Italiaanse delicatessen in gevaar: droogte zet aanbod kaas, ham en fruit onder druk

Het noorden van Italië krijgt steeds meer te kampen met extreme droogte. Dat is slecht nieuws voor de boeren, maar ook voor liefhebbers van Italiaanse ham en kaas. Ook de helft van de Europese rijst komt uit de regio. ‘Zonder water kan hier niks groeien.’

Met amper een minuscuul waterstraaltje in het irrigatiekanaal op een kiwiboerderij in het noorden van Italië, moet Alessandro Salmoiraghi zijn oogst gezond zien te houden. ‘Het gebrek aan water is een constante hier’, vertelt hij. ‘Zelfs als je af en toe van gewassen wisselt, blijft dat een probleem. Het is in feite simpel: als er geen water is, is er ook daadwerkelijk geen water. Dan is er ook geen leven en al zeker geen oogst.’

In zijn familie maakt de 49-jarige Salmoiraghi deel uit van de vierde generatie boeren die de velden rond de boerderij Cascina San Donato omploegt. Het land is 24 hectare groot. Er groeien vooral granen, groenten en fruit – kiwi is de specialiteit – die ze ter plaatse verkopen. De normaal gezien weelderige landbouwgrond ligt op zo’n uur rijden ten westen van Milaan.

‘Vroeger hadden we grotere volumes aan water’, zegt hij. ‘Nu is er echt enkel nog een straaltje. Stel dat er morgen een andere boer in de omgeving zijn velden moet irrigeren? Dan moet ik het straks zelfs zonder dat kleine beetje water doen.’

Extreem Europees weer

In heel Europa zien we de effecten van de klimaatcrisis: het weer is extremer, de droogte hardnekkiger. De hittegolven duren zodanig lang dat ze gehele oogsten kunnen vernietigen.

Dat merken boeren zoals Salmoiraghi en miljoenen andere Europeanen die afhangen van de landbouwsector om voedsel te produceren en in hun levensonderhoud te voorzien. De klimaatcrisis dwingt de Italiaanse overheid bovendien om nieuwe maatregelen te nemen om te bemiddelen in waterdisputen en infrastructuur te vernieuwen.

‘Het afgelopen decennium is het klimaat helemaal veranderd’, merkt ook Salmoiraghi: de winters zijn minder streng, de ochtenden minder fris. Zijn boerderij hangt af van gletsjerwater uit de Zwitserse Alpen. Die gletsjers stromen naar de Ticino, een van de grootste zijtakken van de Po, de langste rivier in Italië.

‘Als we in de late lente geen regen hebben, zullen we moeten rantsoeneren zoals vorig jaar.’

Afgelopen winter regende het amper en viel er ook amper sneeuw in de Alpen. De Italiaanse waterreserves raakten niet aangevuld. Nu de lente al in het land is, dreigt er opnieuw droogte. De lente van 2022 was alvast de droogste in zeventig jaar tijd.

De valleien rondom de Po bestrijken een gebied dat zo’n 650 kilometer lang is, van de zuidelijke Alpen tot de Italiaanse grens met Frankrijk in het westen en de Adriatische kust in het oosten. Italië is ongeveer voor een derde afhankelijk van de regio voor de voedselvoorziening.

Vorig jaar was het mogelijk om op sommige plaatsen de rivier over te steken. Het waterpeil stond zodanig laag dat een boot die in de Tweede Wereldoorlog gezonken was, diep in de modder opnieuw zichtbaar werd.

Nood aan non-stop regen

Italië is geen alleenstaand geval. De voedingsindustrie en landbouw in Spanje en Frankrijk staan ook onder enorme druk. Volgens het VN-Voedselagentschap leven er wereldwijd momenteel 3,2 miljard mensen in landbouwregio’s waar water schaars is.

In Lombardije, de regio rondom Milaan, heeft gouverneur Attilio Fontana vorige maand verklaard dat de waterreserves op minder dan de helft staan van het waterpeil in andere jaren.

De lokale boerenbond Coldiretti stelt dat de sector vorig jaar zes miljard euro aan inkomsten misgelopen is. De vereniging voorspelt dat 300.000 ondernemingen over de kop zullen gaan als deze droogte aanhoudt.

Volgens experts is er momenteel nood aan non-stop regen tussen nu en mei of juni, het moment waarop de meeste boeren hun velden irrigeren. ‘Als we in de late lente geen regen hebben, zullen we moeten rantsoeneren zoals vorig jaar’, zegt Massimo Sertori, verantwoordelijk voor de waterverdeling in Lombardije. ‘Dan stappen we af van het moment waarop we irrigeren.’

Minder rijst, mais, ham en kaas

In Italië groeit ongeveer de helft van alle rijst die we in de Europese Unie telen. Daarvan groeit er 94% in Lombardije en Piëmont, de regio rond Turijn. Dit jaar zal het land minder kunnen produceren omwille van de droogte, waarschuwt Coldiretti.

Maar andere gewassen lopen ook gevaar. ‘We maken ons in het bijzonder erg zorgen over lentegewassen, groenten en fruit’, stelt Lorenzo Bazzana, die als econoom voor Coldiretti werkt. ‘Normaal zaaien en planten boeren in dit seizoen hun mais, zonnebloemen, rijst, tomaten en aardappelen. Al deze gewassen dreigen er nu van tussenuit te vallen.’

Als boeren minder zaaien, kan dat de hele toeleveringsketen raken. Mais is namelijk belangrijk als veevoeder en Italië staat wereldwijd bekend voor zijn ham en kaas.

Vorig jaar exporteerde Italië voeding en andere landbouwproducten ter waarde van 61 miljard euro. Dat is goed voor 15% van het bbp.

‘Ik zet vanaf nu in op de gemakkelijkste gewassen om te kweken.’

Salmoiraghi zegt dat hij vorig jaar 30% minder mais kon kweken. Hij vreest dat die aantallen vanaf nu het nieuwe normaal worden. Het laatste rapport van het VN-Klimaatpanel stelt alvast dat de regen in de Po-vallei de komende jaren moeilijk te voorspellen valt aangezien er meer extreme weerfenomenen zullen optreden.

6% van de dorpen in Lombardije en Piëmont hebben nu al te kampen met droogte. Negentien dorpen lijden onder zware watertekorten, stelt Utilitalia, een federatie voor nutsvoorzieningen. Volgens de federatie zijn er nu al dorpen die water per truck laten aanleveren. ‘De situatie is bijzonder kritiek’, stelt Alessandro Bratti, verantwoordelijk voor de Po-vallei.

Het belang van meren

In 2022 heeft het water van de grote meren in het noorden van Italië de impact van de droogte kunnen beperken. Maar water van het Gardameer stroomt uiteindelijk verder naar de Po. Het waterpeil in het meer staat momenteel de helft zo laag dan vorig jaar.

De Italiaanse premier Giorgia Meloni heeft vorige maand de monitoring van het waterpeil bevolen. Ze zal een commissaris aanstellen om de kwestie van nabij op te volgen.

Die zal over de regionale grenzen heen het waterbeheer in goede banen moeten leiden. Vorige week heeft het kabinet een reeks maatregelen op korte termijn goedgekeurd. De bedoeling is om procedures te vergemakkelijken en waterinfrastructuurwerken te stimuleren. Wie nu nog illegaal water pompt, riskeert bovendien boetes tot 50.000 euro.

Een groot probleem is de gebrekkige capaciteit om water op te slaan. Een nieuwe studie van de Energy and Water Foundation, in samenwerking met het bedrijf Proger, stelt dat Italië 301 miljard kubieke meter aan regen te slikken krijgt, maar daar amper 11% van weet te gebruiken.

De studie stelt dat de 531 dammen in het land een veel hogere capaciteit zouden kunnen hebben. Er wordt te weinig geïnvesteerd om technische mankementen aan de dammen weg te werken.

Op lokaal vlak heeft de regering van Lombardije waterbedrijven gevraagd om zo weinig mogelijk te verbruiken. ‘We willen een balans bereiken om onze meren te vullen, zonder aan onze energieproductie te raken’, stelt gouverneur Sertori. Hij gelooft dat meren op lange termijn dé oplossing zullen zijn om de watercapaciteit op te drijven. De regio zet momenteel in op renovaties.

Boeren zoals Salmoiraghi kunnen daar niet op wachten. De veertiger heeft vorig jaar een nieuw efficiënter irrigatiesysteem aangekocht. Bovendien kon hij zijn gewassen aan een hogere prijs verkopen, wat het verlies in aantallen goedmaakt. Dit jaar zaait hij gewassen die minder water vragen, zoals soja.

‘Ik zet vanaf nu in op de makkelijkste gewassen om te telen. En als er dan iets misgaat, verlies ik slechts één oogst en is niet mijn hele seizoen naar de vaantjes.’

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.