De Europese collega's van de N-VA

‘We hebben gekozen voor de fractie die ons de grootst mogelijke autonomie garandeert om onze standpunten en stemgedrag vrij te bepalen’, zei Johan Van Overtveldt na de overstap naar de conservatieve fractie in het Europees Parlement, waarin onder meer politici zetelen van de partij van Brits premier David Cameron.

Samen met Helga Stevens, Mark Demesmaeker, en Louis Ide, vult Van Overtveldt de N-VA-zitjes in het Europees Parlement. De reacties bleven niet uit en Ivo Belet, Europees parlementslid voor CD&V, liet het volgende optekenen: ‘Daar zit krapuul in die fractie, ik snap echt niet wat de N-VA daar gaat doen.’

Belet doelde ongetwijfeld op parlementsleden zoals die van de Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid – Prawo i Sprawiedliwość – die regelmatig het nieuws haalt met uiterst rechtse standpunten. Vorig jaar nog liet een lid van de partij in het Pools parlement zich ontvallen dat volgens haar ‘homoseksuelen sociaal nutteloos zijn’ en ‘de maatschappij geen goed leven kan bieden aan onstabiele, onvruchtbare betrekkingen tussen mensen.’

‘De groenen wilden ons niet meer.’

‘Ik begrijp dat er mensen ontgoocheld zijn’

Volgens Nelly Maes, voorzitster van het Algemeen Nederlands Verbond en een van de weinige vrouwen die deel uitmaakt van de Gravensteengroep, zou Van Overtveldt het enige Europarlementslid geweest zijn die de keuze voor een fractiewissel richting de conservatieven bepleitte. Louis Ide wil dit niet bevestigen: ‘Dit was een geheime stemming, men mag speculeren wat men wil.’

De stemming vond plaats tijdens de partijraad, bestaande uit een honderdtal vertegenwoordigers van alle afdelingen. ‘Het is wel correct dat een mooi aantal mensen gestemd heeft om bij de EVA te blijven zetelen. Maar dus geen meerderheid’, zegt Ide. Demesmaeker: ‘Ieder van ons heeft een bepaalde optie verdedigd. Ik hield een pleidooi om te blijven waar we zaten. Met de collega’s van Schotland en Wales had ik schouder aan schouder verder m’n ding kunnen doen. Ik heb wel vooraf gezegd dat ik me zou neerleggen bij de beslissing van de meerderheid.’

Demesmaeker: ‘Deze uitkomst was eerlijk gezegd niet mijn voorkeur of ideaal scenario. Alleen bestaat zo’n scenario in het Europees Parlement niet. ik weet heel goed dat er perceptieproblemen zijn nu we bij de conservatieven zetelen. Ik begrijp dat er mensen ontgoocheld zijn.’

Ide geeft toe dat hij ‘emotioneel misschien liever bij de regionalisten (EVA) was gebleven’, al beseft hij ‘dat dat bijzonder moeilijk was.’ De Europese Vrije Alliantie vormt sinds 1999 namelijk een gezamenlijke fractie met de Europese Groenen, waartoe Bart Staes van Groen en Philippe Lamberts van Ecolo behoren. ‘De groenen wilden ons niet meer’, vertelt Ide. ‘De Europese Volkspartij (waar naast CD&V ook cdH deel van uitmaakt, ed.) wou ons ook niet en we waren niet echt happig om ons bij Alliantie van Liberalen en Democraten (ALDE) onder leiding van Guy Verhofstadt te voegen. Zo werd de ECR een valabel alternatief.’

Demesmaeker bevestigt dit: ‘We waren niet meer welkom in de EVA-fractie door de Belgische groenen, punt. Er is nog druk uitgeoefend op hen vanuit de EVA, maar hun mening bleef dezelfde. De Belgische groenen maakten er ons het leven onmogelijk. Met andere groene partijen hadden we een goede relatie. Velen onder hen geloven in ons doel om het beleid dicht bij de mensen te brengen. Zo zijn de Catalaanse groenen bijvoorbeeld voor onafhankelijkheid van hun regio.’

Op het slappe koord dansen

Hoewel de N-VA niet langer in de EVA-fractie zetelt, blijft ze wel lid van de EVA-partij. Demesmaeker: ‘De fractie waartoe je behoort, staat los van de partij waar je lid van bent. Samen met onder andere Schotse en Catalaanse nationalisten, blijven we lid van de EVA.’

De fractie is volgens Demesmaeker vooral een praktisch gegeven: ‘Je moet erin zetelen om voldoende middelen toegewezen te krijgen en spreekrecht te ontvangen. Bij de conservatieven krijgen we dit, en de vrijheid om onze ideologische lijn te behouden.’ Dit is volgens Demesmaeker ook nodig. ‘Over een aantal thema’s komen wij absoluut niet overeen met bepaalde partijen binnen de fractie. Vooral over ethische kwesties zoals holebi- en transgenderrechten bijvoorbeeld.’

‘Hoe de concrete samenwerking zal verlopen moet nog duidelijk worden’, zegt Ide. ‘Vanaf september wordt Europa politiek pas opnieuw wakker.’ Ook Demesmaeker zegt dat ‘het allemaal nog moet beginnen.’

‘Ik ben boos. Toen ik voorzitster was van de EVA, zette ik met opzet een stap opzij om de N-VA toe te laten.’

‘We hebben van haar geen lesje te leren’

Nelly Maes is niet tevreden over de beslissing van de N-VA. Maes. ‘Ik ben boos. Toen ik voorzitster was van de EVA (2004 tot 2009, ed.), zette ik met opzet een stap opzij om de N-VA toe te laten. Nu zitten ze in een groep waar ik me verder niet over wil uitspreken.’

Ide vindt de reactie van Maes hypocriet: ‘Toen de N-VA nog klein was en Nelly Maes nog bij Spirit (Vlaamse links-liberale partij die bestond van 2001 tot 2009, ed.) zat, stelde ze een veto tegen onze toetreding tot de EVA. We hebben van haar geen lesje te leren.’

Zowel Louis Ide als Mark Demesmaeker beklemtonen het verschil tussen nationale en Europese politiek en wijzen erop dat het Europees Parlement niet te vergelijken valt met een nationaal parlement. Ide: ‘in Europa wijzigen fracties doorheen de legislatuur en is er bovendien veel minder sprake van stemdiscipline. Parlementsleden moeten hun stemgedrag niet afstemmen op de fractie. Wij stemmen op basis van ons partijprogramma.’ Demesmaeker is het met hem eens: ‘Mijn kiezers hebben me op basis daarvan verkozen, ik blijf ze trouw. Dit is veel belangrijker dan de fractie waarin je zetelt.’

Politiek primeert

De stap van EVA naar ECR kan gezien worden als een beklemtoning van het sociaal-economisch rechtse programma van de N-VA. ‘Het zal vooral Bart De Wever geweest zijn die hierachter stond, ik zie weinig dingen gebeuren waar hij het niet mee eens is’, zegt Maes. ‘Natuurlijk waren er ook andere notoire voorstanders, bijvoorbeeld Siegfried Bracke.’

De EVA bestaat grotendeels uit partijen die zichzelf sociaal-economisch en maatschappelijk links profileren. Hoewel Demesmaeker toegeeft dat de leden van de conservatieve fractie sociaal-economisch veel meer op dezelfde lijn zitten met zijn partij, is dit volgens zijn collega Louis Ide niet de reden voor de breuk. ‘Dit was geen nieuwe factor. Vreemd genoeg is het volksnationalisme in Europa voornamelijk een progressieve beweging. In Vlaanderen mist de progressieve vleugel een nationalistische reflex.’ Volgens het europarlementslid leverde dit nooit problemen op omdat banden smeden over de fracties heen niet ongewoon is.

‘De Wever wil Vlaanderen nu al voorstellen als een volwaardige natie en niet als een kleinschalige regio.’

Eurealistisch

Daarnaast kan de keuze ook ingegeven zijn door de Europese strategie van de N-VA. ‘Binnen de EVA zitten allemaal pro-Europese partijen. Wat niet wil zeggen dat ze de Unie nemen zoals ze nu is’, zegt Maes.

De ECR en hun leden delen dezelfde mening maar slaan vaak een meer eurosceptische toon aan. Zo willen de conservatieven onder leiding van Cameron, die ook deel uitmaken van de ECR, het EU-budget stevig inperken en hebben ze de Britten bij een volgende verkiezingsoverwinning een referendum beloofd over het Britse lidmaatschap van de EU.

Bart De Valck, voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging, een drukkingsgroep voor een onafhankelijk Vlaanderen, is het hiermee eens. ‘Voor De Wever ging het om het feit dat de ECR eurokritisch is. Hij wil zich diplomatiek richten op de Angelsaksische as. Als Vlaanderen ooit onafhankelijk wil worden, moet het ook erkend worden. De Wever wil Vlaanderen nu al voorstellen als een volwaardige natie en niet als een kleinschalige regio.’

Ide is het hier niet mee eens. ‘Wij zijn niet eurosceptisch, wij zijn eurealistisch. Wij vinden dat er moet gekeken worden of beleid op het juiste niveau vorm krijgt.’ Wat wel een rol speelt is het politieke gewicht. ‘Als grootste Belgische partij kunnen we meer wegen bij de conservatieven, de derde grootste fractie in het parlement. Macht is geen vies woord, dit is ons werktuig. Onze fractiewissel heeft zeer weinig met een ideologische keuze te maken.’

Demesmaeker bevestigt: ‘Wat belangrijk is, is dat we binnen deze fractie geen Belgische concurrenten hebben. Anders speelt een Belgische of Vlaamse factor toch steeds mee. Kijk bijvoorbeeld naar ALDE. Niet alleen Verhofstadt lag moeilijk bij onze achterban. Ook de MR zetelt in deze fractie en die partij heeft een aantal straffe uitspraken gedaan tegen ons lidmaatschap.’

‘Het is geen geheim dat de N-VA de Schotse onafhankelijkheidsstrijd steunt.’

Voer voor sociologen

Het is uitgerekend Brits premier Cameron die in eigen land geconfronteerd wordt met een van de sterkste onafhankelijkheidsbewegingen in de geschiedenis van West-Europa. Op 18 september krijgen Schotten de kans om zich in een referendum uit te spreken voor onafhankelijkheid.

De N-VA lijkt het ondanks de Europese alliantie met de Britse conservatieven niet moeilijk te hebben de Scottish National Party te steunen in hun onafhankelijkheidsstrijd.

‘Het is geen geheim dat de N-VA de Schotse strijd steunt, zo was onder andere Jan Jambon aanwezig op de voorlaatste mars in Edinburgh in 2012’, zegt De Valck. ‘Wij steunen de SNP voor tweehonderd procent!’ zegt ook Demesmaeker.

Het Europarlementslid denkt niet dat dit de partij in het Europees Parlement problemen kan opleveren. ‘We hebben de vrijheid gekregen om blijvend op te komen voor het recht op zelfbeschikking voor elke natie in Europa die er op een democratische manier voor kiest dat recht op te eisen.’

Ook in het algemeen kreeg de N-VA goede voorwaarden bij de conservatieven: ‘Als we het op voorhand laten weten en stofferen, kunnen we kiezen om de lijn niet te volgen.’

‘Een referendum in Vlaanderen is niet aan de orde’

Volgens Ide en Demesmaeker is het geen detail dat net Cameron het referendum toelaat, al hoopt hij dat zijn land stand kan houden. Tenslotte hebben Cameron en de Britse regering zich akkoord verklaard met een referendum en beloofd dat ze zich aan de uitslag zullen houden. Maar waarom horen we onze Vlaams-nationalisten niet vaker dwepen met het succes – het afdwingen van een referendum – van hun Schotse collega’s?

‘Ik kijk met veel belangstelling naar wat in Schotland gebeurt. Een referendum in Vlaanderen is niet aan de orde, het is momenteel ook niet onze missie’, zegt Ide. ‘Ik weet ook niet of het in onze aard ligt, dat is voer voor sociologen.’ Demesmaeker is het met hem eens: ‘Je kan de Belgische situatie niet vergelijken met welke andere dan ook. Ik zie een referendum in Vlaanderen niet gebeuren. Een referendum organiseren is ook een risico nemen. Kijk naar Schotland. Als Better Together het pleidooi wint, is er geen kans meer op onafhankelijkheid voor deze generatie.’

Politiek staat de N-VA mijlenver van de naar links leunende nationalistische SNP. ‘Het is waar dat het nationalisme in Schotland vanuit links gestuurd wordt en hier centrum-rechts domineert’, zegt De Valck. ‘De politieke kleur van het nationalisme krijgt vaak vorm door het centrale regime waar het zich tegen verzet. Schotten verzetten zich tegen het Thatcherisme en Vlamingen tegen de socialistische Belgische staat. De Basken en de Catalanen neigen eerder naar links omdat ze zijn ontstaan als tegenreactie tegen het fascistische regime van Franco.’

De wensen van het volk

Ook in het Spaanse Catalonië zal mogelijk een referendum over onafhankelijkheid georganiseerd worden, ondanks protest van de Spaanse overheid.

‘Het centraal gezag reageert bijzonder defensief’, zegt Ide. ‘Dit is erg jammer. Een politiek bestel bestaat bij gratie van zijn bevolking. Er moet gehoor worden gegeven aan de wensen van het volk.’

Demesmaeker zegt de Catalanen te blijven steunen, ook als die een illegaal referendum zouden organiseren. ‘Wat is illegaal? Je ziet dat een grote meerderheid in de regio zo’n referendum wil!’

‘Kijk, Schotland en Catalonië zijn twee verschillende gevallen. In Schotland zal een referendum plaatsvinden, onder overeenkomst van beide hoofdsteden, en wordt het een dubbeltje op z’n kant. In Catalonië is er zo geen overeenkomst, maar staat wel een hele massabeweging achter de onafhankelijkheidsgedachte’, weet Demesmaeker. ‘Madrid blijft ook blind en doof voor de Basken. Het draait zijn rug naar de regio, net zoals nu met Catalonië.’

‘Cameron heeft gezworen dat als de meerderheid voor onafhankelijkheid stemt, Schotland onafhankelijk zal worden.’

Aan hetzelfde zeel trekken

Volgens Charlie Jeffery, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Edinburgh, zijn er heel wat parallellen tussen Vlaanderen en Schotland, Catalonië, het Baskenland en andere regio’s. ‘Het meest opvallende is dat ze allemaal een visie van onafhankelijkheid delen die draait om het heronderhandelen van de relatie met de rest van de huidige staat waar ze toe behoren. Het gaat voor geen van hen om het totaal verbreken van die relatie.’

Wel zijn er minstens evenveel verschillen. Naast de politieke tegenstellingen, zijn de reacties van de centrale overheden ook kenmerkend verschillend.

In Vlaanderen en het Baskenland is geen sprake van een referendum. In Catalonië wel, maar de Spaanse overheid protesteert. In Schotland is de Britse regering akkoord met het referendum dat zal plaatsvinden en zal het de uitslag, wat die ook mag zijn, erkennen. Jeffery: ‘Cameron heeft gezworen dat als de meerderheid voor onafhankelijkheid stemt, Schotland onafhankelijk zal worden.’

Enkel de toekomst kan uitwijzen of politieke tegenstellingen de bovenhand zullen halen. Voorlopig werken de Vlaams-nationalisten in stilte verder met andere groepen in de rest van Europa die ijveren voor onafhankelijkheid.