Het geweld van de IS is onvoorspelbaar

Kirkuk, Irak – ‘Ik reed langs het dorp, en zag de vlaggen van IS bovenop de heuvels. Het was de eerste keer dat ik hun zwarte vlaggen in het echt zag. Het waren er tientallen en ze vormden een spinnenweb over het hele dorp,’ vertelt Ahmed Abushaab (27). Hij vluchtte begin augustus weg uit AlAlam, een dorpje vlakbij de olierijke stad Tikrit.

Na hevige gevechten tussen de strijders van de Islamitische Staat en de lokale bevolking, overigens voornamelijk soenitische moslims, net als de IS-strijders, kwam de stad onder controle van het zelf uitgeroepen kalifaat IS. ‘Ik kan niet beschrijven wat ik voelde,’ vertelt Abushaab moeizaam. ‘Er is al veel gebeurd in Irak, maar dit…’ Het duurt even voor hij de juiste woorden vindt: ‘Het leek alsof we nu echt voorgoed alles verloren hadden.’

Niet welkom

‘De kampen zitten tjokvol en vluchtelingen zoeken steeds meer hun toevlucht in openbare gebouwen zoals scholen of onafgewerkte gebouwen die geen bescherming bieden tegen de winter.’

Abushaab woont intussen al enkele maanden in Kirkuk, één van de Arabische steden die de autonome Koerdische regio van de rest van Irak afscheidt. In het noorden ligt de Koerdische regio, in het zuiden de rest van Irak. Kirkuk zelf is omstreden gebied, dat met de opmars van IS onder controle kwam te staan van de Peshmerga, de Koerdische milities. En hoewel er voornamelijk Arabieren wonen, is het sinds de Koerden hier de controle verworven hebben niet langer makkelijk voor Arabische vluchtelingen zoals Abushaab om hier binnen te geraken.

‘Mijn vader werkt voor het ministerie in Bagdad, dus wij beschikken over de middelen om hier een huis te huren. Daarom worden we toegelaten,’ getuigt Abushaab. Heel wat andere Arabieren staan op de grens met Tikrit te wachten op mededogen van de Koerden om in hun gebied als vluchteling te worden opgevangen.

‘De kampen zitten tjokvol en vluchtelingen zoeken steeds meer hun toevlucht in openbare gebouwen zoals scholen of onafgewerkte gebouwen die geen bescherming bieden tegen de winter,’ vertelt Abdul Moneim Ahmed Hassen van Fuad, een ngo die instaat voor bescherming van de vluchtelingen.

Maar dat is volgens hem niet de enige reden waarom Arabische vluchtelingen niet hartelijk ontvangen worden in Kirkuk. ‘Nu de Koerden controle hebben over de stad, willen ze zo weinig mogelijk Arabieren toelaten,’ vervolgt hij. ‘Want als er ooit een referendum komt voor een onafhankelijk Koerdistan, is het best zo weinig mogelijk Arabische stemmen te hebben.’

Open poorten naar IS

Mensen kunnen zich, weliswaar te voet, vrij bewegen tussen het Tikrit van IS en het Arabische Kirkuk onder controle van de Koerden.

Abushaab is als eigenaar van een chique pick-up en huurder van een luxe villa de uitzondering die de regel bevestigt. Hij werd probleemloos toegelaten in Kirkuk, en kan zich zelfs vrij verplaatsen tot in de Koerdische hoofdstad Erbil. ‘Ik heb een verblijfsvergunning gekregen. Elke twee weken moet ik die vernieuwen, maar ik kan me tenminste wel verplaatsen.’ Voor de meeste Arabieren is intussen de weg naar de Koerdische regio afgesloten. De poorten naar IS staan daarentegen wel nog open.

Het gebied van IS ligt op amper honderd meter van de laatste grenspost van de Koerdische milities. Het is een van de schaarse plekken waarlangs mensen, maar ook verhalen, zich vanuit IS gecontroleerd gebied naar de rest van de wereld kunnen verplaatsen. Mensen kunnen zich, weliswaar te voet, vrij bewegen tussen het Tikrit van IS en het Arabische Kirkuk onder controle van de Koerden.

Hoewel mensen vaak worden tegengehouden aan de controleposten van zowel IS als de Koerden, is het erg druk op de grens. Husein, die verder anoniem wenst te blijven, is één van de velen die vandaag naar Kirkuk komt. Minstens één keer per week steekt hij de grens over, om handelswaar in te kopen.

‘In Kirkuk kom ik vanalles kopen; schoonmaakproducten, droogvoeding, maar ook sigaretten. Die verkoop ik dan in Tikrit,’ vertelt hij met een geniepig lachje terwijl hij zijn tas met net aangekochte goederen laat zien. Sigaretten maken deel uit van de verboden middelen in het kalifaat van de Islamitische Staat, maar voor Husein is het desondanks zijn broodwinning. ‘Er is geen werk meer in Tikrit, alle overheidspersoneel is weggevlucht en daarnaast houdt iedereen zich schuil in de huizen. Op straat lopen enkel de strijders van IS,’ getuigt Husein. ‘Het is een risico om de sigaretten te smokkelen, maar het is mijn bron van inkomsten, en zolang ik het kan, wil ik over mijn huis en mijn gezin waken. Dat is het enige wat ik heb.’

Publiekelijke executie

‘Als IS je ergens van verdenkt, of gewoon als ze zich vervelen, schieten ze je door het hoofd.’

Ook Abushaab bezoekt nog geregeld zijn tantes en nichten in AlAlam, maar de weg op zich is levensgevaarlijk. ‘Als IS je ergens van verdenkt, of gewoon als ze zich vervelen, schieten ze je door het hoofd,’ vertelt Abushaab. ‘Je weet nooit waaraan je je kan verwachten.’ Abushaab wil het liefst voorgoed terugkeren naar AlAlam, maar voor hem is dat onmogelijk.

‘Mijn vader werkte voor de overheid en mijn ooms voor de politie. Twee neven werden op een nacht door IS uit het huis gehaald en publiekelijk geëxecuteerd. Onze hele familie is een doelwit voor IS.’ Toch hebben ze Abushaab nog nooit tegengehouden aan de grens. ‘Als je met een vrouw bent, laten ze je meestal wel oversteken,’ getuigt Abushaab. ‘Maar absoluut zeker, dat ben je nooit.’

Terwijl Abushaab in Kirkuk aan de grens staat, en die voorlopig niet over kan, staan aan de overkant honderden gezinnen die vanuit Tikrit naar Kirkuk willen vluchten in de hoop bij de Koerden een beter leven te vinden en te ontsnappen aan de terreur van IS die het in Tikrit voor het zeggen heeft.

‘Eigenlijk is er niet zo veel veranderd,’ vertelt Abushaab. ‘Al jarenlang zwaaien de islamisten de scepter in Tikrit. Sinds 2003 innen ze belastingen en terroriseren de inwoners van de stad,’ getuigt hij. ‘Maar op een dag hebben ze hun kans gegrepen.’ Hij heeft de woorden amper uitgesproken wanneer een zware sportwagen ons de pas afsnijdt. ‘Zo zijn ze,’ zegt hij terwijl hij wijst naar de auto die met piepende banden verder schuurt over het wegdek. ‘Ze komen plots tevoorschijn, en maken je vanuit het niets kapot. Ze zijn nergens bang voor.’