Drie crisissen, één reddingsplan? Ja, dat kan!

De mensheid kijkt aan tegen drie van de ernstigste crisissen die zich ooit aangediend hebben.

1. Een rampzalige financiële crisis die mondialer is dan ooit tevoren en die met een vreselijke gelijktijdigheid overal ter wereld toeslaat.
2. Ernstige energie-onzekerheid. 
3. De dreiging van een klimaatcatastrofe.

Samen zijn deze drie crisissen meer dan reden genoeg om de toekomst met angst tegemoet te zien. Maar erger nog misschien is het feit dat de wereldleiders en hun economische adviseurs er niet in slagen samen te werken, de crisissen accuraat te analyseren en een juist beleid te formuleren en uit te voeren om de wereldeconomie te stabiliseren, de energie-onzekerheid te beheersen en de dreiging van klimaatverandering af te wenden.

Varen zonder kompas

De ineenstorting van de wereldhandel, de grondstoffenprijzen en de aandelenbeurzen ging gepaard met het verdampen van het vertrouwen in de financiële sector en in de hele economische wetenschap. Heel weinig economen hadden deze crisis immers voorspeld en er zijn er nog minder die vandaag weten hoe we uit deze put van massale schuld en deflatie kunnen geraken waarin het monetaristische economische beleid ons gestort heeft.
Politici lijken al even verdwaasd door deze crisis als de economen. De leiders van Frankrijk en Duitsland botsten openlijk met die van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten op de recente G20-top begin april in Londen. Ze slaagden er niet in het eens te worden over een mondiaal stimuleringsplan. Erger nog, ze overwogen niet eens de voorstellen om de mondiale financiële architectuur wederop te bouwen en te herstructureren.
Nochtans is die mondiale financiële structuur vandaag volledig uit haar evenwicht gebracht door de enorme tekorten van landen waar heel veel rijken wonen –zoals de VS, Groot-Brittannië en andere landen met een Angelsaksische economie– en de enorme overschotten van landen waar heel veel armen wonen –zoals China en India.
De G8 pakt wel uit met symbolische allianties met landen als China, India en Brazilië, maar op een G8-bijeenkomst in april, in Washington, weigerden de rijkste landen koppig in te gaan op de roep om meer zeggingsmacht voor deze opkomende landen in het bestuur van het Internationaal Muntfonds (IMF). En al wordt er ritueel opgeroepen tot het afzweren van economisch protectionisme, toch hadden zeventien van de aanwezige landen op de G20-top in Londen al een of andere vorm van protectionisme ingevoerd, stelt de Wereldbank.

Wat we zelf doen

Omdat de economen als groep tekortschieten en de politici met de handen in het haar zitten, is het de hoogste tijd dat de burgers van deze wereld greep krijgen op deze enorme uitdagingen en dat zij het voortouw nemen. Geloof me, als we dat eenmaal doen, zullen politici ons wel volgen. Daarom publiceerde ik vorig jaar samen met een groep nieuwe economen uit Londen de Green New Deal. Om onze medeburgers wakker te schudden.
Om het drievoudige probleem van de financiële crisis, de energie-onzekerheid en de klimaatcrisis aan te pakken, moeten ondernemingen, vakbonden en milieubewegingen dringend gaan samenwerken. Een dergelijke alliantie is wellicht in staat de dominantie van de financiële sector over de reële economie en haar ecosystemen daadwerkelijk ter discussie te stellen. Bedrijven, sociale organisaties en milieubewegingen zijn al veel te lang ieder op hun eigen terrein bezig, alsof ze gevangen zitten in afgescheiden silo’s in plaats van zich te bewegen op een zelfde maatschappelijk veld.
De groene beweging neemt afstand van de vakbonden, die op hun beurt geloven dat hun eisen belangrijker zijn dan de groene prioriteiten. En beide leven ze in eeuwig conflict met de bedrijfswereld. Nochtans zouden deze drie productieve groepen moeten beseffen dat ze een gemeenschappelijke vijand hebben waartegen ze zich moeten verenigen: de onverantwoordelijke financiële sector.

Dolgedraaid geld

De financiële sector mag de economie niet overheersen, maar moet haar dienen. Dat is zijn oorspronkelijke rol en daar moeten we naar terugkeren, anders vinden we nooit de middelen die nodig zijn om een Green New Deal te financieren. We hebben, anders gezegd, een omvattend programma nodig om de monetaire wereld en met name de geldschepping opnieuw te reguleren.
En we moeten opnieuw een monetair beleid ontwerpen aan de hand waarvan Centrale Banken de rentetarieven kunnen verlagen –over de hele linie, voor kort- en voor langlopend krediet, voor veilige en voor riskante leningen. Zulk beleid zal op hevig verzet stuiten bij de ministeries van Financiën en juist daarom moeten de drie economische sleutelsectoren hun krachten bundelen.
De huidige financiële crisis is veroorzaakt doordat geld veel te goedkoop gemaakt werd door Alan Greenspan en andere centrale bankiers om de gevolgen van de dotcomcrash in 2000 op te vangen. Het beheer van de financiële wereld en van de rentetarieven werd echter al vanaf 1971 gedereguleerd en in feite geprivatiseerd.
Dat betekent dat het beheer van de geldhandel en de geldschepping overgelaten werd aan roekeloze financiers die de gemeenschap geen verantwoording verschuldigd waren. Zij ontwierpen complexe en ondoorzichtige financiële producten waarmee ze aan het gokken sloegen om grote kapitaalwinsten te maken. Hun belangen waren diametraal tegengesteld aan de belangen van de samenleving of het ecosysteem. Het resultaat van dit casino was dat bedrijven, individuen en overheden gebukt gingen onder onbetaalbare schulden.
Het veel te makkelijk verkrijgbare krediet werd gebruikt om de consumptie in de rijke landen fel aan te jagen – wat op zijn beurt een snelle groei van de uitstoot van broeikasgassen met zich meebracht. In augustus 2007 begonnen de bankiers te beseffen hoe enorm de omvang was van de onbetaalbare schulden, waarop ze het krediet begonnen te bevriezen en de hele, onhoudbare financiële architectuur geleidelijk lieten instorten.
Als de centrale bankiers in de komende maanden en jaren hun schouders willen zetten onder bedrijven die onder een enorme, verstikkende schuldendeken vandaan willen kruipen, dan moeten zij de controle over de financiële sector herwinnen, met name over de rentetarieven. Ook om de Green New Deal te financieren hebben we veel beter gereguleerde kredietschepping nodig. We hebben meer bepaald krediet nodig dat gericht is op productieve en duurzame bedrijven en individuen in plaats van op onproductieve, speculatieve financiële gokkers. Bedrijven die hernieuwbare energie ontwikkelen en groene banen creëren, moeten over goedkoop krediet kunnen beschikken.

Uitstel is zelfmoord

Als een bedrijf zonder middelen komt te zitten, gaat het failliet. Als de middelen van een ecosysteem uitgeput zijn, sterft het. Vandaag behandelen we de aarde als een bedrijf dat geliquideerd wordt, maar dat is een fundamenteel foute benadering, zegt de vader van de ecologische economie, Herman Daly. Een veel bruikbaarder beeld wordt geleverd door ons lichaam: als dat dringend nieuwe, levensnoodzakelijke grondstoffen nodig heeft –zoals water en voedsel– leggen we ons daar niet gewoon bij neer.
We stellen drinken en eten zelfs niet uit tot morgen, volgende week of volgende maand. Want wie dat doet, pleegt zelfmoord. Net zo kunnen we het herstel van ecologische grondstoffen die in snel tempo uitgeput geraken ook niet langer uitstellen. En er zijn heel wat vitale grondstoffen die bedreigd worden: water, vruchtbaar land, voedsel, minerale en fossiele grondstoffen, een atmosfeer die dienst doet als opvangbak voor onze giftige uitstoot… Als de mondiale economie verder gaat met haar business-as-usual mentaliteit, zullen al deze noodzakelijke grondstoffen –inclusief betaalbare energie– binnen de kortste keren opgebruikt zijn.
Om uit het dal van de crisis te klimmen, hebben we een herstelbeleid nodig dat mikt op een economie die veel minder broeikasgassen uitstoot én gefinancierd wordt door goed gereguleerd maar goedkoop kapitaal. Dat kan, bewees John Maynard Keynes tijdens de Tweede Wereldoorlog. Groot-Brittannië leende toen meer dan ooit tevoren om de inspanningen van de Tweede Wereldoorlog te betalen, maar de rentetarieven mochten nooit boven de drie procent stijgen. Wij geloven niet dat er gekozen moet worden tussen economisch herstel of klimaatherstel. Wij zijn ervan overtuigd dat het om één en dezelfde beweging gaat.
Daarom noemen we ons programma een Green New Deal: een aanpak die stabilisering op de korte termijn combineert met langetermijnherstructurering van financieel beleid, belastingregimes en energiesystemen. De Green New Deal heeft een internationaal perspectief, maar vereist actie op lokaal, nationaal, regionaal en mondiaal niveau.

Krachtlijnen van de Green New Deal

• Nieuwe regels voor nationale financiële systemen. Doelstelling: geld tegen betaalbare tarieven beschikbaar stellen voor initiatieven die overeenstemmen met de democratische streefdoelen van een samenleving, met oog voor financiële stabiliteit, sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid.
• Opbreken van de gediscrediteerde financiële instellingen die zoveel openbare middelen nodig hadden om hen door de laatste kredietcrisis te helpen. Megabanken zijn megavergissingen die ons allemaal schade berokkenen. In plaats van instellingen die te groot zijn om failliet te laten gaan, hebben we instellingen nodig die klein genoeg zijn om failliet te gaan zonder grote problemen voor klanten of de bredere samenleving met zich mee te brengen.
• Opnieuw reguleren en inperken van de internationale financiële sector en herstel van de beleidsautonomie van democratische overheden. Dat betekent onder andere een herinvoering van kapitaalcontroles.
• Alle afgeleide financiële producten moeten onder officiële controle geplaatst worden en alleen de goedgekeurde producten mogen op de markt verhandeld worden. Al wie de regels probeert te omzeilen door naar belastingparadijzen te verhuizen of door online te werken, moet een strenge sanctie krijgen die verder opereren onmogelijk maakt.
• Streng optreden tegen belastingparadijzen en ondoorzichtige boekhoudingen. Een geheel van regels moet zorgen voor extra openbare financiën, broodnodig in deze tijden van economische krimp en dus ook van verminderde belastinginkomsten.

Europese regeringen kunnen het verschil maken als ze

• Andere landen opnieuw echte monetaire en fiscale autonomie toestaan.
• Duidelijke doelstellingen voor de vermindering van broeikasgassen formuleren, gericht op het beperken van de opwarming met twee graden.
• Een eerlijk en evenwichtig internationaal klimaatverdrag sluiten om het Kyoto Protocol vanaf 2012 te vervangen.
• Arme landen de kans geven om uit de armoede te ontsnappen zonder dat ze daardoor extra gaan bijdragen tot de klimaatopwarming. Dat kan door massaal en juist te investeren in het Zuiden.
• Creatieve nieuwe energiesystemen ontwikkelen waardoor elk gebouw een energiecentrale wordt, de energie-efficiëntie van miljoenen gebouwen verbeterd wordt en zo veel en zo snel mogelijk overgeschakeld wordt op hernieuwbare energieproductie. Daarvoor is een massaal investeringsprogramma nodig, zoals de New Deal in de jaren dertig in de VS of de oorlogsinspanningen in Europa voor WOII.
• Een “koolstofleger” van honderdduizenden groeneboordwerkers creëren om het ecologisch herstelprogramma uit te voeren. In de economie ligt de nadruk niet meer op financiële diensten en consumptie, maar op het aanzwengelen van een ecologische transitie.
• Realistische energieprijzen aanrekenen, inclusief de milieukosten. Als die prijzen hoog genoeg zijn, worden efficiëntie en alternatieve bronnen vanzelf gestimuleerd.

www.debtonation.org

MO*lezing met Ann Pettifor

Ann Pettifor komt naar Brussel op uitnodiging van MO* en zal op 15 juni de tweede MO*lezing verzorgen. Haar uitdagende stelling is dat alleen een Green New Deal een uitweg biedt uit de economische, sociale en ecologische crisissen van vandaag.
Thomas Leysen (topman Umicore, voorzitter Verbond van Belgische Ondernemingen, voorzitter Raad van Bestuur Corelio) reageert op Pettifors standpunt.
Maandag 15 juni, 19-21 uur. Beursschouwburg, Brussel. Voor meer informatie, zie de pagina MO*lezing

.