Migrant tot de derde macht

Na bijna een jaar in Turkije, zet ik mijn terugreis in naar België, net als dertig jaar geleden, toen als kleuter in de schoot van mijn moeder. In het vliegtuig, dat eerst een tussenstop maakt in Zurich, zitten vooral gepensioneerde koppels die in de Turkse Riviera hun tweede thuis hebben gevonden. Zij maken op hun oude dag een migratie van Europa naar Turkije. Hoe zit dat bij mij? Ik moet u helaas het antwoord verschuldigd blijven, want wat is migratie tegenwoordig? Dekt het woord nog wel de vele dimensies die er met complexer wordende samenlevingen ontstaan zijn?

Tussen iets en niets

Als je mij zou vragen op welke plek ik het liefst vertoef op aarde, dan is dat ontegensprekelijk in het vliegtuig tussen de wolken. De grote vogel die je overal brengt, de wereld die een kleine stip wordt, hoogstens de grootte van een speelplein krijgt. Het is een soort meditatie voor mij. Je zweeft ergens tussen het iets en het niets, de landsgrenzen vervagen, ergens tussen heden, verleden en toekomst.

Het is altijd een moment waarop je even vooruitblikt en terugblikt. Een soort inventaris van je leven. Ook deze keer doe ik dat na lange verblijf in mijn vaderland (wij noemen dat moederland in het Turks). Ik blik vooruit op mijn aankomst in België. Het afscheid in Turkije enerzijds, het weerzien met familie en vrienden in België anderzijds. De gemengde gevoelens: missen, afscheid, herinneringen houden me bezig.

Dat is de reden waarom ik niet graag een babbeltje sla met mijn buur, daar hoog in de lucht. In het vliegtuig ben ik het meest asociale wezen dat er boven de aarde rondvliegt. Zelfs als mijn buur zo dringend moet, zal ik het pas merken als die na veel vijven en zessen ten einde raad een tik geeft op mijn schouder. Met mijn ultramoderne headphones die geen enkel geluid doorlaten, kan hij ook moeilijk anders.

Door een remigratie of omgekeerde migratie door te maken krijg je zicht op de complexiteit van migratie. De vele lagen van migratie werden voor mij zichtbaarder door deze beweging te maken. Om een voorbeeld te geven: hoewel Turks mijn moedertaal is, heeft het een lange tijd geduurd voor ik me de administratieve taal van Turkije eigen kon maken. De telecommunicatiewinkel, de bank, de post en dan heb ik het nog niet over communicatie over de telefoon. Dat was een nachtmerrie. Zo ben ik erin geslaagd om een vlucht te boeken van Izmir naar Istanbul, terwijl ik in de luchthaven van Istanbul stond voor vertrek.

Het migratiegen

Migratie is een soort virus dat je besmet, waar je levenslang niet vanaf geraakt. Eens gemigreerd, doet dat iets met je persoonlijkheid en je leven. Het opent je vizier naar de wereld en maakt je perspectief breder. De administratieve kant van de zaak is niet altijd gering, maar ook daarin voorzien sommige landen oplossingen. In de toekomst zal ook daar verandering in moeten komen, want hoeveel mensen leven niet tussen de koffers?

Migratie betekent niet dat je van punt A naar punt B gaat en dat je je slechts in één samenleving inschrijft. Integendeel, je geraakt verbonden met meerdere contexten. Je ontwikkelt netwerken en de zorgen van dat land worden jou zorgen.

De nieuwsitems beider landen branden in mijn netvlies. Natuurlijk raakt het me als een campagne van het VB meer plaats krijgt in sommige media dan de kritiek daarop. Maar de daaropvolgende minuut worden mijn lachspieren nog eens goed getraind. Of als ik lees dat de commotie rond de remigratie van Jahjah resulteert in een foute operatie door de politiek. Aan de andere kant van de Bosporus wordt er gezwaaid met het democratiseringspakket van de regering, de reacties van verschillende geledingen van de Turkse samenleving zijn, zoals verwacht, verdeeld. De kritiek uit de seculiere hoek is ongezouten.

Mensen wonen en werken in verschillende landen op hetzelfde moment, maar daar bestaat nog geen naam voor. Een zakenman die tijdens de week in Rusland zit en in het weekend bij zijn gezin, wordt geen migrant genoemd. Een Portugese student die na zijn studies in Brazilië wil blijven is dat evenmin. Maar een Afrikaan die aanspoelt met de zee is dat wel. Hoewel er helemaal geen verschil is tussen de wensen en verwachtingen van de drie voorbeelden.

Want vandaag de dag is het migratiefenomeen helaas tot een klassen –en rassenkwestie gebombardeerd. Persoonlijk vind ik het niet erg om de eeuwige migrant te zijn in een land, maar als dat gelijk staat met segregatie, achterstelling en miskenning van wie ik ben, roep ik halt. Terwijl migratie van alle tijden en alle volkeren is. We zijn vergeten dat migratie over dromen gaat en dromen zijn iets moois om te koesteren. Dat kan je bij wijze van spreken ademen in het kersverse Red Star Line Museum.

Red Star Line Museum

Symbolisch is het belangrijk dat dit museum er is en dan vooral in Antwerpen. Want de stad wordt herinnerd aan haar rijke kosmopolitische verleden dat zij soms dreigt te vergeten. Het bredere verhaal wordt extra duidelijk wanneer je in fasen een kijkje in het verleden neemt: hoe de “landverhuizers” hun droom verwezenlijkten op zoek naar een beter leven. Mijn hart klopt sneller ik luister naar de vertellingen van een oude Marokkaanse dame uit de jaren zestig. Mijn vroegste herinneringen werden ter plekke opgehaald.

In mijn verbeelding is het Red Star Line Museum ook een schip in beweging. En dat schip zal een reis van het verleden naar het heden en de toekomst maken. Hedendaagse migraties kunnen meer en meer aan bod komen, want Antwerpen is ondertussen de meest multiculturele stad van Europa met haar 176 verschillende nationaliteiten.

De eeuwige migrant

Het is tijd dat migratie een positieve connotatie krijgt. Als we kijken naar de staat van crisis waarin vele landen vertoeven, dan is het mogelijk dat de wereldbevolking meer en meer in de ene of de andere richting zal bewegen. De tijd dat men van Oost naar West en van Zuid naar Noord beweegt is voorbij. Naargelang de politieke verhoudingen veranderen, wijzigen de migratiedynamieken mee. Ik zie meer en meer mensen flirten met het idee om enkele jaren in een ander land door te brengen. Een tijdelijkheidsmigratie. Of in twee landen te leven. Dat moet kunnen.

Maar hoe moet dat dan heten? Migrant tot de derde macht? Of migrant gedeeld door twee? Of nog de eeuwige migrant?

Birsen Taspinar is systeemtherapeute en auteur van het boek ‘Moeders van de stilte’ dat binnenkort verschijnt bij de Bezige Bij.