Facebook bestaat niet

Tien jaar geleden, op 4 februari 2004 om precies te zijn, startten Mark Zuckerberg en een paar vrienden een website die ze ‘Thefacebook’ noemden. Op geen tijd groeide Facebook – zonder ‘the’ bekt het beter – uit tot één van de huishoudnamen. Het lag dan ook een beetje voor de hand dat die verjaardag niet onopgemerkt zou blijven. Dat de aandacht massaal zou worden, kon ik afleiden uit het aantal telefoontjes van journalisten op zoek naar een quote. Goedbedoeld vuurden ze vragen op me af die ik met de beste wil van de wereld niet kon beantwoorden, omdat ze over alles en niets tegelijkertijd gingen.

  • Brecht Goris Ben Caudron. Brecht Goris

De mens bestaat niet

Net als berichten op Facebook, zijn de kansen op succes voor stukjes in de krant het grootst als deze kreunen onder simpliciteit en gemeenplaatsen. Nuancering doet het niet zo goed, laat staan een analyse waarin argumenten voor en tegen elkaar mogen bevechten.

Dat verklaart grotendeels de vorm waarin de meeste vragen die ik kreeg voorgeschoteld, waren geformuleerd. Die vorm gaat ongeveer als volgt: “Is het juist dat Facebook mensen … (vul uw eigen aartsmoeilijk filosofisch onderwerp in) maakt?”. Want dat willen we toch weten? Of de mens gelukkiger, eenzamer, narcistischer, socialer… wordt nu Facebook er is om de tijd te doden.

Ik mag dan mijn uiterste best doen om te doen wat van een ‘expert’ mag verwacht worden, het lukt me niet om de broodschrijver van dienst te plezieren met een simpel antwoord. Dat antwoord bestaat immers niet. Althans niet voor mij. De aandrang om nauwkeurig te zijn is te groot, de betekenis van woorden te belangrijk.

Facebook wordt wereldwijd door meer dan een miljard mensen bezocht en gebruikt om één of ander aspect van een schier oneindig breed scala aan identiteiten te manifesteren. Ongetwijfeld vallen in die aspecten en de groepen van mensen die ze selecteren, patronen te ontwaren, als we maar de moeite willen doen om ze zorgvuldig te zoeken en rekening te houden met inzichten die menswetenschappers voor ons hebben verzameld. Alleen zijn die patronen zo divers, is de variabiliteit zo groot dat ze ons nopen de homogeniteit die in de doorsneevraag doorklinkt, onverbiddelijk naar de prullenmand te verwijzen.

Als we het over Facebook hebben, bestaat dé mens niet. Wie iets zinvols over mensen en Facebook wil zeggen, moet eerst duidelijk maken over welke categorie van mensen de uitspraak gaat. 

De waarde van woorden

Alsof dat nog niet moeilijk genoeg is, staan we ook voor de opdracht om precies te omschrijven wat we met het ‘aartsmoeilijk filosofisch onderwerp’ precies bedoelen. U staat er misschien minder bij stil, maar ik kan niet anders dan me afvragen wat ‘geluk’ betekent. Het mag dan wel een mooi woord zijn, maar ik wil een nauwkeurige omschrijving van ‘narcisme’ voor ik ermee aan de slag wil.

Nu wil het geval dat deze – wellicht neurotische – neiging tot nauwkeurigheid niet door iedereen wordt gedeeld. Dat leid ik tenminste af uit de hoeveelheid zogenaamde wetenschappelijke studies waarin de journalist gegraaid heeft en er het moeilijke woord naar keuze heeft ontdekt. Dat de methodologie rammelt of de onderzochte populatie niet zomaar te transponeren is naar onze omgeving, doet er dan weinig of niet toe. Zelfs de intrinsieke tegenspraak die vervat zit in de combinatie van de woorden “sociale media” en “narcisme” raakt ondergesneeuwd door de geestdrift waarmee de abstract of de blog post vertaald worden.

Ik vind de stilte die valt als ik mijn gesprekspartner vraag naar de betekenis telkens een beetje pijnlijk, maar ik verbied mezelf om ze te doorbreken en wacht. Dat zijn woorden me waard.

Facebook is wat u er mee doet 

De stilte ruimt plaats voor complete verbazing als ik in een zeldzame bui van starheid vraag wat Facebook precies betekent. Die verbazing lijkt begrijpelijk, maar is het niet, want Facebook is vele dingen tegelijk. Facebook krijgt maar betekenis als we weten wie er wat mee doet.

Ooit was het niet meer dan een website die op een server in het Harvard-netwerk draaide en studenten toeliet een profiel aan te maken – er was plaats voor welgeteld één foto – en aan te geven met wie ze bevriend waren.

Facebook ontstond niet uit het niets. Vóór Facebook waren anderen al op het idee gekomen om websites te maken waarop mensen elkaar virtueel konden vlooien door dingetjes met elkaar te delen. Chatrooms hadden hun weg naar het web gevonden, fotoliefhebbers en videofanaten konden hun creatieve output delen en het adres van de website die iedereen moest kennen kon je ook kwijt.

Zuckerberg begreep al gauw dat schaalgrootte het verschil kon maken en liet zich graag ‘inspireren’ door deze andere toepassingen die hij kopieerde en integreerde. Dat geen van deze doorslagjes beter waren dan het origineel, doet niet ter zake, wel het feit dat ze allemaal onder hetzelfde dak woonden.

Vandaag heeft Facebook een ruim assortiment aan toepassingen. Voor velen is het de stek waar ze hun nieuwsgierigheid kunnen bevredigen door toe te kijken wat hun vrienden er uitspoken. Ja, banaliteit stroomt in brede golven over de Facebook-muren en kan doorgaans op de instemming van velen rekenen. Ja, Facebook doet er alles aan om advertenties in de maag te splitsen en stimuleert mensen om hun privacy uit te hollen.

Maar Facebook is ook de plek waar mensen met een aparte kijk op de wereld elkaar treffen en informatie uitwisselen die anders maar moeilijk zou gevonden worden. Wie de moeite doet om de blik vernauwende algoritmes tegen te werken, ontdekt soms pareltjes van creativiteit; woordeloos mooie dingen die mensen zomaar met anderen willen delen. Ook dat is Facebook.

Wat Facebook met mensen doet, of mensen met Facebook? Ik zou ’t niet weten. Er is geen simpel antwoord voor die simpele vragen, want net zomin als dé mens bestaat, bestaat Facebook.

Ben Caudron (°1965) is socioloog en auteur van ‘Niet leuk? Mijmeringen over nieuwe media, mensen en macht’. Hij observeert streng maar met liefde hoe mens en technologie zich tot elkaar verhouden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Socioloog, digitaal strateeg en auteur

    Ben Caudron (1965) is socioloog, gepassioneerd door mens en technologie. Sinds 1993 is hij actief betrokken bij de ontwikkeling van digitale media.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.