijn potentieel aan geothermische energie – de schoonste, meest stabiele bron van energie. Veel van dit potentieel bevindt zich echter in beschermde natuurgebieden.

‘Hernieuwbare energie lost het probleem op van fossiele brandstofsystemen die gebaseerd zijn op geïmporteerde, vervuilende grondstoffen.’

Mora wijst erop dat investeren in de benodigde infrastructuur om energie vrij te maken die diep in de grond ligt, een dure zaak is. De technologie hiervoor is ook meer invasief dan investeringen in zonnepanelen en windenergie. Hetzelfde geldt voor waterkrachtcentrales. ‘Dat zou ons moeten motiveren om de energiemix te diversifiëren en hernieuwbare plaatselijke bronnen te zoeken’, zegt Mora.

Volgens Sonia Wheelock, werkzaam voor Hivos in Nicaragua, zet de regio wel stappen om hernieuwbare energie te ontwikkelen. ‘In de afgelopen twintig jaar is aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van hernieuwbare energie. In de afgelopen tien jaar is dat meer geaccentueerd.’ Geothermische energie en windenergie maken 12 procent van het regionale totaal uit, vergeleken met 8 procent tien jaar geleden. Afgelegen dorpen kregen hierdoor elektriciteit, waardoor de kloof met de steden kleiner werd.

Maar onder de huidige omstandigheden en zonder verandering van prioriteiten, zegt Wheelock, ‘betwijfel ik of we veel verder komen dan dit als het gaat om hernieuwbare energie.’

Als gevolg van afwezigheid van duidelijk openbaar beleid, werd de opwekking van hernieuwbare energie op plaatselijk niveau geleid door de Centraal-Amerikaanse Alliantie voor Energieduurzaamheid (Accese), een burgergroep die kleinschalige hernieuwbare energie en energiebesparing promoot.

‘Hernieuwbare energie lost het probleem op van fossiele brandstofsystemen die gebaseerd zijn op geïmporteerde, vervuilende grondstoffen. Tegelijkertijd biedt het toegang tot elektriciteit voor mensen het nu nog zonder moeten doen’, zegt Melina Campos, coördinator van Accese. Ze zegt dat bij hernieuwbare energie zowel een menselijke als milieufactor meespelen. ‘Dat is volgens mij de kern van de zaak.’