#Agaciro, de iconen voorbij

Amiri Baraka, Nelson Mandela, Martin Luther King jr., Patrice Lumumba, 50 jaar migratie in België. De afgelopen maanden rijgen afscheid en herdenking zich aaneen, in een snoer dat het verleden naar hier haalt. Om het heden te redden? Olivia Rutazibwa zag in Rwanda hoe een van onder het stof gehaald concept van gedeelde waardigheid zorgt voor een nieuw bewustzijn en een nieuwe dynamiek.

  • Brecht Goris Olivia Rutazibwa. Brecht Goris

Larger than life

Monumenten van de (Afrikaanse) wereldgeschiedenis waren ze. Zijn ze. Woordvirtuozen, vrijheidsstrijders/terroristen, politici of onbreekbare/(on)gewenste gastarbeiders. Allen waren ze levende aanklachten, getuigen en getuigenissen van het blank imperialisme.

Dat imperialisme, dat materieel en mentaal kolonialisme in al haar bontgekleurde verschijningsvormen dat we maar niet weten af te schudden. En dus klampen we, ik op kop, ons vast aan iconen en symbolen van weleer, alsof zij misschien het ultiem, geheim antwoord in zich dragen.

Als gaat het om een menu à la carte, pikken we die daden en ideeën er uit die in ons kraam passen, onze microdoelen dienen. De rest wordt vergeten, weggemoffeld voor de volgende generatie, ontkend, opgeblonken, verzacht. Partiële, of totale amnesie en uitvergroting.

Ik ben zelf de grootste kampioen in het dwepen met het verleden. Vooral met die larger than life iconen à la Malcolm X, MLK, Kunta Kinte, Huey Newton, Thomas Sankara, Lumumba, Steve Biko, Mandela, Stokely Carmichael/Kwame Touré. Het is zo verleidelijk om in hen, in de verleden tijd, de hoop voor heel de mensheid nu te kristalliseren.

Het maakt vaak echter ook blind voor het heden. Blind voor wat er ons te doen staat. Nu, niet binnenkort. Misschien ook blind voor wat er al aan de gang is.

Land onder constructie

Die gedachte kwam in me op na twee weken Rwanda. Het was tien jaar geleden. Tien jaar sinds ik voor het eerst en laatst, het land van mijn ouders opzocht. De eerste keer ook dat een land — vreemd of vertrouwd – me met verbluffende vanzelfsprekendheid ‘welkom thuis’ heette, me hardnekkig in de landstaal bleef aanspreken, niet in het minst ontmoedigd door de verwarring en schaamte in mijn blik. Mijn gezicht en landstaal zouden een zijn, mijn levensloop niet. Bevreemdende vervreemding.

Rwanda tien jaar later is als een droom. Niet omdat alles er zo perfect is – integendeel – maar omdat het lijkt te bestaan in een parallelle werkelijkheid, eentje dat alle stereotypen en verwachtingen doorprikt en tegenspreekt. Het land leeft in het heden alsof de toekomst al gearriveerd is. Kraaknette straten, iedereen klikvast in het verkeer, nergens in het land een plastieken zak te bespeuren.

Een verbluffend zelfbeschikkingsdiscours alsof veertig procent van het overheidsbudget niet uit de hand van donoren komt. Maandelijkse nationale kuisbeurten annex bijeenkomsten op het niveau van de buurt om dagdagelijkse problemen te bespreken en het nieuwste overheidsprogramma meegedeeld te krijgen. Individualiteit moet wijken voor de collectiviteit. Het land beweegt als een in het grote reconstructieproject. Alles gaat er snel en radicaal. Gewaagde experimenten, ‘een waar trial en error laboratorium’, beschreef iemand me het land.

Hashtag Agaciro

Een van die experimenten is het tot de verbeelding sprekende Agaciroprogramma. Sinds iets meer dan een jaar is agaciro het buzzwoord in de heuvels. Een meisje tatoeëerde het in haar nek, het verschijnt – tegen de achtergrond van de rasta driekleur – op de voetsteun van een moto-taxi, of als een gigantische www.agaciro.com-sticker op de voorruit van een autobus.

Meer nog is agaciro een concept dat voor niemand veel uitleg behoeft en deel uitmaakt van dagdagelijkse gesprekken. ‘ “Dat is niet agaciro”, zeggen mensen geregeld om elkaar terecht te wijzen’, vertelt iemand me. ‘Het werd zo’n buzzwoord dat we op bureau geregeld “hashtag agaciro” zeiden tegen elkaar’, voegt ze er aan toe, verwijzend naar hoe op twitter een onderwerp in de kijker wordt gezet.

Een kleine rondvraag naar de precieze betekenis leverde een resem antwoorden: waarde, waardigheid, zelfrespect, integriteit, zelfbeschikking, zelfredzaamheid, zelfrealisatie. ‘Gewoon beter zijn, beter doen’, oppert iemand. En dat kan heel ver gaan.

De waarde van papier

Sinds kort opende de nationale bibliotheek de deuren in de hoofdstad Kigali. Ik ging op onderzoek uit met een vriendin en voor we binnen mochten moesten we onze spullen opbergen in een open kast in de ingang. We kregen ieder twee al erg vaak gebruikte briefjes met hetzelfde nummer op. Een om in onze spullen te steken, de andere om bij ons te houden. Na ons bezoek moesten we beiden kunnen presenteren voor weg mochten.

Mijn vriendin verloor een van haar briefjes en dacht er zich gemakkelijk van af te kunnen maken door simpelweg te zeggen dat ze er maar eentje meer had. Dat was buiten de nukkige veiligheidsagente gerekend. In een bitse uitwisseling in Kinyarwanda werd het algauw duidelijk dat een snelle exit er niet in zat. Ze zou moeten blijven tot sluitingstijd.

Ergens in het gesprek viel ook het woord agaciro. Ik kon me met de beste wil ter wereld niet indenken wat dat groots concept in onze microsituatie kwam doen. ‘Ik zei de vrouw dat ze het nummertje simpelweg kon kopiëren voor toekomstige bezoekers’, legt de vriendin me uit. ‘Ze wees me snel terecht dat ik moest leren ook een stukje papier naar waarde te schatten.’ Agaciro in de grote en kleine dingen des levens dus.

Uiteindelijk vonden we het tweede briefje gelukkig in haar tas.

Agaciro Development Fund

In 2011 lanceerde de overheid het agaciro-concept in een heel specifieke context: die van de dreiging van het verliezen van donorgeld. In de afgelopen twee decennia kon het land relatief ongestoord teren op de genocide-schuld van de donoren. Hierop komt echter stilaan sleet.

Aanhoudende berichten over gebrek aan vrijheid van meningsuiting in het binnenland en Rwanda’s betrokkenheid in het leed in buurland Congo zetten haar donordarling status op de helling. En dus haalden ze eeuwenoud gedeeld Rwandees cultureel concept vanonder het stof en maakten er een nationaal programma van: het Agaciro Development Fund.

Rwandezen in binnen- en buitenland werden aangezet om geld te storten zodat het land op lange termijn onafhankelijk zou kunnen zijn van buitenlands geld. De campagne leverde massaal respons op en een jaar later gaat het al om een behoorlijke som. Niettemin staat het land nog mijlenver van de financiële onafhankelijkheid. Het staat echter buiten kijf dat het initiatief heeft bijgedragen aan een mentale bevrijding. Hulp wordt als anomalie gezien, en de eigen heropbouw van het land met de deelname van de bevolking als een werkbaar en tastbaar alternatief.

Belangrijker nog dan het fonds op zich is het feit dat agaciro als ideologie de Rwandezen in hun waardigheid schijnt te herstellen. ‘Het is een concept dat we steeds in onze cultuur hebben gehad’, vertelt een oude man me. Een van de weinige levensmantra’s die mijn vader me als kind al mee gaf was inderdaad om in alle situaties, hoe extreem ook, mijn waardigheid te bewaren.

Het discours vandaag in Rwanda is dat ze zichzelf als volk ergens onderweg, tijdens de kolonisatie en de jaren die er op volgden, zijn kwijtgeraakt. Nog belangrijker is dat het iets is dat het vluchtig succes van een charismatisch leider lijkt te overstijgen. Zonder een bevolking die het zich vrijwillig of onder sociale druk eigen maakt, transformeert en concretiseert, zou het geen effect hebben en algauw een stille dood sterven.

De zonden van Israël et al.

Het heden is echter moeilijk te lezen en nog moeilijker te beoordelen. Rwanda verenigt in zich de vele zonden van Israël, maar ook de bevrijdingsideologie en zelfredzaamheid van Burkina Faso onder Sankara, de werkethiek van onze gastarbeiders, de oprechte zoektocht naar verzoening van een post-Apartheid Zuid-Afrika onder Nelson Mandela.

In meerder of mindere mate zijn er op alle plekken ter wereld zulke processen te ontwaren, ook bij ons. Alle ingrediënten zijn er, ook in het heden: de acute noodzaak voor verandering, alternatieve ideeën en daden, visie en de collectieve wil om in actie te schieten en vol te houden. We moeten zoeken naar wat er al is, geïnspireerd worden door wat was, en daarmee aan de slag gaan. Gedeelde waardigheid is in deze alvast geen slecht begin.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.