'Mobiliteit is een elementair mensenrecht'

Het is kort dag voor Mohammed Fahmy (30), die in het Mechels stadsmuseum Hof van Busleyden de laatste hand legt aan zijn muurschildering. Hij doet dat in het kader van Newtopia: de staat van de mensenrechten, een internationale tentoonstelling van hedendaagse kunst die gewijd is aan de mensenrechten. ‘Street artist’ Fahmy – bekend onder de artiestennaam Ganzeer of ‘ketting’ – was de eerste die de slogans van Tahrir optekende. Hij was erbij, op dag één van de Egyptische revolutie en legde zijn regimekritiek vast in de straten, op stencils die hij over Caïro verspreidde. Het was exact zijn uitgesproken politiek engagement en zijn impact op de publieke ruimte tijdens de Egyptische revolutiedagen, die curator Katerina Gregos overtuigden om met hem scheep te gaan.
Nog tot 10 december is zijn werk te bekijken in Mechelen. MO* kon hem nog op de valreep strikken voor een ontbijtgesprek in zijn hotel in Mechelen.

Revoltekunst

‘Aan het begin van de eerste achttien dagen van de Egyptische revolutie, was het moeilijk om niet betrokken te zijn. Op verschillende niveaus namen mensen deel, zoveel mensen namen hun verantwoordelijkheid, velen vanuit hun persoonlijke vak- of kennisgebied. Dokters richtten veldhospitalen op om de gewonden te verzorgen, journalisten blogden, ik gebruikte kunst als expressievorm. De publieke kunst was een belangrijk deel van de revolutie, we zagen het als antwoord op de valse berichtgeving en regeringspropaganda die via een aantal regimegetrouwe media verspreid werd.’

‘Op 25 januari, de dag dat het begon, was ik ook op Tahrir. Nooit eerder zag ik zoveel mensen op straat die protesteerden tegen een regime dat hen decennia onderdrukt had. Ik zag de oproerpolitie en vervolgens ging het door mijn hoofd dat het allemaal weg zou zijn de volgende dag, wanneer de protesten de kop zouden zijn ingeslagen en de hardst roependen gearresteerd. Ik besloot een stempel achter te laten, een kleine getuigenis dat er iets had plaatsgevonden, en zette heel gewoon de slogans die werden geroepen op de muren. Het was een heel simpele – conceptloze –  daad, maar de reactie van het publiek was verrassend en heel krachtig. Ook al riepen, hoorden en zagen ze die slogans overal op spandoeken, het feit dat hun woorden op de muren “gebeiteld” werden gaf hen heel veel voldoening.’

Het is best wel ironisch dat sommige landen in deze wereld zich met veel bravoure als hoeder van de mensenrechten opstellen en tegelijk beslissen dat sommige mensen hun land niet in mogen

Revolutie gaat voort

‘Toen Hosni Moebarak op 28 januari zijn speech gaf, als reactie op de demonstranten, reageerden mensen aanvankelijk geëmotioneerd. Ze hadden medelijden gekregen en zegden: ‘laten we ophouden met hem te vernederen, hij is een oude man, als symbool van onze natie verdient hij dit niet’. Ik zag en hoorde het gebeuren, ken de Egyptenaren, een emotioneel volk dat op die manier gemakkelijk te manipuleren is, en ik verspreidde een stencil waarop ik de vlag van Egypte had hertekend. Ik wou mensen duidelijk maken dat Moebarak niet de trots van de natie was. Zo startte het, en zo gaat het ook nog door. De Egyptische revolutie is niet voorbij. Ze kende een belangrijke start tijdens die eerste achttien dagen maar ook vandaag demonstreren jongeren nog. Vandaag hangt er in de Martelarenstraat in Downtown Caïro een enorm spandoek dat kopt: ‘Verboden toegang voor de Moslimbroeders’. De jonge revolutionairen die tegen de militaire elite vochten, vechten nu tegen de Moslimbroeders van president Morsi. Het is niet omdat ze het oude machtsbastion van het leger opzij hebben gezet, dat ze de geest van de revolutie weerspiegelen. Integendeel, beide zijn nu samengesmolten in een machtshuwelijk. Dit is niet de structuur die mensen in gedachten hadden toen ze op Tahrir vochten voor een ander en beter regime.’

Visumongelijkheid

‘Het onderwerp van mijn muurschildering is mobiliteit. Het idee kreeg ik omdat ik enorm lang moest wachten voor ik mijn visum voor België kreeg. Het is best wel ironisch dat sommige landen in deze wereld zich met veel bravoure als hoeder van de mensenrechten opstellen en tegelijk beslissen dat sommige mensen hun land niet in mogen. Toen ik over de geschiedenis van de paspoorten begon te lezen, las ik dat men pas in het midden van de negentiende eeuw gebruik begon te maken van een soort identiteitspapieren. Voor de Eerste Wereldoorlog bestond de  identificatieplicht niet, iedereen kon zich vrij verplaatsen. Langzaam zette het nieuwe denken zich in, op beleidsvlak ging men controle als een instrument beschouwen. Reizen en migreren werden privileges, voorbehouden voor sommige nationaliteiten, niet voor iedereen. Ik kreeg mijn visum niet, simpelweg omdat ik Egyptenaar ben.’

‘In mijn muurschildering bracht ik een Europees visum en een holocaustoverlevende samen. Allebei dragen ze een nummer dat hen tekent. Bij de joden leidde dat nummer hen naar de gaskamers, bij niet-Europeanen die toevallig de foute identiteit hebben, reflecteert dat nummer discriminatie. Het waren de Duitsers die bij het begin van de Tweede Wereldoorlog persoonsbewijzen invoerden, een systeem dat de bezetter  gebruikte om mensen op te pakken, wat tot de dood van velen leidde.’

‘De wereld is niet ontstaan in vakjes, noch met grenzen of met naties.  En dus ja, ik geloof in open grenzen. Dat gaat niet over naïviteit maar over logica, want mobiliteit is een elementair mensenrecht.’

Newtopia loopt nog tot 10 december 2012 – www.newtopia.be