Intussen in Bagdad

’Saddam Hussein heeft verschrikkelijke dingen gedaan, maar onder zijn bestuur maakte niemand onderscheid tussen sjiieten en soennieten,’ vertelt Haider Alzubaydi die als marinier werkte in Saddam’s leger. ‘Hij was een dictator, maar iedereen was gelijk voor zijn wet’, vervolgt hij. ‘De VS zijn hier binnengevallen en hebben er een zooitje van gemaakt. Het is aan hen om het nu ook op te lossen’, aldus Alzubaydi die de hernieuwde inmenging van de VS verwelkomt vanuit een diepgewortelde woede.

De invasie van Amerika heeft Irak op losse schroeven gezet. Jarenlang leidde de VS de Iraakse soldaten op en voorzag in de politieopleiding, maar toen  de Verenigde Staten hun troepen terugtrokken, zakte het land opnieuw weg in een moeras van ongelijkheid, sektarisme en ongenoegen, dat eerder opwekt werd door het beleid van diezelfde Amerikanen.

Nouri al-Maliki

 ‘Maliki bevestigde de tweedeling van het Iraakse volk, gevoed door het discours van de Verenigde Staten.’

In de strijd tegen de soennitische leider Saddam Hoessein vonden de VS een bondgenoot in de sjiitische Nouri al-Maliki. Maliki werd door Saddam Hoessein ter dood veroordeeld en leefde jarenlang als politiek vluchteling in Syrië, van waaruit hij het verzet tegen Hoessein bleef aansturen. ‘Maliki bevestigde de tweedeling van het Iraakse volk, gevoed door het discours van de Verenigde Staten,’ vertelt Izzat Shahbandarn een voormalige supporter van Maliki.

Maliki kwam aan de macht kort nadat aan het bewind van Saddam Hoessein brutaal een einde werd gemaakt. De strijd tegen het beleid van de soennitische Saddam Hoessein, mondde razendsnel uit in een burgeroorlog. De sjiitische Maliki werd premier van Irak en vervreemde consequent de soennieten en Koerden onder zijn bevolking.

Systematisch verving hij de soennitische ambtenaren door sjiitische, maar ook in het leger werden de hoge posten enkel nog bekleed door sjiitische officieren. Daarmee zette hij consequent de lijn verder die uitgezet was door de Amerikaanse bestuurders, zoals Paul Bremmer, die leger en overheid wilden ontdoen van iedereen die een verantwoordelijke functie had bekleed in overheid, leger of partij onder Saddam.

Verdeel en heers

‘Mosoel was makkelijk in te nemen omdat de inwoners overwegend soennieten zijn.’

Velen geloven dat dit discriminerende beleid aan de basis ligt van de huidige onrust. ‘Alle overheidsinstellingen en alle hoge functies waren enkel weggelegd voor sjiieten of sympathisanten van Maliki. Maliki slaagde er niet in zoals Saddam Hoessein om zijn volk tevreden en rustig te houden,’ vertelt Asil al-Noejaifi, de gouverneur van Mosoel, de eerste Iraakse stad die onder het bestuur van de IS-strijders kwam te staan in juni dit jaar.

De sjeik vluchtte weg uit Mosoel toen de strijders de stad innamen. ‘Mensen waren allang ontevreden met Maliki. Er heerste armoede, schaarste, onzekerheid en werkloosheid. Daarom was het zo makkelijk om aanhang te vinden in het verzet tegen Maliki,’ gelooft Noejaifi. De inname van Mosoel gebeurde zonder enig verzet. Het Iraakse leger en de politiediensten trokken zich terug uit de stad nog voor de strijders van IS de stad aanvielen. 

‘Mosoel was makkelijk in te nemen omdat de inwoners overwegend soennieten zijn, die steunen IS,’ vertelt een andere sjeik, de sjiietische Ali Hatem die momenteel in Bagdad woont, de stad die bovenaan het lijstje van de IS-strijders staat. Mosoel was slechts een startpunt. IS wil het zelfuitgeroepen kalifaat door laten lopen tot in ten minste Jerusalem. Bagdad is daarbij een cruciaal punt. Maar Hatem is ervan overtuigd dat IS in Bagdad geen kans maakt. ‘Bagdad is overwegend sjiitisch. Alle sjiietische milities nemen met plezier de wapens op tegen IS, hier zullen ze nooit voet aan de grond krijgen,’ zegt hij overtuigd. 

Toch is niet iedereen het eens met Hatem. Sinds de invasie is de sektarische vijandigheid tussen sjiitische moslims en soennitische moslims in Irak niet meer weg te denken. Bijna dagelijks teisteren bommen de hoofdstad. Occasionele zelfmoordaanslagen terroriseren de bevolking en hoewel Maliki deze zomer onder druk van de VS en de sjiitische religieuze leider Al-Sistani is afgetreden, lijken die aanslagen niet te stoppen. ‘IS heeft controle over heel wat gebied rondom Bagdad,’ vertelt de 32-jarige soennitische Zaydon die jarenlang bedreigd werd door de overheid van Maliki. ‘In Bagdad zelf hebben ze ook al voet aan wal, en dat laten ze duidelijk blijken door de aanslagen die ze voortdurend uitvoeren,’ vertelt hij. ‘De enige reden waarom ze de hoofdstad voorlopig niet innemen, is omdat ze het juiste moment afwachten. Nu is het nog te vroeg.’

Haider al-Abadi

‘Ik wil geld verdienen om te overleven en mijn gezin te verzorgen. Het maakt mij niet uit wie aan de macht is, maar er moet gelijkheid zijn, zoals we het kenden onder Saddam Hoessein.’

Sinds de benoeming van Haider al-Abadi als nieuwe premier voor Irak, legt de internationale gemeenschap alle hoop bij hem om een inclusieve overheid te realiseren. Maar hoewel Maliki niet langer de leiding heeft, blijft de overheid in Bagdad erg wankel. De Koerden zijn openlijk de discussie aangegaan om te strijden voor hun onafhankelijkheid en het vertrouwen in de Iraakse politiek én de veiligheidsdiensten staat op een heel laag pitje. Abadi heeft sinds zijn aanstelling alles in het werk gesteld om alle bevolkingsgroepen in zijn regering te betrekken, maar er is meer aan de hand dan enkel de strijd tussen sjiieten en soennieten.

Terwijl Maliki ongetwijfeld de soennieten van het politiek toneel heeft verbannen, liggen de wortels van de huidige crisis veel dieper. Voor heel wat Irakezen is het een strijd voor hun eigen rechten en een gevecht voor een plaats in de maatschappij.

‘Natuurlijk wil ik kunnen trouwen met het meisje van mijn dromen, of zij nu sjiitisch of soennitisch is,’ vertelt Ahmed Muzahem, een 27-jarige soenniet uit Tikrit, de geboortestad van Saddam Hoessein. ‘Maar ik wil vooral kunnen studeren en dan werk vinden. Ik wil geld verdienen om te overleven en mijn gezin te verzorgen. Het maakt mij niet uit wie aan de macht is, maar er moet gelijkheid zijn, zoals we het kenden onder Saddam Hoessein.’

Ondanks de intensieve inspanningen om gebied terug te winnen op de strijders van IS, blijft er een grote ontevredenheid bij het gros van de Irakezen. Naast een inclusieve overheid, is het noodzakelijk om naar het bredere kader van de crisis te kijken. De problemen in Irak reiken veel verder dan sektarische onrust. Als de nieuwe overheid een geslaagd beleid wil voeren, zal ze komaf moeten maken met de aanpak van de voorganger Maliki, maar zal ze ook moeten investeren in een verbeterde levensomstandigheden voor alle Irakezen. De sociale en economische problemen aanpakken op korte termijn is essentieel voor een herstel op lange termijn.