‘Ik was joodser dan ik ooit had gedacht’

Een geboorterechtreis, goed voor twee weken rondleiding in Israël, wordt door Taglit Birthright Israel aan elke jonge jood tussen 18 en 26 aangeboden. In haar striproman beschrijft Glidden hoe ze tijdens die reis worstelt met de ideeën die ze zich gevormd had. Ze had zich vooraf grondig voorbereid om zich niet te laten brainwashen door eenzijdige Israëlische propaganda. Glidden, een progressieve Amerikaanse, was als de dood dat ze haar verontwaardiging over de bezetting van de Palestijnse Gebieden zou afzwakken. De zaken lagen complexer dan ze had gedacht, zo blijkt in haar boek.
MO* sprak met de sympathieke Sarah Glidden in hartje Brussel, tijdens de Europese promotieronde van haar boek.

Tijdens de reis werd het duidelijk dat alles niet zo zwart-wit is als je dacht. Hoe veranderde de reis je blik op Israël?

Ik vertrok vanuit het stellige idee dat alles wat ik wist over het conflict, bevestigd zou worden door deze reis. Ik zou op een blaadje krijgen dat Israël alle macht heeft en die macht ook ongeoorloofd misbruikt. Wat ik wist kwam uit boeken en kranten, met de blik van een outsider van over de oceaan. Vermits ik ook Ha’aretz las –linkser dan alle andere Israëlische kranten samen maar toch Israëlisch– dacht ik dat ik toch ook de Israëlische standpunten had geïntegreerd. De titel “Israël in zestig dagen” houdt ook echt wel in dat ik naast twee weken reizen, anderhalve maand tijd heb besteed aan inlezen.
Tijdens de reis begon ik te begrijpen hoe Israël beslissingen neemt vanuit strategische overwegingen, en niet louter vanwege emotionele overwegingen zoals ik altijd gedacht had. Dat inzicht gaf me andere, nieuwe argumenten om genuanceerder naar het conflict te kijken. Dat neemt echter niet weg dat ik het nog altijd fundamenteel oneens ben met het bezettingsbeleid van de Israëlische regering. Net zoals ik het oneens ben met de keuzes die bijvoorbeeld Hamas maakt. Wat ik wil zeggen: beter begrijpen is niet hetzelfde als goedkeuren.

Je had altijd geweigerd om van die gratis geboortereis gebruik te maken? Waarom ging je nu toch?

Ik was 26, “nieuwbakken” in het genre striptekenen, en had het gevoel dat niets echt goed werkte. Ik was bovendien heel erg geïnteresseerd in journalistiek, en zat in een voortdurende tweestrijd of ik nu daar voor moest kiezen of voor beeldende kunst.
Het was het werk van schitterende auteurs zoals Joe Sacco (vooral bekend van Palestina en De Fikser, t.d.) en Mariane Satrapi (bekend van de Persepolis-reeks, t.d.) dat me inspireerde. Zij waren erin geslaagd om strips te maken met een journalistieke reflex.
Op een dag had ik een discussie met mijn moeder over het Midden-Oostenconflict. Mijn moeder vond dat ik minder recht van spreken had zolang ik niet eens de moeite had gedaan om naar Israël te gaan. ‘Waarom schrijf je niet in op zo’n geboorterechtreis?’, vroeg ze. Ik had die reizen dus altijd vermeden omdat ik ze als eenzijdige Israëlische propaganda bekeek, maar zag er nu de uitdaging in om er juist, vanuit een heel kritisch oogpunt, een striproman over te maken.

Hoe zag je joodse opvoeding eruit?

Mijn moeder, zelf afkomstig van een familie die niet religieus was, is toen ze ouder werd, meer invulling beginnen geven aan de joods-religieuze beleving in haar leven. Op een open manier, zonder opdringerig te zijn, heeft ze mijn broers en mij religieus opgevoed.
Eigenlijk wou mijn moeder ons vooral bewustmaken voor de joodse spiritualiteit. Ze vond dat we onze culturele achtergrond als joden moesten kennen, weten wat onze historische erfenis betekent. Zo studeerden we onze bar- en bat-mitswa’s, maar vanuit een elementaire reformistische judaïsche visie.

Hoe vul je dat judaïsme nu zelf in?

Ik beschouw mezelf niet als religieus, ik hou ook niet van religieuze rituelen en diensten. Een joodse dienst is altijd in het Hebreeuws, je verstaat niet wat er gezegd wordt maar moet die zinnen wel herhalen, te vergelijken met een Latijnse mis.
Ik ben, zoals de familie van mijn moeders kant, wel cultureel joods. Die culturele invulling van joods zijn vermijdt dogma’s en heeft een fundamentele sociale dimensie: oog voor sociale rechtvaardigheid is een van de pilaren van het jodendom. Het gaat ook heel simpelweg over de manier van omgaan van elkaar, de gesprekken, en niet te vergeten (lacht) de grote maaltijden met heerlijke joodse gerechten.

Heeft de geboorterecht-reis je meer joods gemaakt?

Ja, op een bepaalde manier wel. Voor de reis stelde ik weinig vragen over mijn joodse identiteit, die was gewoon deel van mij. Ik ben in een stad, net buiten Boston, in Massachusetts opgegroeid. De helft van de bevolking is er joods. Ik heb nooit antisemitisme gevoeld, joodse vakantiedagen waren vrije dagen op school, en iedereen kende een beetje Jiddisch.
In het kader van het maken van dit boek, ben ik veel meer over dat joods zijn beginnen spreken. Ik kreeg plots ook af te rekenen met dilemma’s waar ik nooit zo diep over had nagedacht. Ik was bang dat ik als een slechte jood bestempeld zou worden als ik me te kritisch uitliet tegenover Israël of de Amerikaans-joodse gemeenschap.
Maar ik kwam er achter –onder meer door de toespraak van een progressieve rabbijn in Jeruzalem– dat het juist een van de fundamenten van het jodendom is om het leven kritisch en met aandacht voor rechtvaardigheid te bekijken. Ik was joodser dan ik ooit had beseft.

Veranderde de reis ook de visie van je reisgenoten op Israël en hun joodse identiteit?

Ja, mijn vriendin Melissa –helemaal niet-joods opgevoed- vond bijvoorbeeld ook meer aansluiting bij het jodendom. Er was echter ook het omgekeerde effect bij één meisje, die uit een sterk zionistisch en neoconservatief milieu komt. Op het einde van de reis vertelde ze me dat de ervaring haar dwong om genuanceerder na te denken over de positie van Israël en meer begrip te hebben voor de standpunten van de Palestijnen, wat ze tot dan altijd compleet had genegeerd. We hebben tijdens de reis natuurlijk vaak over het conflict gepraat, en Gil, onze gids, was nogal links. Maar toch is het gek dat ze zo reageerde want we hebben geen voet gezet in de Westelijke Jordaanoever en we hebben op geen enkele manier te zien gekregen hoe de bezetting er echt uitziet.
Overigens, sommige jongeren deed de hele reis niets hoor, die beschouwen het als een gratis vakantie.

Heb je negatieve reacties gekregen op je boek?

Ik was als de dood voor haatreacties van pro-Israëlische als pro-Palestijnse stemmen, naarmate de verschijningsdatum van het boek naderde. Maar die replieken zijn eigenlijk uitgebleven, globaal krijg ik positieve reacties. Ik heb één idiote, gemene e-mail gekregen van een of andere rechtse kerel, en deze week heb ik wel nog een interview gehad met de Frans-joodse Radio Shalom in Nice dat eigenlijk een aanval op mijn persoon was.
Ik ben uiteraard niet op de hoogte van alle negatieve reacties –ik lees bijvoorbeeld geen internetfora– maar ik weet dat ik niet iedereen kan plezieren. Het verhaal mag dan nog zo gebalanceerd zijn, zodra er “Israël” en “Palestijnen” in zitten, krijg je schreeuwerige reacties vanuit twee uiterste hoeken.

Denk je dat het überhaupt mogelijk is om het conflict neutraal te benaderen?

Dat is inderdaad heel moeilijk. Ik heb constant, sinds mijn vijfde, te horen gekregen dat Israël mijn land was, niet meteen een neutraal standpunt. Ik vond het voor mezelf behoorlijk moeilijk om, als Amerikaans-joodse, een neutraal standpunt over de situatie te vinden. Het is een van de grote uitdagingen voor de journalistiek en er zijn journalisten die daarin slagen.

Het plan was dat je naar de Palestijnse Gebieden zou gaan maar toch ging je niet.

Klopt, ik zou aanvankelijk journalisten ontmoeten in Ramallah, maar Nadan, een Israëli die mee assisteerde in de reisbegeleiding, zei me dat ik teveel gevaar zou lopen omdat ik én Amerikaanse én joods én vrouw was.
Nu vind ik het jammer dat ik dat geloofde, want er was me waarschijnlijk niets overkomen, mensen nemen immers constant taxi’s naar Ramallah. Ik wist echter niet beter, geloofde het, en angst is nu eenmaal een machtige emotie. Zeker als Amerikaanse krijg je die angst voor aanslagen vaak opgelegd. Het is wel een belangrijke les voor mijn karaktertje, you can’t put your money where your mouth is.

De Israëlische premier Netanyahu is niet opgezet dat Barack Obama ervoor pleit om een Palestijnse staat op te richten binnen de grenzen van 1967. Drijft Amerika wat verder weg van Israël?

Dat is natuurlijk moeilijk voorspelbaar, en ik ben geen expert. Ik observeer ook liever dan te opiniëren. En we moeten de Amerikaanse positie ook met de nodige scepsis bekijken. Kijk maar naar de duale Amerikaanse positie over de nederzettingen. De VS hadden zich duidelijk uitgesproken tegen de nederzettingen maar wanneer het tot een uiteindelijke stemming van resolutie kwam binnen de Verenigde Naties, stelden we een veto! Dat was enorm teleurstellend. De vraag is dus hoe loyaal de Amerikaanse administratie Obama’s standpunten echt volgt, gaat het verder dan retoriek?

En hoe sta je tegenover de verzoening tussen Fatah en Hamas?

(Zucht) Dat is nog zo’n moeilijke kwestie. Met wie moet je onderhandelen als er geen eenheid is bij de Palestijnse beleidsmakers en bestuurders? Anderzijds maakt Hamas het er niet gemakkelijker op. Kijk, ik begrijp dat er een onderscheid moet zijn tussen de politieke en militaristische vleugel van Hamas, en ik heb me altijd opengesteld voor het politieke verhaal. Alleen is het weinig hoopvol en vooral ook dom als een partij als Hamas de uitschakeling van Osama Bin Laden luid en helder veroordeelt als een moordaanslag. Komaan zeg. Dit haalt hun geloofwaardigheid als ernstige dialoogpartner toch naar beneden.

Geloof je in een tweestatenoplossing?

Ik zou het fantastisch vinden dat er in september een VN-stemming komt die een Palestijnse staat erkent. Het zou helpen om de posities van de internationale gemeenschap uit te zuiveren. Maar die stemming kan nog zoveel kanten op.

Ga je nog naar de Palestijnse Gebieden?

Ja, ik ga binnenkort naar Jeruzalem en de Westbank en wil een paar portretten maken over de Palestijnen. In het kader van VN-stemming in september wil ik de beeldvorming die wij hebben over de Palestijnen rechttrekken. Nu bestaat ons beeld uit twee Palestijnen: een veertienjarig heethoofdje dat stenen gooit of een gesluierde oudere dame die huilt dat haar huis vernietigd werd. Natuurlijk maken ze ook deel uit van het verhaal maar ik vind het mensonterend dat de Palestijnen gereduceerd worden tot die twee stereotiepen. Je hebt evengoed Palestijnse dokters, elektriciens, veeartsen, studenten, restauranthouders die op zoek zijn naar een normaal leven en veiligheid.

Israel in 60 dagen, door Sarah Glidden, is uitgegeven bij Oog & Blik / De Bezige Bij. Hardcover, 206 blzn, ISBN 789054 923176