De mondialisering is een olifant

De Ontwikkelaars

De Brexit, de populariteit van radicale stemmen voor verandering: het ligt niet noodzakelijk alleen aan de bijzondere kapsels van mensen als Donald Trump, Geert Wilders of Boris Johnson, zegt Tom De Herdt. ‘We moeten kijken naar de olifant in de kamer: de relatie tussen mondialisering en ongelijkheid’

  • © Wiepke Bogaerts © Wiepke Bogaerts
  • © Branko Milanovic Reële Inkomensgroei (in percentage) per bevolkingspercentiel in de globale inkomensverdeling © Branko Milanovic

Het succes van Trump, Brexit en extremistische partijen allerhande vindt mogelijk zijn oorsprong in hun pleidooi om de geest van de mondialisering terug te duwen in de fles van een nationale staat, een pleidooi dat allerminst in dovenmansoren lijkt te zijn gevallen bij een aantal groepen die zich het slachtoffer van de mondialisering mogen noemen.  Waar of niet waar?

De wereldbevolking tussen Antwerpen en Knokke

Het grootste bewijsstuk van deze theorie staat in onderstaande figuur, werk van Wereldbankeconoom Branko Milanovic, de man die zijn levenswerk maakte van een betere schatting van de wereldinkomensongelijkheid. In tegenstelling tot andere, eerdere pogingen, die nationale inkomensgegevens bijeenbrengen, probeert hij daarbij zoveel mogelijk de wereld te bekijken als één verzameling individuen. Elk van die individuen wordt vervolgens geordend van arm tot rijk.

De wereld als geheel is er nauwelijks gelijker op geworden tijdens de grote mondialiseringsstorm.

Dit is het algemene beeld van zo’n oefening: Van Antwerpen naar Knokke rijden we ongeveer een uur. Als we alle mensen van de wereld zouden rangschikken van arm tot rijk en langs die weg zetten, dan moeten we drie kwartier rijden vooraleer we alle mensen voorbij zijn gereden die het gezamenlijk moeten stellen met 1/5e van de wereldwelvaart. Dat is ongeveer ter hoogte van Eeklo,  nog een kwartiertje rijden naar Knokke.  Pas de laatste drie minuten van de rit rijden we de enkele rijksten voorbij die het laatste 1/5e van de welvaart onder elkaar mogen verdelen.

Deze situatie is zonder meer dramatisch te noemen, wraakroepend ook. Te meer omdat dit algemene plaatje van wereldinkomensverdeling eigenlijk niet erg veranderd is tussen 1988 of 2008, zeg maar de (nieuwe) storm van mondialisering die opstak na het einde van vier decennia koude oorlog. De wereld als geheel is er nauwelijks gelijker op geworden tijdens de grote mondialiseringstorm.

Toch is er, onder deze haast roerloze oppervlaktelaag, heel wat gebeurd, en precies daarover gaat het hier.

© Brancko Milosevic

Reële Inkomensgroei (in percentage) per bevolkingspercentiel in de globale inkomensverdeling

Winnaars en verliezers van de mondialisering

Allereerst is het gemiddelde wereldinkomen toegenomen, met zo’n 20-30 procent. We zijn er dus met zijn allen op vooruit gegaan. Maar net als in andere gevallen is een gemiddelde precies wat het is: slechts een gemiddelde. In de grafiek wordt de bevolking gerangschikt van arm naar rijk en de curve geeft de (procentuele) omvang aan van de groei in inkomen (over twee decennia verspreid). Die omvang varieert ongeveer van -5 tot +80 procent. De curve is geen rechte lijn, ze neemt eerder de vorm aan van een olifant. De olifant van de mondialisering.

De groei in inkomen over twee decennia varieert tussen -5 en +80 procent

Dat olifantensilhouet is het gevolg van heel wat beweging. Noteer dat enkel de mensen wiens inkomen met 20-30 procent is toegenomen ter plaatse zijn blijven trappelen in deze grafiek. Er is dus massaal veel verhuisd langs het parcours tussen Antwerpen en Knokke. Meestal richting kust, soms ook in omgekeerde richting. Ruwweg kunnen we vier grote bewegingen onderscheiden: van de staart over de rug en de oren, naar de slagtanden en tenslotte de slurf.

De staart hangt op een nulpunt: op het eerste gezicht zijn de armste percentielen van de wereld er niet op vooruit gegaan. In werkelijkheid is dat niet zo: de armsten van 1988 zijn er in werkelijkheid zelfs zo’n 60-70 procent op vooruitgegaan op 20 jaar tijd, maar hun plaats is ingenomen door anderen. In 1988 werd het armste deciel nog voor twee derde bevolkt door Chinezen en Indiërs, maar in 2008 zijn de Chinezen er ongeveer allemaal weggetrokken, twee derde van het armste deciel wordt nu ingenomen door de inwoners van sub-Saharaans Afrika. Voor hen heeft de mondialisering even weinig betekend als de koude oorlog: niets namelijk. 

De rug en oren van de olifant, dat zijn de grote winnaars van de mondialisering. 90 procent van hen bevindt zich in Azië, met uiteraard China en India op kop. Ze vormen de nieuwe globale middenklasse van de wereld.

Het inkomen van de rijksten is met 60 procent gestegen, ongeveer 2 tot 3 keer het gemiddelde van de wereldbevolking

De andere groep winnaars bevindt zich aan het topje van de slurf, de top 5 procent of, beter nog, de top 1 procent. In continentale termen gesproken is deze groep amper van samenstelling veranderd, het gaat om de inwoners van landen die twee decennia eerder ook al tot de rijksten ter wereld behoorden. Hun inkomen is met 60 procent gestegen, ongeveer 2 tot 3 keer het gemiddelde van de wereldbevolking. Het gaat over landen die zowel de periode van koude oorlog als de periode van de mondialisering domineerden. Met dat verschil dat de inkomensongelijkheid in die landen drastisch gestegen is (zie verder).  

De meest controversiële kwestie gaat over de whereabouts van de mensen tussen het 75e en 85e percentiel van de wereldbevolking. Het zijn de mensen wiens inkomen het minst gestegen, of zelfs gedaald is: ter hoogte van de slagtanden van de olifant in de figuur. Ongeveer 80 procent van deze mensen woonde in de rijkste landen aan het einde van de koude oorlog. Het inkomen van deze landen, én dat van de armste helft van de bevolking van deze landen, is zeer sterk gestegen in de naoorlogse jaren en in de “golden sixties” tot aan de oliecrisis. Maar de periode van mondialisering heeft voor deze armste helft vooral stilstand gebracht, of zelfs achteruitgang. Indrukwekkend detail: voor lager opgeleide blanke arbeiders in de Verenigde Staten is de levensverwachting er de laatste jaren op achteruit gegaan.

De verliezers gooien zand in de machine?

Deze laatste groep vormt, aldus de theorie van de olifant, het kiespubliek van Trump, Wilders en Johnson. Maar ook, wellicht, de basis voor het succes van Bernie Sanders, Jeremy Corbyn of Alexis Tsipras. Alle ideologische verschillen ten spijt is het misschien louter om tactische redenen dat mensen voor links dan wel rechts zouden kiezen, als het resultaat maar is dat het vliegwiel van de mondialisering wordt stilgelegd.

Geven we te veel aandacht aan dat ene Grote Verhaal van de Mondialisering?

Toch is het altijd een beetje tricky om voort te bouwen op een Grote Theorie van Alles. Allereerst moeten we ten minste voorzichtig zijn met één-oorzaak verklaringen: sociale, politieke of economische fenomenen hebben meestal niet één oorzaak, ze zijn doorgaans het resultaat van een combinatie van factoren. Geven we niet te veel aandacht aan dat ene Grote Verhaal van de Mondialisering?

Neem nu de merkwaardige kaart van Groot Brittanië, met de “Leave” stemmers dominant in de verarmde Midlands en de “Remain” stemmers in het exuberante London: is dat werkelijk het resultaat van de Mondialisering, of is het niet eerder het resultaat van de manier waarop het Verenigd Koninkrijk hiermee om is gegaan?

Ten tweede heb ik een moreel bezwaar: bevestigen we met de Grote Theorie van Alles niet eveneens het gelijk van Tina, het “There Is No Alternative” van Margaret Thatcher, wijlen de gedoodverfde moeder van het neoliberalisme?

Niet dat we Thatcher per se ongelijk willen geven, maar net als de TINA-thinkers reduceert de olifantentheorie de relevante werkelijkheid tot enkele grote krachten ver boven en buiten de werkelijkheid waar we zelf een greep op kunnen hebben. Een olifantentheorie maakt het leven eenvoudiger, maar laten we ons niet door die eenvoud verleiden. Al was het maar om zoveel mogelijk opties op hoop open te houden.   

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.