Het geluid van vallende dingen

‘Toen u 23 was, bent u weg gegaan uit Colombia. Had dat met het geweld te maken?
Dat was op de eerste plaats om literaire redenen. Om de schrijver te kunnen worden die ik wou zijn, moest ik afstand nemen van Colombia en vertrekken. De generatie van de Latijns-Amerikaanse literaire boom bestaat vooral uit mensen die hun land verlieten: Gabriel García Márquez verbleef in Parijs en Mexico, Vargas Llosa in Parijs, Londen, Barcelona en Madrid; Carlos Fuentes in Parijs, Londen en Washington, Julio Cortazar in Parijs. Er is een soort traditie die aan de Latijns-Amerikaanse schrijver vraagt dat hij zijn land verlaat om schrijver te worden op een plaats waar dat niet zoveel weerstand oproept als in Latijns-Amerika. De afstand helpt ook om naar de eigen realiteit te kijken.

Maar u blijft wel over die Latijns-Amerikaanse realiteit schrijven.
Ja, dat is ook wel heel speciaal. De beste roman over het Colombia van de 20ste eeuw wordt in Mexico geschreven, de beste over Peru in Londen, de beste over Mexico in Washington. Alsof wij, Latijns-Amerikanen, enkele stappen achteruit moeten zetten om onze realiteit vanop zekere afstand met meer helderheid te kunnen zien.

Het geluid van vallende dingen gaat over het Colombia van de drugskartels
Het verhaal gaat niet echt over de drugshandel. Wat ik wilde beschrijven is welke impact de jaren van drugsterrorisme gehad hebben op het privéleven van mensen van mijn generatie. Ik ben altijd geïntrigeerd geweest door die relatie van de wereld van het publieke, dat wat wij “geschiedenis” noemen, en het privéleven van de mensen. Wat ik hier beschrijf is een situatie die ik van heel dichtbij gekend heb.

We hebben het dan over eind de jaren ‘80, begin de jaren ‘90
Inderdaad, tot Pablo Escobar, het kopstuk van het kartel van Medellín, gevat werd (december 1993, nvdr). Ik ben geboren in 1973. Ik was tien, elf jaar in de periode dat Escobar zijn moorden liet uitvoeren. Mijn puberteit en adolescentie verliepen in een stad die beheerst werd door het terrorisme, de kogels die over en weer vlogen. De roman probeert weer te geven hoe die situatie ons getekend heeft, hoe die ingegrepen heeft op ons leven en dat veranderd heeft. Ons intieme privéleven. Bogota was de scène voor de oorlog van Escobar tegen de regering, met harde aanslagen en schietpartijen, bijna een decennium lang. Het terrorisme van de kartels was een manier om de regering onder druk te zetten om bepaalde beslissingen te nemen met betrekking tot de drugshandelaars.

Wat betekende het voor u om in dat verleden te graven?
Tijdens het schrijven dacht ik voor het eerst terug aan zaken uit die periode die ik volledig vergeten was. Het kwam allemaal terug boven: hoe het is te leven met angst en vooral hoe het went om met angst te leven. We nemen ook een hele reeks strategieën aan om het leven gewoon te laten doorgaan te midden van die bijzonder gewelddadige realiteit. Een van de eerste dingen die gebeuren in een samenleving die gekenmerkt wordt door het terrorisme, is het verliezen van de controle over het leven. Als jongere groeien we op met het idee dat, wanneer je volwassen bent, je controle hebt over het leven. En dat alles wat er gebeurt, het gevolg is van beslissingen die je neemt en zaken die je plant. De idee van te kunnen beheersen. Dat alles verdwijnt volledig in een samenleving die getekend wordt door het terrorisme. Het blinde geweld maakt dat je niets kan plannen. Dat tast ons leven aan, ook het privéleven. In het boek wilde ik uitzoeken hoe dat precies gebeurt.

Heeft het geholpen om met dat verleden in het reine te komen?
Ja, het was een soort oefening van de herinnering, wat ik nooit eerder had gedaan. Ik ben in 1996 uit Colombia vertrokken en in de tien, twaalf jaar die daarop volgden heb ik nooit intens aan die periode teruggedacht, hoewel ik wel elk jaar naar Colombia terugkeerde. Ik beschouwde die periode ook niet als literair interessant, tot ik aan dit boek begon. Ik heb hiervoor twee jaar de tijd genomen en sommige stukken heb ik in Colombia geschreven, andere in Europa. Ik heb ook leeftijdsgenoten opgezocht om na te gaan hoe zij die periode herinnerden want ik had mijn voorstellingen maar ik wilde checken of die ook objectief klopten. Ik heb met heel wat mensen gesproken.

Hoe is het boek in Colombia ontvangen?
De reactie was heel interessant. Mensen herkennen zich in de beschrijvingen en de gevoelens. Ik denk dat we in Colombia ook op een moment komen, bijna twintig jaar na de dood van Escobar nu, dat het mogelijk wordt om aan de verwerking te beginnen en allerlei vragen te stellen over die periode: wat er precies is gebeurd en waarom het is gebeurd. Na het verschijnen van mijn boek zijn er twee tv-series geweest over Pablo Escobar en nog een journalistiek boek. Het is alsof het thema nu terug opduikt na twee decennia, om beter te begrijpen wat het was.

Wat heeft die zoektocht voor uzelf aan het licht gebracht wat u nog niet wist?
Lange tijd dacht ik dat het drugsprobleem op mijn leven geen vat had maar door het schrijven ontdekte ik dat ik daar fout in was. Het narco-terrorisme besmette iedereen. Je kan wel stellen dat op een bepaald moment heel de Colombiaanse samenleving medeplichtig was. Door nalatigheid, door de ogen te sluiten voor een criminele realiteit die woekerde. De misdaadgroepen kregen op die manier macht over het hele land. In de zoektocht naar de diepere wortels, ontdekte ik ook dat op het moment van het ontstaan van de drugshandel in de jaren ‘70 Peace Corps aanwezig was in Colombia. Dat waren jonge vrijwilligers die zich wilden inzetten in de boerengemeenschappen. Sommigen behoorden tot de hippiecultuur en kwamen om niet naar Vietnam te moeten. Die waren vooraf langs Mexico en Jamaica gepasseerd en hadden marihuana leren verbouwen. Die kennis gaven ze door aan de boerengemeenschappen waarin ze gingen werken. Dat was geen activiteit van Peace Corps, maar van die jongeren als individu. Velen geloofden dat ze op die manier konden bijdragen aan het verbeteren van de levensstandaard van die arme families. Het ging om kleinschalige initiatieven, niet om een criminele industrie met een maffia-achtig netwerk. Het is een ironie van de geschiedenis hoe Amerikanen — sommigen met de beste bedoelingen, anderen omwille van de winst- naar Colombia kwamen om de boeren marihuana te leren verbouwen! Dat is dan uitgegroeid tot die immense criminele industrie die verschillende democratieën van Latijns-Amerika vernietigd heeft.

Het narco-terrorisme besmette iedereen. Je kan wel stellen dat op een bepaald moment heel de Colombiaanse samenleving medeplichtig was.

In de jaren ‘90 was ik in Medellín en wat mijn aandacht trok was het engagement van jongeren voor de toekomst. Geen gevoel van overgave of defaitisme maar eerder een houding van het leven te vieren zolang het mogelijk is.
Ik heb ook geen verklaring voor dat gevoel. In Colombia zijn er generaties die geen enkele dag vrede hebben gekend, ook los van de drugshandel. Colombia is het land dat het langste een interne oorlog kent, bijna 50 jaar. Er is een urgentie om hier een einde aan te stellen, om te weten hoe het is zonder geweld. Heel veel mensen zetten zich in opdat dit mogelijk zou zijn. Maar de oorlog is ook een commercie- van wapens en drugs. Dat die oorlog al zoveel decennia is kunnen bestaan, is omdat zij die dit spel beheren, bereid zijn tot om het even wat om hun handel, die uitermate winstgevend is, te verdedigen. Het interne conflict in Colombia tussen de guerrilla en de paramilitairen is een strijd om de controle over de drugs, en de boeren betalen hiervoor de prijs.

De kartels zijn verdwenen. Colombia is toch ook veranderd in die twintig jaar.
Colombia is heel erg veranderd. Het geweld is niet verdwenen maar het heeft zich getransformeerd en het zal aanhouden zolang de drugs illegaal blijven. Dat is mijn theorie. De indrukwekkende hoeveelheden geld die daar in omgaan, zijn de oorzaak van het geweld en de corruptie. Zij financieren de marxistische guerrilla even goed als de extreem rechtse paramilitairen. Dezelfde drugs die in de jaren tachtig het harde terrorisme veroorzaakten, financieren nu de interne oorlog tussen diverse illegale kleinere legers.

U pleit voor legalisering?
Ik ben daar altijd voorstander van geweest. Met de drugs hebben we twee problemen: een probleem van publieke gezondheid, en een van publieke veiligheid en ondergraven van de instellingen. Omdat drugs illegaal zijn, genereren ze zo’n extremen van rijkdom en geweld. Maffia genereert geweld, chaos en corruptie. Onze samenlevingen moeten vandaag uitmaken of ze die twee problemen willen, of slechts één. Door legalisering verdwijnt de maffia, de corruptie en het geweld en blijft er het probleem van de consumptie en de gezondheid. Dat is ongetwijfeld een ernstig probleem maar als men daar de helft in investeert van wat nu in de oorlog tegen de drugs wordt geïnvesteerd, kan men dit toch indijken.

Er wordt veel over gesproken. Denkt u dat legalisering iets voor morgen is?
Dat denk ik niet omdat legaliseren moet gebeuren niet in de producerende landen, maar in de consumerende. Daar ligt het probleem, dat gaat om immense hoeveelheden. Ik was lange tijd volledig pessimistisch hierover, maar bij de verkiezingen in de VS zijn er twee staten (Colorado en Washington, nvdr) die het recreatieve gebruik van marihuana toestaan. Voor Obama gaat het nu veel moeilijker zijn om ook elders een totaal verbod op te leggen, wanneer het in twee van zijn staten legaal is. Het is moeilijk een dubbele standaard te hanteren Maar het zal nog heel wat tijd vragen.

Ook met de Farc zijn onderhandelingen begonnen. Is het land er klaar voor?
Ik weet het echt niet. Wat ik wel kan zeggen is dat het land echt heel erg verlangt naar vrede. Maar de Farc heeft eigenlijk geen enkele bereidheid aan de dag gelegd, behalve het feit dat ze het ermee eens waren om samen rond de tafel te zitten. In een land dat al zoveel heeft afgezien van het geweld, van de gijzelnemingen door de Farc van burgers, soldaten die zes, zeven jaar hebben doorgebracht vastgeketend aan een boom. Wanneer dan een van de woordvoerders van de Farc zegt dat de Farc slachtoffer is van zoveel decennia van geweld, komt dat bij mij over als een belediging voor het Colombiaanse volk. In de publieke verklaringen van de woordvoerders van de guerrilla leggen ze een arrogantie aan de dag ie niet te verantwoorden is. En verder gaan de aanslagen gewoon door. Ik hoop dat ze beseffen dat deze onderhandelingen een unieke kans zijn. Hun strijd, die geworteld was in een zoektocht naar verandering, is vandaag op geen enkele manier nog te verrechtvaardigen. De burgemeester van Bogota, Gustavo Petra, is een ex-guerrillero van M19. Hij bekleedt vandaag de tweede belangrijkste politieke functie van het land. In Colombia kan je vandaag op democratische manier aan de macht komen. Daar is geen gewapende strijd meer voor nodig, en zeker ook niet zo’n onmenselijke en ontmenselijkende praktijken als ontvoeren, en antipersoonsmijnen. Dat is een anachronisme geworden.

Wat is uw droom voor Colombia?
Ik ben in 1973 geboren, drie jaar later is de oorlog tegen de drugs begonnen en ongeveer tien jaar voordien was de guerrilla begonnen. Ik heb nooit vrede gekend in mijn land. Ik zou wel eens graag in Colombia leven in een periode van vrede en aan mijn kinderen een toekomst overhandigen die vrede garandeert. Twee maanden geleden ben ik teruggekeerd naar Colombia om me daar opnieuw definitief te vestigen, na zestien jaar in het buitenland. Ik voelde me evenwel heel goed in het buitenland en wie weet, misschien kom ik wel weer. Ik leefde negen maanden in België, in de Ardennen en 13 jaar in Barcelona.

Lees ook de recensie van de roman.