Garifunadokter schrijft medische geschiedenis in Honduras

Toekomstplannen hebben de Garifuna lang niet gehad, aangezien studies voor de meesten onbetaalbaar zijn. Tot de orkaan Mitch, die in 1998 tienduizenden slachtoffers maakte in Centraal-Amerika en de Caraïben, bijdroeg tot de verwezenlijking van zijn droom om dokter te worden. Naar aanleiding van de ramp richtte Cuba de Latijns-Amerikaanse School voor Medische Wetenschappen (ELAM) op, die gratis medische opleidingen aanbiedt om aan de slag te gaan daar waar de nood het hoogst is.

Ondertussen is Luther Castillo Harry de eerste Garifuna dokter van Honduras sinds 118 jaar en richtte hij het eerste ziekenhuis voor zijn gemeenschap op. Hij promoot er een alternatief gezondheidsmodel, gebaseerd op gratis gezondheidszorg, solidariteit en humanisme. Een systeem dat de patiënt niet als een klant beschouwt, en de gezondheidszorg niet als een consumptiegoed.

Hoe zet je een nieuw gezondheidsmodel op poten in een gebied waar geen voorzieningen zijn?

Luther Castillo Harry: Eenmaal afgestudeerd keerde ik terug naar mijn thuisland vol hoop en ambitie. Ik ging op bezoek bij alle gemeenschappen om te praten over gratis gezondheidszorg. Vreemd genoeg kwam het enthousiasme grotendeels van mijn kant. Niemand hechtte geloof aan mijn projecten. Ze vergeleken me met de traditionele politici die hen elke vier jaar komen bestoken met een reeks valse beloftes om stemmen te halen. Het was een hele opgave om de bevolking ervan te overtuigen dat mijn plannen echt en concreet waren.

Maar eens dat was gelukt, ging de bal aan het rollen. Het begon met een klein lapje grond dat we kregen van één van de gemeenschappen. Met de hulp van vrijwilligers maakten we het terrein schoon en zetten we er een plastiek tentje neer waar we gedurende acht maanden onze eerste patiënten zouden ontvangen.

Het nieuws dat er dokters waren die je gratis en op een respectvolle manier onderzochten, ging als een lopend vuurtje. Al snel konden we rekenen op donaties om medicijnen en materiaal te kopen. Alleenstaande moeders uit de gemeenschappen leidden we op tot verpleegsters. Ze vormen nog steeds de rechterhand van onze dokters en spelen een belangrijke rol bij het assisteren van geboortes. Dat heeft onder andere gezorgd voor een opmerkelijke vermindering van het moeder- en kindersterftecijfer.

De opbouw van het eerste Garifuna Volksziekenhuis duurde drie jaar. Meer dan 900.000 patiënten kregen al gratis hulpverlening. Op financiële steun van de staat of van ngo’s konden we niet rekenen. Alles is te danken aan de solidaire bijdragen van individuen, en het vrijwilligerswerk van de bevolking. We zijn ondertussen ons team aan het uitbreiden met sociaal werkers en psychologen. Verder zullen we binnenkort een vleugel voor alternatieve geneeskunde en een pediatrie-, gynaecologie- en chirurgieafdeling bijbouwen.

Hoe belangrijk is de integratie van de traditionele, natuurlijke geneeskunde in de aanpak van het ziekenhuis?

Luther Castillo Harry: 215 jaar lang waren de Garifuna enkel aangewezen op natuurlijke geneeswijzen om te overleven. Als dokter moet je daar respectvol mee omgaan, en de mensen niet zomaar een andere geneeskunde opleggen waar ze niet mee vertrouwd zijn. Daarom is het onze missie om de kennis uit onze studies te overstijgen en de ‘wetenschappelijke geneeskunde’ volgens het Westers model te harmoniseren met de traditionele, alternatieve geneeskunde van het volk, waarbij de natuur een essentiële rol speelt. Dankzij de samenhang van deze verschillende invalshoeken, slagen we erin betere resultaten te halen.

Mijn houding ten opzichte van de medische wetenschappen is niet puur biologisch. Het zou kortzichtig zijn om te denken dat een persoon enkel bestaat uit beenderen, spieren, zenuwen, … Een mens is een sociaal en spiritueel wezen dat nadenkt en leeft in een omgeving die hem beïnvloedt. Daar moet je als dokter rekening mee houden om een correcte diagnose te kunnen stellen.

Een goed voorbeeld zijn de hevige rugklachten bij zowat tachtig procent van onze bevolking. Enkel met een biopsychosociale analyse kun je de oorzaak van de klacht aanpakken. De rugpijn komt door het dagelijks sleuren van hout om vuur te maken en eten te koken. Ondertussen hebben we de bevolking kooktoestellen aangeboden die werken op zonne-energie. Er zijn automatisch minder rugklachten, maar ook minder ademhalingsproblemen bij kinderen door de rook tijdens het koken. Het kost minder moeite om water te koken, wat dan op zijn beurt minder parasitaire darminfecties veroorzaakt. En niet te vergeten is er minder boskap.

Ik begrijp niet wat er zo illegaal kan zijn aan het dagelijks verzorgen van de uitgeslotenen van deze maatschappij.

Hoe zou dit model ook succesvol kunnen zijn in de rest van de wereld?

Luther Castillo Harry: Hetzelfde systeem zou er uiteraard niet helemaal hetzelfde uitzien in andere landen door de verschillende culturele achtergronden. Een arbeidersgemeenschap vereist bijvoorbeeld niet dezelfde aanpak als een inheemse bevolking. Er is slechts één onoverkomelijke voorwaarde: het moet gratis zijn. In het begin kan dat opgevangen worden met vrijwilligerswerk, maar uiteindelijk is het de bedoeling dat er een akkoord gesloten wordt met de regering om de medicijnen, het materiaal, en de salarissen te financieren. Het bestuur blijft wel in handen van het instituut zelf.

Op lange termijn zal goedkopere gezondheidszorg de overheid minder geld kosten. Want hoe efficiënter de gezondheidszorg, hoe minder mensen ziek vallen. En dat heeft dan weer een positieve invloed op de resultaten in het onderwijs of op de werkvloer. Gezondheid ligt immers aan de basis van de ontwikkeling van een bevolking.

Krijgt u veel tegenstand van de regering?

Luther Castillo Harry: Al vanaf het begin was de tegenstand groot. Als we ons ziekenhuis via de legale weg hadden willen oprichten, zouden we voor de administratie alleen al 70.000 euro hebben moeten betalen. Er restte ons dus geen andere keuze dan zelf de handen in elkaar te slaan en de nationale normen die bol staan van uitsluiting, racisme en xenofobie te negeren. Ons werk werd onmiddellijk als illegaal bestempeld, hoewel ik nog steeds niet begrijp wat er zo illegaal kan zijn aan het dagelijks verzorgen van de uitgeslotenen van deze maatschappij.

Het feit dat wij gratis gezondheidszorg aanmoedigen en verwezenlijken, vormt een bedreiging voor diegenen die winst willen maken met gezondheidszorg en publieke ziekenhuizen kapotmaken om de privatisering te versterken. In ontwikkelingslanden zoals Honduras wordt slechts 4 procent van de dringende gezondheidsproblemen opgelost in de nationale ziekenhuizen, terwijl 96 procent opgevangen wordt dankzij de eerstehulpverlening in de gemeenschappen. De grootste oppositie komt dan ook vanuit de conservatieve laag van de medische sector. Zij krijgen immers wel aanzienlijke financiële steun van de regering en spelen zelfs een rol in de politieke beslissingen van het land. Het was dan ook te verwachten dat we door onze slechte verstandhouding met de regering ervan verdacht werden betrokken te zijn geweest bij de militaire staatsgreep in 2009.

Maar door de daadkracht van het volk is die tegenstand afgenomen. Het is niet toevallig dat ik drie maanden geleden een telefoontje van de president kreeg om samen het beleid voor volksgezondheid te bespreken. Nog geen twintig dagen later lieten we een wet goedkeuren die het Garifuna ziekenhuis erkende als model voor eerstehulpverlening op nationaal niveau.

Beschouwt u zichzelf als een politiek activist of als een dokter?

Luther Castillo Harry: Ik ben in de eerste plaats dokter. Maar als dokter kun je onmogelijk ongevoelig zijn voor sociaal onrecht. Politiek is aanwezig in alles wat te maken heeft met het zoeken naar oplossingen voor dagelijkse problemen. Zelfs de aardappel die op je bord terechtkomt, is politiek geladen. Er gaat immers een keten van hard werk en onrechtvaardigheden aan vooraf, waar ik niet blind voor kan zijn. Denk maar aan de onverantwoorde werkomstandigheden van de arbeiders en de landbouwers, of hun gebrek aan toegang tot gezondheidszorg of degelijk onderwijs. Rekening houdend met de achtergrond van mijn patiënt, moet ik soms vaststellen dat hij uitgebuit is geweest, dat hij teveel uren per dag werkt, dat hij geen recht heeft op een levensverzekering, enzovoort. De politieke weg is de enige om daar iets aan te veranderen.

Momenteel krijg ik vaak gehoor bij de regering. Ze hebben mensen nodig die het vertrouwen genieten van het volk om zo aan meer stemmen te geraken. Ik ben nog steeds geen voorstander van deze regering, maar er is wel sprake van een professioneel respect voor elkaar. Ze hebben me voorgesteld om te zetelen als minister van Volksgezondheid, maar dat interesseert me nog niet. Momenteel doe ik voorstellen die het volk mij doorgeeft, en probeer ik als tussenpersoon invloed uit te oefenen op politieke beslissingen.