'Het tijdperk van 11 september is voorbij'

U ben de voorbije tien jaar vaak kwaad geweest, schrijft u. Waarom juist?

Lieven de Cauter: Omdat de uitzonderingstoestand wordt ingevoerd. Die krijgt onder andere de vorm van de Patriot Act, een gedeeltelijke opschorting van de grondwet in de VS. Maar ook in België heerst voor een stuk uitzonderingsrecht. Ook kenmerkend voor de uitzonderingstoestand zijn de gevangeniskampen zoals Guantanamo. Dat zijn penitentiaire instellingen die buiten de wet staan. Extraordinary rendition is even weerzinwekkend. We vernemen telkens opnieuw dat mensen uitgeleverd worden aan landen die martelen, waar België misschien functioneert als draaischijf. De uitzonderingstoestand hangt nauw samen met de poging van Amerika om via militaire overheersing het unipolaire moment te vereeuwigen. Dat was de bedoeling van de neoconservatieven.

U wordt wel eens ook een anti-Amerikaans activist genoemd.

Wie Israël bekritiseert is antisemiet, wie Amerika bekritiseert is anti-Amerikaans. Dat is pure lulkoek. Ik ben totaal niet anti-Amerikaans. Ik bewonder de Amerikaanse cultuur en vind de VS een fantastisch land. Maar natuurlijk, ik vind wel dat we kritisch moeten zijn tegenover het westerse imperialisme en het westers kolonialisme of neo-kolonialisme.

De eerste taak van elke intellectueel is kritisch te zijn tegenover het eigen systeem. Dat hebben heel veel intellectuelen en journalisten niet begrepen. Ik sta kritisch tegenover de Belgische staat, tegenover het Westen en zijn militaire strategie. Het is ook daar dat we iets kunnen doen. Zeggen dat de islamitische fundamentalisten fout zijn, moet in zeker zin gebeuren, maar de vijand zwart maken is positie kiezen aan de kant van de islambashers en zo zijn er na 9/11 al meer dan genoeg.

Denkt u dat het maatschappelijk discours gewijzigd is geweest na 9/11?

We kennen een neoliberaal discours, maar dat is al begonnen met Reagan en Thatcher. Maar neoliberalisme gaat zeer goed samen met neoconservatisme en dat link ik wel aan 9/11. De aanslagen waren de doorbraak waarop de neoconservatieven zaten te wachten om hun militaire wereldoverheersing uit te voeren die ze in hun rapport Rebuilding Americas Defences al uiteengezet hadden. Dat bewijst het fameuze zinnetje in het rapport: ‘Heel het programma zal niet doorgevoerd kunnen worden tenzij er een catastrofisch, katalyserend evenement plaatsvindt, een nieuw soort Pearl Harbor’. Dit rapport dateert van september 2000! De oorlog in Irak was zelfs al langer gepland. In 1998 schreven de neoconservatieven een brief naar Clinton dat hij dringend Irak moest binnenvallen. Zij wilden die staat gewoon kapot maken.

Kan je de VS van de voorbije tien jaar als een planetaire macht beschouwen?

De VS willen een planetaire macht zijn, maar dat is tirannie. Mijn nieuwe theorie is die van de perverse pyramide. Je hebt bovenaan de monarchie, met de VS op kop, de G7 en het IMF. De tweede trap is de aristocratie. Hier zitten de multinationals, de banken, enzovoort. De derde trap is de democratie met de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, de media, de godsdiensten, de ngo’s. Allen maken ze deel uit van het imperiale systeem.

Om te verklaren wat er na 9/11 gebeurd is, moeten we kijken naar het Aristotelische schema van de zes mogelijke bestuursvormen. Tegenover de monarchie krijgt men de tiranie. Dat zijn nu de VS, met hun martelingen, Guantanamo Bay én het omver gooien van het internationale recht. Zij geloven het recht te hebben om een illegale invasie te doen, buiten elke juridische internationale structuur.

De aristocratie is een oligarchie geworden. Kijk naar de banken die crisissen veroorzaken en gered worden door de belastingbetaler. Een jaar later betalen de banken alweer bonussen uit. Het cynisme is totaal. Er is een soort slechte minderheid die regeert

De democratie is helaas aangevuld met een anarchie, een soort terugkeer van de natuurtoestand. Dat is vooral zichtbaar na een black out, zoals een burgeroorlog of een natuurramp. Je ziet hoe soevereiniteit plots kan wegvallen, hoe de staat desintegreert. Irak was een proces van state-ending. Dat is de natuurtoestand opleggen door de hele staat te vernietigen. Het is een belangrijk aspect van de neoconservatieve politiek. Die gebruikt een natuurramp of een burgeroorlog om het neoliberale programma door te voeren. In die zin is het neoconservatisme de gewapende arm van het neoliberalisme.

Is het beleid van de Europese Unie veranderd ten opzichte van Amerika?

De kritische houding die België en andere Europese staten aannamen ten aanzien van de VS is verslapt omdat Obama natuurlijk een veel sympathiekere jongen is, maar het Pentagon blijft gewoon op dezelfde koers. Eigenlijk is Obama het Pentagon met een menselijk gezicht, maar hij heeft eigenlijk niets veranderd. Hij heeft zelfs Guantanamo niet gesloten. De oorlog in Irak is niet beëindigd, wat men ook moge zeggen. De oorlog in Afghanistan is een moeras. Er is alleen nog een oorlog bijgekomen waar de meningen over verdeeld zijn.

Heeft de angstcultuur na 9/11 gezorgd voor een groeiend neoliberalisme?

Je moet altijd uitkijken met causaliteit. We hebben al gezegd dat het neoliberalisme niet uitgevonden is door of sinds 9/11. Maar het zou inderdaad kunnen dat je het neoliberalisme beter kan doordrukken op het moment dat er een angstcultuur leeft. Denk aan bepaalde terreurcampagnes onder de Chileense dictator Pinochet. Friedman, een neoliberaal en Nobelprijswinnaar economie, vond het niet zo’n slechte zaak. Hij was zelfs adviseur van Pinochet.

Maar je moet het neoliberalisme definiëren in heel duidelijke termen, namelijk in termen van diefstal. Electrabel is een schoolvoorbeeld van dergelijke diefstal. Wij hebben allen geïnvesteerd in kerncentrales. Men heeft dat geprivatiseerd en nu maakt Electrabel gigantische winst. Het is een socialisering van de kosten en een privatisering van de winst. Het is gewoon een vorm van diefstal. En dat gebeurt op alle fronten en het blijft gebeuren. Er is een soort sektarisch geloof dat privatiseren per se goed is. Dat is de oplossing. Indien het niet werkt, kiest men voor nog meer privatiseren.

U vindt dat de mensen niet kwaad genoeg worden?

Dat klopt. Dat komt omdat veel mensen niet doorzien waarom ze kwaad zouden moeten worden. Ik hoop dat dat verandert en dat de mensen opstaan. De slogan van mijn boek is niet voor niets Everywhere Tahrirsquare. Je vindt dat aan het begin, midden en einde van het boek. Ik vind het echt noodzakelijk dat mensen in opstand komen. Vanuit mijn very bleek picture; de uitzonderingstoestand, kijk ik door het donkere tijdperk naar het licht dat er zal zijn. Dus we moeten opstaan. Israël is een fantastisch voorbeeld. Daar komt men in eerste instantie op straat tegen de niet meer te houden huizenprijzen. De sociale ongelijkheid is groot, waardoor het mogelijk een tweede Tahrir Square zou kunnen worden. Het zou kunnen dat het de maatschappij doet kantelen in een veel progressieve samenleving, dat de progressieven in Israël weer zelfvertrouwen krijgen en dat het gewicht van de fundamentalisten kleiner wordt. .

Wat verwacht u dat er de komende tien jaar zal gebeuren met de angstcultuur, de politiek, het fundamentalisme en de revoluties in de Arabische wereld?

Ik kan alleen maar aan whisful thinking doen en dat is samen te vatten in Everywhere Tahrirsquare. Ik hoop dat er in Madrid, Tel Aviv, Brussel en eigenlijk overal Tharirsquare-achtige evenementen plaatsvinden of bewegingen opstaan tegen het neoconservatisme, het neoliberalisme en het fundamentalisme. In Egypte, Tunesië, Syrië en Libië wordt het bewijs geleverd dat de meeste moslims niet fundamentalistisch zijn. Elke dag zie je op televisie iemand die zegt: ‘We zijn geen fundamentalisten. We willen vrijheid, democratie en sociaal recht.’ Zelfs de moslimsbroeders in Egypte zijn al helemaal om. De jongere garde van de moslimbroeders heeft meegedaan aan de revolutie in Egypte. Hun woorden? Dit is toch wel te mooi! Dit is veel mooier dan een shariasysteem.

Ik denk dat dit besmettelijk is. Dat de jeugd die op internet zit, die modern is en niet meer zo gelocaliseerd, provinciaal en dorps, die staat overal ter wereld op. Persoonlijk zou ik hier het liefst een Brusselse Tahrir Squarebeweging oprichten. In alle Marokkaanse, Tunesische, Algerijnse en Turkse cultuurhuizen gaan discussiëren en zeggen: ‘Wake up, I’m not proud!’

Bent u niet bang dat we eerder in een situatie terechtkomen zoals nu in Libie?

Ja, dat is een risico dat je loopt in een gefaalde staat met anarchie. Ik denk dat de NAVO zo snel mogelijk uit Libië wegmoet. De Arabische Liga of in principe de Libiers zelf moeten gewoon handelen. Natuurlijk blijft het gevaar op een burgeroorlog en op wraakacties. Dat risico is gewoon niet uit te sluiten.

De revolte in Egypte is vrij vredig verlopen omdat het leger zich in het midden heeft gezet. Er werd mij verteld dat de aanwezigheid van het leger niet alleen om deze vrede was, maar ook om de positie van het leger in het land te handhaven. Hoewel het leger veel dodelijke slachtoffers heeft voorkomen, heeft het nu nog steeds alle touwtjes in handen. Ik weet niet of je daar heel erg blij mee moet zijn. Het zou kunnen zijn dat we binnen twee jaar zeggen: Libië is mislukt, Egypte is gelukt. Het zou ook kunnen dat binnen vijf jaar Libië na een zeer bloedige, anarchistische fase een democratie wordt en dat Egypte ondanks al het verzet en de opstanden van afgelopen januari gewoon blijft zoals het nu is. Dat blijft koffiedik kijken.

Als er meer ruimte komt voor democratie en het geluid van de burgers, is er dan nog kans op een aanslag als die van 9/11?

IIk denk het niet. Je zou kunnen zeggen dat Tahrir Square goed nieuws is voor deze planeet, omdat de opstand het fundamentalisme aan de kant zet. Ik denk dat zelfs de meest religieuze jongeren het tof vinden om zo samen op straat te zijn. Ook al hebben sommige islamitische vrouwen hun hoofddoek niet afgedaan dan nog is hun houding in de publieke ruimte totaal veranderd. Hun hele zelfperceptie is veranderd. Toch denk ik dat het islamitische fundamentalisme pas uitgespeeld is als ook de moslims hier wakker worden. Tahrir Square is hier nog niet aangekomen. Maar het tijdperk van 9/11 is wel voorbij.

Het boek van Lieven de Cauter De Alledaagse Apocalyps. Van 9/11 tot de Arabische Lente kan gratis gedownload worden op de www.dewereldmorgen.be.