VN-wetenschappers: ‘Behandel klimaatverandering en verlies van biodiversiteit als twee kanten van dezelfde medaille’

De twee grootste milieurampen van dit moment, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, kunnen succesvol worden aangepakt. Maar alleen met een beleid dat beide problemen tegelijk aanpakt, zeggen wetenschappers.

De aarde kampt momenteel met verschillende milieucrises, waarvan de twee meest urgente klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit zijn. Tot nu toe worden pogingen om de twee uitdagingen het hoofd te bieden gekenmerkt door beleid dat de problemen afzonderlijk aanpakt.

Maar een nieuw wetenschappelijk rapport - het resultaat van een eerste samenwerking tussen het VN-klimaatpanel (IPCC) en het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) - waarschuwt dat succes op deze beide fronten afhangt van een gecombineerde aanpak.

‘Dit rapport kan potentieel veel veranderen, voor de manier waarop onderzoek wordt gedaan maar ook bij het benadrukken van de synergie tussen deze thema’s’, zegt medeauteur Shobha Maharaj. ‘We werken allemaal op ons eigen eilandje, waardoor we vaak geneigd zijn te vergeten dat er zo’n sterke onderlinge relatie is tussen de systemen van klimaat en biodiversiteit.’

Klimaatbeleid kan slecht uitpakken voor biodiversiteit

Maharaj schreef een van de hoofdstukken van het IPBES-IPCC-rapport over de stand van de wetenschappelijke, technische en sociaaleconomische kennis van klimaatverandering. Ook was Maharaj een van de vijftig klimaat- en biodiversiteitswetenschappers die in december 2020 virtueel bijeenkwamen om de complexe relaties tussen de twee velden te bespreken. Het rapport is op die bijeenkomst gebaseerd.

‘Bepaalde maatregelen die als klimaatadaptatie worden beschouwd, kunnen schadelijk zijn wanneer ze op grote schaal worden uitgevoerd.’

Volgens het rapport heeft de wetenschappelijke gemeenschap de afgelopen tijd gewerkt aan synergiën, ofwel acties die de biodiversiteit beschermen én bijdragen aan het tegengaan van klimaatverandering.

Een van de argumenten om de opwarming van de aarde en het verlies van biodiversiteit tegelijkertijd aan te pakken, is namelijk de ontdekking dat sommige specifieke klimaatoplossingen onbedoeld het uitsterven van plant- en diersoorten doen versnellen.

‘Bepaalde maatregelen die mensen nemen en die als klimaatadaptatie worden beschouwd, kunnen schadelijk zijn wanneer ze op grote schaal worden uitgevoerd’, vertelt Maharaj. Een voorbeeld: bomen planten op een savannegrasland kan een heel ecosysteem schaden. ‘We moeten daarom altijd een stap terug doen en naar het grotere geheel kijken. Dit wordt in de huidige dialoog tussen klimaatverandering en biodiversiteit al vaker meegenomen, dus het gaat de goede kant op.’

Regionaal beleid

Maharaj zegt verder dat de bevindingen leerzaam kunnen zijn voor regio’s als het Caribisch gebied, zogenoemde hotspots voor biodiversiteit. Want hoewel die regio endemische soorten kent (soorten die alleen dáár voorkomen), en rijke land- en mariene ecosystemen herbergt, zorgt de schaarse beschikbare grond voor economische ontwikkeling in sommige landen voor de aantasting van natuurlijke leefgebieden en ontbossing, wat nog wordt versterkt door klimaatverandering.

‘Iets simpels als de ontwikkeling van een regionaal beschermd gebied, in plaats van de situatie waarin elk eiland zijn eigen beschermde gebieden heeft, zou de wisselwerking tussen biodiversiteit en klimaatverandering al behoorlijk kunnen verbeteren’, stelt Muharaj.

Herstel van ecosystemen

Het rapport somt verschillende maatregelen op om zowel klimaatverandering als verlies aan biodiversiteit tegen te gaan. Het noemt herstel van ecosystemen als een van de goedkoopste en snelste natuurgerichte oplossingen voor klimaatadaptatie. Vooral mangroveherstel voldoet aan meerdere wereldwijde doelstellingen op het gebied van biodiversiteit en klimaat.

Het rapport roept ook op tot meer duurzame land- en bosbouw, meer gerichte actie voor natuurbehoud en een einde aan subsidies die activiteiten ondersteunen die schadelijk zijn voor de biodiversiteit, zoals ontbossing en overbevissing.

Tot slot waarschuwt het rapport dat, net zoals klimaatverandering en biodiversiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, op de natuur gebaseerde klimaatmaatregelen alleen kunnen slagen naast ambitieuze doelen voor de vermindering van door de mens veroorzaakte broeikasgasuitstoot.

‘Land en oceaan doen al veel en absorberen bijna 50 procent van door de mens uitgestoten CO2, maar de natuur kan niet alles’, zegt IPBES-voorzitter Ana María Hernández Salgar.

Menselijke ontwikkeling in evenwicht met natuur

Het rapport verschijnt voorafgaand aan twee grote klimaatbijeenkomsten; de Biodiversiteitsconferentie van de Verenigde Naties in oktober (COP15) en de VN-conferentie over klimaatverandering in november, de COP26. Co-voorzitter van de IPBES-IPCC Wetenschappelijke Stuurgroep, Hans-Otto Pörtner, stelt dat een duurzame toekomst voor mens en natuur haalbaar blijft, maar ‘snelle en verreikende’ actie vereist is.

‘We kunnen afstappen van het idee dat economische vooruitgang uitsluitend gebaseerd is op groei van het BBP.’

‘Als we een aantal van de onvermijdelijke compromissen tussen klimaat en biodiversiteit kunnen oplossen, zal dat een verregaande collectieve verschuiving van onze waarden met betrekking tot de natuur opleveren’, zegt Pörtner. ‘Zo kunnen we afstappen van het idee dat economische vooruitgang uitsluitend gebaseerd is op groei van het BBP, en bewegen richting een idee van vooruitgang waarin menselijke ontwikkeling in evenwicht staat met de natuur. Zo kunnen we een goede kwaliteit van leven nastreven zonder de grenzen van de aarde te overschrijden.’

Uitstoot opnieuw toegenomen

Het IPBES-rapport Global Assessment on Biodiversity and Ecosystem Services uit 2019 stelde dat de snelheid waarmee de natuur de afgelopen halve eeuw wereldwijd is veranderd, in de geschiedenis niet eerder gezien is. Het liet zien dat de enorme vraag naar grondstoffen ertoe heeft geleid dat binnen tientallen jaren een miljoen planten- en diersoorten met uitsterven worden bedreigd, met alle gevolgen van dien voor de volksgezondheid.

Ondertussen ontdekte het recente State of the Global Climate Report van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) dat de concentraties van de belangrijkste broeikasgassen opnieuw zijn toegenomen, ondanks de tijdelijke daling van de uitstoot in 2020 als gevolg van covid-19-maatregelen. Dat rapport stelt ook dat 2020 een van de drie warmste jaren ooit was.

Het door IPBES-IPCC uitgebrachte rapport van afgelopen week onderstreept dat zowel op het gebied van klimaatverandering als biodiversiteit actie nodig is; in de toekomst moet dit worden aangepakt als twee kanten van hetzelfde probleem.