Een goed verhaal

Straatwerkers

‘Work’ is een groot doek van Brown met een wemeling van personages in een Londense straat. Centraal zie je een groepje grondwerkers, die waterleiding leggen, een noviteit! Het zonlicht vangt hun bicepsen en gekromde ruggen. Ze worden bevoorraad met bier. Achter hen in de schaduw staan twee figuren te paard, een parlementslid en zijn dochter. Zij worden gevangen gehouden in de donkerte van het gebladerte. 

Nog meer symboliek zit in de kinderen op de voorgrond. Een tienermeisje met vervilt haar (nog even wachten en ’t zijn dreadlocks) draagt een veel te grote jurk en houdt een baby op de arm. Een kindje met een zwart strikje. Wellicht is de mama dood, en draagt grote zus een klein zusje en tegelijk het kleed van de moeder.

Links staat een verkoper van muurkruid, voor de siervogels van de upper class. De man is geestesgestoord, dat zie je aan zijn hoed. Rechts, letterlijk in de goot van het lager gelegen stuk straat, liggen de daklozen, de Ierse immigranten. Eén meisje probeert sinaasappels te venten, maar haar mand wordt haar uit de handen geslagen (door een agent?). Deze freeze frame van de Londense victoriaanse tijd, deze tranche de vie wordt overschouwd door twee intellectuelen: een schrijver en een priester. En het is ook om te lachen: er staan honden in klassen op het doek, van windhond tot bastaard.

Migranten

Het strafste wat Ford Madox Brown schilderde vind ik The last of England. Een ovalen doek, een vignet, een formaat waarin je eerder de maagd Maria verwacht dan dit bittere Verhaal. We zijn aan boord van een schip, dat net is vertrokken. Je ziet de ‘white cliffs of Dover’ in de achtergrond. Centraal zitten een vrouw en een man, van wie de silhouetten als yin en yang in elkaar haken. Ze houden elkaars hand vast, maar vredig is het tafereel allerminst. Onder de cape van de vrouw zit een kind, je ziet een klein handje en een rood gebreide sok. Het waait. Het zeewater spat op haar paraplu, de roze linten van haar hoed waaien strak. Ja, eigenlijk heeft ze toch een soort aureool, deze ‘Maria ter Emigratie’. 

Zelden werd vertwijfeling zo goed weergegeven als in de ogen van hem (boos, beschaduwd) en haar (indroevig, betraand). Deze twee hebben hun vaderland verlaten, en ze hebben al hun rug gedraaid naar ‘The last of England’. Ze zijn niet alleen, de boot zit tjokvol en als je goed kijkt hoor je het lawaai van mensen die een plekje zoeken, van dronken ruziemaken. Het gezelschap heeft proviand mee, aan kabels en touwen zijn savooien en rodekolen geknoopt. Ze zijn op weg naar de Nieuwe Wereld, op de reddingssloep zie je de naam van hun schip: Eldorado.

Wakker

Midden negentiende eeuw. En er is niets nieuws onder de zon. Bedelende kinderen met nog kleinere kinderen op de arm. Bootvluchtelingen. Straatverkopers die weggejaagd worden (en zichzelf daarna in brand steken en een revolutie ontkenenen). Dat is niet om vrolijk van te worden, je hoeft niet eens een grote pessimist te zijn om te denken dat we niets leren uit de geschiedenis en dat die zich nu eenmaal altijd herhaalt als een grote machine, beyond our control.

Ik word net wakkergeschud door deze verhalen, precies omdat ze van alle tijden zijn. Ik ben het verfrissende boek Met de kennis van toen van Rutger Bregman aan het lezen, historicus en twintiger (!). ‘Het wordt tijd dat de geschiedschrijvers weer hun oude, maatschappelijke functie oppakken. Een goede historicus is een soort van dominee: hij handelt niet alleen in triviale feitjes, maar is ook een zedenmeester en inspirator. Als de politici geen verhalen meer vertellen, dan moeten de historici het maar doen’.

Ik weet het, het woord “verhaal” is gedevalueerd nu ook marketeers en andere gladjanussen het te pas en te onpas gebruiken. Als presentatoren “het verhaal van de dag” aankondigen ’s ochtends op de radio, dan frons ik al mijn wenkbrauwen. De dag moet nog beginnen…

Maar dat Ford Madox Brown verhalen kon vertellen met olieverf, een scherpe blik en een talent om dat op doek samen te ballen, dat staat buiten kijf. Ga lezen, kijken en luisteren in Gent, tot begin juni.