Ontwikkelingshulp is een belasting op geluk

Tegenover elke euro ontwikkelingssteun, staat 4,5 euro aan bijdragen die migranten naar het thuisland opsturen en bijna 6 euro aan buitenlandse investeringen. In andere woorden: terwijl hulp in de jaren zeventig goed was voor 70% van de totale stroom aan middelen naar ontwikkelingslanden, is dat aandeel vandaag teruggezakt tot 13%.

Die cijfers worden vaak opgerakeld om het belang van ontwikkelingssteun te relativeren. Waarom nog zoveel aandacht voor die marginale hulp als ze verzinkt in de allerlei andere financiële stromen tussen rijk en arm?

Uniek

Die redenering schiet tekort. Niet alleen omdat het nuttig zou zijn om ook naar de stromen in omgekeerde richting te kijken. Zo weten we dat voor elke dollar die ontwikkelingslanden ontvangen, meer dan 2 dollar wegstroomt door afbetalingen van buitenlandse schulden, repatriëring van winsten door internationale ondernemingen, belastingontwijking en de opbouw van financiële reserves in de vorm van Amerikaanse of Europese activa. Nog meer dan dat, schiet ze te kort omdat ze geen rekening houdt met de “kwaliteit” van hulp als financiële stroom.

Hulp is veel minder onderhevig aan de schommelingen van de economische conjunctuur dan investeringen of beleggingen.

Hulp heeft een aantal eigenschappen die haar nog steeds uniek maakt binnen dat brede financieringskader. Ze is weinig volatiel. Dat betekent dat ze veel minder onderhevig is aan de schommelingen van de economische conjunctuur dan investeringen of beleggingen. Bovendien is hulp (relatief) voorspelbaar en heeft ze een specifiek doel: duurzame ontwikkeling.

De kwaliteit ligt ook in de effectiviteit. Volgens het meest recente onderzoek van de VN-universiteit in Helsinki ‘verschuift de bewijslast naar een positieve bijdrage van hulp aan economische groei’. Dat is Universiteits voor ‘hulp werkt’. De onderzoekers stellen verder dat hulp de ‘structurele verandering van de economie’ heeft versterkt en de armoede beperkt. Dat betekent zeker niet dat hulp overal even goed werkt, maar op macro-niveau dus wel vrij goed.

Burgerschapsrente

Alleen omwille van die unieke eigenschappen is het niet onverstandig te blijven vasthouden aan een specifiek streefcijfer voor die hulp. De vrije markt zorgt niet voor publieke hulpstromen, dus blijven we afhankelijk van louter politieke wil. Daarom is een streefcijfer cruciaal.

Vandaag staat dat doel op 0,7% van het BNP van de rijke landen. Dat cijfer gaat al mee sinds de jaren zestig. Het was gebaseerd op een berekening van twee toenmalige toppers bij de Wereldbank die zich lieten inspireren door het toenmalig invloedrijke Harrod-Domar model, dat economische groei ziet als een rechtstreeks resultaat van kapitaalinvesteringen.

Begin jaren zestig ging men ervan uit dat de economie van ontwikkelingslanden met 5% per jaar moest groeien om snel de kloof met de rijke landen te dichten. Daarvoor was een kapitaalinjectie van min of meer 10 miljard dollar nodig. 10 miljard dollar was 1% van het toenmalige BNP en vermits ongeveer drie vierde van de kapitaalinvesteringen op dat moment publiek waren, kwam men uit op een cijfer van 0,7%.

Dat cijfer van 0,7% gaat al mee sinds de jaren zestig. Het beantwoordt niet meer aan de economische realiteit van vandaag.

Natuurlijk is dat model veel te simplistisch en beantwoordt het niet meer aan de economische realiteit van vandaag. Zo bestaat er geen directe, mechanische link tussen kapitaalinvesteringen en groei. Er zijn tal van factoren die het succes van investeringen op de groei bepalen. Toch blijven concrete streefcijfers voor iets als ontwikkelingssteun belangrijk, al moeten we nadenken over alternatieve manieren om die doelstelling te onderbouwen.

Inspiratie is te vinden in het recentste boek van ongelijkheidsgoeroe Branko Milanovic. Volgens de Amerikaanse Kroaat, voormalig hoofdeconoom van de Wereldbank, hangt het feit of je een winnaar of verliezer bent van de globalisering vooral af van de plaats waar je bent geboren.

Milanovic ontwierp een fascinerend gedachte-experiment. Stel dat je de ongelijkheid in elk land afzonderlijk tot nul herleidt. Mensen in arme landen hebben dan natuurlijk minder dan mensen in rijke landen, maar in elk land heeft iedereen even veel. Met die drastische maatregel zou je de ongelijkheid slechts met één derde verminderen. Louter in België geboren worden, maakt dat je een bonus opstrijkt gelijk aan 80 maal het Congolese inkomen. Die bonus is, volgens Milanovic, een vorm van“‘burgerschapsrente” die voortvloeit uit het feit dat je burger bent van een bepaald land.

Hulp kan dus gezien worden als een belasting op die “burgerschapsrente” die je casht op het moment dat je word geboren, zonder daar iets voor te moeten doen. Vooralsnog is er geen “wereldstaat” die de belasting op burgerschapsrente kan innen of een “wereldparlement” waar de discussie kan gebeuren over het gebruik van de middelen die dat zou opbrengen. Het enige wat in de buurt komt, zijn afspraken over streefcijfers en de oude belofte van de 0,7.