Geen muur in Ethiopië, maar een open deur voor de vijand

Lezen over de exodus van vluchtelingen uit Eritrea is één ding, in de vermoeide ogen kijken van een veertienjarig Eritrees meisje dat in stof en vuil aankomt bij de Ethiopische grens, is iets anders. Ze draagt een smerige plastic zak met wat kleding erin, een oranje beker en een zaklamp waarvan de batterijen bijna leeg zijn.

Ze reist samen met vier mannen, twee vrouwen en vijf jongere kinderen, die een nacht eerder de Eritrees-Ethiopische grens zijn overgestoken. Ethiopische soldaten vonden de vluchtelingen en brachten ze naar Adinbried. Het terrein met eenvoudige overheidsgebouwen, waar ze zijn afgezet, is een zogenoemd entry point, een van de twaalf langs de grens. Daar begint de procedure voor een asielstatus, die ze moeten hebben voordat ze naar een van de vier vluchtelingenkampen voor Eritreeërs in de Ethiopische regio Tigray kunnen.

Dezelfde grootvaders, hetzelfde geloof

‘Het heeft ons vier dagen gekost om hierheen te reizen vanuit Asmara’, zegt een 31-jarige man uit de groep over de vlucht vanuit de Eritrese hoofdstad, die 80 kilometer ten noorden van de grens ligt. ‘We hebben elke nacht tien uur gereisd en overdag in de woestijn geslapen.’

De houding van Ethiopië om de grenzen open te stellen voor de vluchtelingen, is des te opvallender omdat de Eritrese en Ethiopische regeringen al jaren op vijandige voet staan. Kennelijk heeft dat geen invloed op de behandeling van Eritrese burgers. ‘We maken een verschil tussen de regering en de bevolking’, zegt Estifanos Gebremedhin van ARRA, de Ethiopische instantie die vluchtelingenzaken en terugkeer regelt. ‘We zijn gelijke mensen, delen hetzelfde bloed en hebben zelfs dezelfde grootvaders.’

Voordat Eritrea onafhankelijk werd, was het de meest noordelijke regio van Ethiopië. Aan beide zijden van de huidige grens spreken mensen dezelfde taal, Tigrinya, en delen ze hetzelfde Ethiopisch-orthodoxe geloof en dezelfde culturele tradities.

Etnische groepen

Shimelba was het eerste Eritrese vluchtelingenkamp, dat open ging in 2004. Er wonen nu meer dan 6000 vluchtelingen. Ongeveer 60 procent is afkomstig uit de etnische groep Kunama, historisch gezien de meest gemarginaliseerde groep.

‘Ik hoef niet naar andere landen. Ik heb mijn eigen land nodig. We hadden goede, vruchtbare grond, maar de regering nam ons dat af.’

‘Ik hoef niet naar andere landen’, zegt Nagazeuelle, een Kunama die al 17 jaar in Ethiopië is. ‘Ik heb mijn eigen land nodig. We hadden goede, vruchtbare grond, maar de regering nam ons dat af. We hebben weinig opleiding, dus kozen ze ons uit. Wij behoren tot de eerste vluchtelingen uit Eritrea die naar Ethiopië kwamen, maar nu komen er mensen uit alle negen etnische groepen.’

Sommige vluchtelingen in kamp Shimelba beschuldigen de overheid van het uitmoorden van de Kunama, en spreken over massavergiftigingen en het doodschieten van marktkooplui door overheidsfunctionarissen, als ze het niet eens worden over de prijs.

‘De wereld is ons vergeten, met uitzondering van de VS, Canada en Ethiopië, zegt Haile, een Eritreeër van in de vijftig die al vijf jaar vluchteling is. Hij zegt dat zijn vader en broer zijn gestorven in de gevangenis. ‘Wat hier gebeurt is niet te beschrijven, waarom zwijgt de internationale gemeenschap?’

Anderen beweren dat het in Eritrea niet zo slecht is als wordt gezegd. Een vorig jaar verschenen VN-rapport waarin de Eritrese leiders worden beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid, zou volgens critici eenzijdig zijn en de Eritrese vooruitgang op het gebied van gezondheidszorg en onderwijs buiten beschouwing laten. Iets wat volgens hen het negatieve beeld dat in de westerse media en politiek bestaat, versterkt.

‘Er wordt niets overdreven’, zegt Dawit, die al acht jaar in Shimelba woont. ‘Er zijn hier slachtoffers van verkrachting, marteling en gevangenschap. Zij kunnen getuigen.’

Europees geld

Op ongeveer 50 kilometer afstand van Shimelba ligt Hitsats, het nieuwste en grootste vluchtelingenkamp van de vier. Hier verblijven 11.000 vluchtelingen, waarvan 80 procent jonger is dan 35 jaar.

‘In Soedan zijn meer problemen, hier kunnen we rustig slapen’, zegt de 32-jarige Ariam, die vier jaar geleden naar Hitsat kwam met haar twee kinderen. Daarvoor woonde ze in een vluchtelingenkamp in buurland Soedan. Vluchtelingen zeggen dat het Eritrese leger missies naar Soedan stuurt om daar vluchtelingen op te pakken die gevlucht zijn.

Europa biedt Ethiopië financiële voordelen in ruil voor het binnen zijn grenzen houden van de vluchtelingen, een benadering die overeenkomt met de Turkije-deal.

Ethiopië vangt ook vluchtelingen op uit een aantal andere door conflicten verscheurde landen. De vluchtelingenpopulatie is nu groter dan 800.000 mensen, het hoogste aantal in Afrika en het op vijf na hoogste wereldwijd.

‘Ethiopië gelooft dat een hartelijke opvang van vluchtelingen uiteindelijk goed is voor de regionale relaties’, zegt Jennifer Riggan, verbonden aan de Arcadia University in de VS en gespecialiseerd in de vluchtelingenproblematiek in Eritrea en Ethiopië.

Anderen wijzen erop dat er steeds meer geld gemoeid is met de vluchtelingenopvang. Europa bijvoorbeeld, biedt Ethiopië financiële voordelen in ruil voor het binnen zijn grenzen houden van de vluchtelingen, een benadering die overeenkomt met de Turkije-deal.

Frictie

Ondanks het feit dat Ethiopië vluchtelingen verwelkomt, leidt hun aanwezigheid tot frictie. ‘Mensen herkennen de gedeelde cultuur en etnische achtergrond, en dat helpt op veel fronten’, zegt Milena Belloni, een antropoloog die een boek schrijft over de Eritrese vluchtelingen. ‘Maar er is ook veel wantrouwen als gevolg van de onafhankelijkheidsoorlog die dertig jaar heeft geduurd.”

Hoewel beide volken elkaar als broeders beschouwen, legt ze uit, werd door Eritreeërs historisch gezien neergekeken op Tigrayanen. Die werkten veelal als migrantenarbeiders in Eritrea, toen het land als Italiaanse kolonie zijn semi-industriële hoogtijdagen beleefde. Tigrayanen zagen de Eritreeërs als arrogant en afstandelijk.

Ondanks dat lijkt Ethiopië in te zetten op betere assimilatie van de vluchtelingen, door in te stemmen met de vorig jaar gehouden Vluchtelingentop, die er mede kwam op initiatief van de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama. Daar werd opgeroepen tot betere integratie, onderwijs, werkgelegenheid en woonruimte voor vluchtelingen, waar ook in de wereld.

‘Ethiopië kijkt hoe het kan profiteren van deze onvermijdelijke stroom mensen’, zegt Riggan. ‘Dat is een wijze en realistische benadering.’